نشریه علوم کاربردی سیب زمینی
سال ششم شماره 1 (پیاپی 11، بهار و تابستان 1402)

سیب زمینی کن های ردیفی مجهز به زنجیر نقاله از ماشین های متداول برداشت سیب زمینی در ایران هستند. بیش ترین صدمات وارده به غده های سیب زمینی در زمان برداشت ماشینی اتفاق می افتد. عمق کار تیغه سیب زمینی کن و سرعت پیشروی تراکتور دو عامل مهم و تاثیرگذار بر میزان صدمات وارده به غده ها در برداشت ماشینی می باشند. در این تحقیق اثر عمق های کار مختلف تیغه سیب زمینی کن (12، 14، 18 و 22 سانتی متر) و سرعت های پیشروی مختلف (1/5، 2 ، 2/5 و 3 کیلومتر در ساعت) بر میزان صدمات وارده به غده ها و درصد غده های برداشت شده در خاکی با بافت متوسط و با رطوبت حدود 15 -14 درصد بر پایه وزن خشک در زمان برداشت بررسی شد. دستگاه سیب زمینی کن مورد آزمایش از نوع دو ردیفه مجهز به دو سری زنجیر نقاله (سرند)، دور محور تواندهی تراکتور (PTO) برابر 540 دور در دقیقه و رقم سیب زمینی آگریا بود. نتایج نشان داد که درصد غده های برداشت شده در سرعت های پیشروی 1/5، 2، 2/5 و 3 کیلومتر در ساعت به ترتیب 88/27، 88/45، 85/5 و 81/4 درصد بود. صدمات کل وارده به غده های سیب زمینی در سرعت های پیشروی 1/5، 2، 2/5 و 3 کیلومتر در ساعت به ترتیب 2/8، 3/6، 4/8 و 6/5 درصد بود. عمق کار 22 سانتی متر، بیش ترین درصد غده های برداشت شده (88/9 درصد) و کم ترین صدمات وارده به غده های سیب زمینی(0/5 درصد) را به خود اختصاص داد، در حالی که عمق کار 12 سانتی متر کم ترین درصد غده های برداشت شده (61/4 درصد) و بیش ترین صدمات (8/25 درصد) را به غده های سیب زمینی وارد کرد. بنابراین توصیه می شود برای این که بیشینه مقدار غده های سیب زمینی با کمینه آسیب به آن ها برداشت شوند، سرعت پیشروی در محدوه 2-1/5 کیلومتر در ساعت و عمق کار تیغه سیب زمینی کن در حدود 22 سانتی متر تنظیم شوند. هم چنین توصیه می شود که در هنگام برداشت برای این که کم ترین صدمه به غده ها وارد شود، خاک خیلی خشک یا مرطوب نباشد و اصطلاحا خاک گاورو باشد (رطوبت خاک در حدود 15-14 درصد باشد).

این آزمایش در شرایط استان همدان و کشت تابستانه سیب زمینی به منظور ارزیابی اثرات کود آمینو اسید تولیدی شرکت کشت و صنعت زرین رشد هزاره سوم بر عملکرد و کیفیت غده های تولید رقم سانته اجرا شد. بدین منظور آمینو اسید تولیدی شرکت نوپویان بهین رشد زرین در چهار نوبت به صورت تزریق در سیستم آبیاری و محلول پاشی در رقم سانته و طی فصل رشد مورد استفاده قرار گرفت. در زمان برداشت اندازه غده های تولیدی از سایز بذری، خوراکی و ریز از همدