نشریه علوم کاربردی سیب زمینی
سال پنجم شماره 2 (پیاپی 10، پاییز و زمستان 1401)

این پژوهش، به منظور معرفی محلول غذایی مناسب برای تولید مینی تیوبر سیب زمینی و افزایش تعداد و وزن مینی تیوبر به ازای هر گیاهچه در شرایط گلخانه ای در منطقه اردبیل در سال 1400 اجرا شد. گیاهچه های سه رقم سیب زمینی به نام های آگریا، رزا و آنوشا در دو سطح استفاده از محلول غذایی معرفی شده و بدون استفاده از محلول غذایی (شاهد) در گلخانه بررسی شدند. با استفاده از محلول غذایی معرفی شده، رقم آنوشا با تعداد 9 مینی تیوبر در بوته و 1256 مینی تیوبر در مترمربع دارای بالاترین مقدار بود. این رقم در شرایط بدون استفاده از محلول غذایی (شاهد) 4 مینی تیوبر در بوته و 431 مینی تیوبر در مترمربع داشت. بالاترین ارتفاع بوته در رقم آگریا در شرایط استفاده از محلول غذایی 192 سانتی متر بدست آمد. این رقم در شرایط بدون استفاده از محلول غذایی (شاهد) ارتفاع بوته 35 سانتی متر داشت. اختلاف تعداد مینی تیوبر در مترمربع در دو شرایط استفاده از محلول غذایی معرفی شده و شاهد 825 مینی تیوبر می باشد.

بید سیب ‏زمینی به دلیل توان زادآوری، تغذیه و خسارت اقتصادی بالا، یکی از مخربترین آفات سیب ‏زمینی در مزرعه و انبار در بیشتر نقاط دنیا، به ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری محسوب می ‏شود. در ایران این حشره یکی از آفات مهم سیب زمینی در مناطق عمده تولید آن محسوب می ‏شود. این آفت می‏ تواند بصورت کمی و کیفی خسارت عمده ای به این محصول وارد کند. بطورکلی مدیریت آفات گیاهی باید بر اساس تحلیل ‏های اقتصادی پایه گذاری شود، به نحوی که منافع حاصل از انجام مدیریت بر هزینه های اجرای آن پیشی گیرد. ارزیابی و آگاهی از میزان خسارت آفات، برای برنامه ریزی در جهت کنترل و کاهش میزان خسارت ضروری است. به این منظور در این تحقیق طی سال‏ های 1400-1399 به بررسی میزان خسارت اقتصادی آفت بید‏ سیب ‏زمینی در مرحله مزرعه و انبار در استان همدان پرداخته شده ‏است. نتایج نشان داد میزان خسارت این آفت از حداقل 69736 تا حداکثر 173890 هزار ریال در هکتار و میانگین خسارت 143137 هزار ریال در هکتار بود. درصد خسارت این آفت از حداقل 7/7 تا حداکثر 19/3 درصد و با میانگین 1595 درصد ارزش محصول برآورد شده ‏است.

سیب زمینی به تعداد زیادی از بیماری های باکتریایی، قارچی، ویروسی و مایکوپلاسمایی حساس است این بیماری ها به شدت کمیت، کیفیت و انبارپذیری غده های سیب زمینی را کاهش می دهند. بیماری پوسیدگی حلقوی، پژمردگی باکتریایی، پوسیدگی نرم ، ساق سیاه و اسکب باکتریایی از مهمترین بیماری های باکتریایی سیب زمینی می-باشند. به منظور معرفی موثرترین و بهترین راهکارها در کاهش خسارت بیمار های باکتریایی، نتایج و توصیه پژوهش های متعدد انجام شده، از منابع معتبر علمی در دوره زمانی 22 ساله از ابتدای سال 2000 تا 2021 میلادی برابر1379 تا1400 خورشیدی از بانک های اطلاعات همانند (Web Of Science-WOS) و بانک اطلاعاتی SID جستجو شدند. در مورد بیماری پژمردگی باکتریایی سیب زمینی تعداد 32 مقاله، بیماری ساق سیاه و پوسیدگی نرم 34 مقاله و بیماری اسکب باکتریایی 34 مقاله جستجو و مطالعه شدند. با استفاده از روش متاآنالیز تاثیر راهکارهای مدیریتی این بیماری ها تعیین شد. استفاده از بذر عاری از آلودگی برای کاشت، بیش از 85 درصد، بیماری پژمردگی باکتریایی سیب زمینی را کنترل می کند. در بیماری اسکب باکتریایی، آغشته سازی غده های کاشت با آنتاگونیست ها (Rhizobium sp.،, Bacillus megaterium, Pseudomonas fluorescens,) و یا استفاده از آفتکش اکسی کلرور مس، تا 74 درصد بیماری را کنترل می کند. همچنین کاشت بذور عاری از آلودگی پوسیدگی نرم و ساق سیاه، موجب کاهش بیماری تا 59 درصد نسبت به شاهد گردیده است.

کشاورزی به دلیل تغییر شرایط آب و هوایی با چالش های جدیدی روبه روست و در آینده نه چندان دور کمبود عرضه مواد غذایی اتفاق می افتد و در نتیجه به منابع جدید غذایی و آب نیاز خواهد بود. در زمین های کشاورزی، لایه زیرین خاک (لایه زیر خاک شخم خورده) می تواند تقریبا 50 درصد از نیتروژن کل و 70-25 درصد از فسفرکل را ذخیره کند و همچنین می تواند آب را حتی در شرایط خشکی حفظ کند. در راستای این چالش، آماده سازی بستررشد گیاه و تراکم خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تراکم خاک عاملی منفی برای رشد گیاهان است. برای حذف و یا کاهش تراکم خاک، زیرشکنی معرفی شده است که باعث کاهش مقاومت خاک می شود و نفوذ عمیق تر ریشه را آسان می کند. بنابراین دسترسی گیاه به منابع زیرین خاک فراهم می شود. در تحقیقی اثر سه روش زیرشکنی شامل 1- زیرشکنی رایج، 2- زیرشکنی ردیفی قبل از کاشت و 3- زیرشکنی بین ردیفی بعد از کاشت بر عملکرد سیب زمینی بررسی شد. نتایج نشان داد زیرشکنی رایج، زیرشکنی محدود بین ردیفی بعد از کاشت و زیرشکنی محدود قبل از کاشت عملکرد سیب زمینی را نسبت به روش بدون زیرشکنی به ترتیب 23/1، 75/4 و 18/5 درصد افزایش داد. توصیه می شود در محصول سیب زمینی یا از زیر شکنی بین ردیفی (به عمق 45-35 سانتی متر) بعد از کاشت یا زیرشکنی ردیفی (به عمق 50-40 سانتی متر) قبل از کاشت استفاده شود. زیرشکنی رایج به دلیل تاثیر کم بر عملکرد سیب زمینی و نیز هزینه بالا توصیه نمی شود.

این آزمایش در قالب طرح تحقیقی ترویجی در شرایط زارعین استان همدان و با هدف بررسی کاهش مصرف آب با تغییر تاریخ کاشت سیب­ زمینی از تاریخ کاشت معمول (بهاره و تابستانه) به اواخر تیرماه (کاشت تاخیری) و نیز جایگزینی آبیاری بارانی با سامانه تیپ (قطره ­ای) به اجرا درآمد. در این آزمایش رقم سانته که رقمی زودرس تا میان‌رس می ­باشد، در دو تاریخ کاشت معمول در 25 خردادماه با سامانه آبیاری بارانی (شیوه معمول در منطقه همدان) و تاریخ کاشت تاخیری با سامانه آبیاری قطره­ای نواری در 25 تیرماه کشت شد. مقدار آب آبیاری و تعداد دفعات آبیاری در هر دو تاریخ کاشت و سامانه آبیاری به‌وسیله زارع و با نظارت مجری یادداشت شد. پس از برداشت به‌منظور برآورد عملکرد، رکوردگیری انجام و غده‌های تولیدشده در سه اندازه بذری، درشت و ریز از هم تفکیک و عملکرد کل محاسبه شد. ضمنا غده‌های بدشکل و فاقد بازارپسندی نیز در دو تاریخ کاشت، شمارش و توزین شدند. براساس نتایج حاصل از این طرح تحقیقی ترویجی، متوسط عملکرد در هکتار با رقم سانته در تاریخ کاشت تاخیری با سامانه آبیاری قطره ­ای و تاریخ کاشت معمول با سامانه آبیاری بارانی به‌ترتیب 42 و 46/4 تن در هکتار به­ دست آمد. اختلاف 10 درصدی عملکرد بیش‌تر در کاشت معمول با سامانه آبیاری بارانی در مقایسه با کاشت تاخیری و با سامانه آبیاری قطره­ ای، عمدتا ناشی از تفاوت در تولید غده درشت بود. در مقابل، مقدار مصرف آب در کاشت تاخیری و با سامانه آبیاری قطره ­ای نواری (تیپ) با کاهش 2250 مترمکعب در هکتار نسبت به کاشت بهاره و یا تابستانه و با سامانه آبیاری بارانی به‌صورت قابل‌توجهی (37 درصد) کاهش پیدا کرد. در بررسی بازارپسندی و کیفیت غده ­های تولیدی، مشخص شد که در کاشت تاخیری و با سامانه آبیاری قطره ­ای میزان غده‌های بدشکل، دارای رشد ثانویه و با ظاهر نامناسب در مقایسه با کاشت معمول و سامانه آبیاری بارانی در حدود 3/9 درصد کم‌تر بود.

هدف اصلی فعالیت زراعی، کسب درآمد و پوشش دادن هزینه های تولید می باشد. این که عامل اصلی تعیین کننده درآمد کدام متغیر است و در مناطق مختلف چگونه تغییر می کند، هم زمان برای بهره برداران و مدیران بخش عمومی حایز اهمیت می باشد. با آن که نحوه استفاده گروه های مختلف از اطلاعات حاصل یکسان نخواهد بود ولی با شفاف شدن موضوع می توان نکات اشتراک و افتراق را شناسایی و مدیریت کرد. بررسی عملکرد و درآمد زراعت سیب زمینی در چهار شهرستان بستان آباد، تبریز، سراب و عجب شیر در استان آذربایجان شرقی نشان داد که در میانگین عملکرد و میانگین قیمت فروش محصول در شهرستان های مورد مطالعه، تفاوت وجود دارد. طبق یافته های مطالعه، عملکرد سیب زمینی در شهرستان عجب شیر از شهرستان های بستان آباد، تبریز و سراب بیش تر بوده ولی میان دفعات شخم، دفعات دیسک، مقدار مصرف کود فسفاته، ازته و پتاسه، ازته سرک، نیروی کار سله شکنی و وجین، دفعات تنک کردن و مقدار مصرف ریزمغذی، تفاوتی در شهرستان های مورد مطالعه مشاهده نشد. میزان مصرف کود حیوانی، بذر، دفعات آبیاری، مقدار مصرف علف کش، حشره کش و قارچ کش در میان بهره برداران یکسان نبوده و میان عملکرد و مقدار مصرف کود حیوانی و علف کش رابطه مثبت و میان عملکرد و قیمت فروش ارتباط منفی مشاهده شد.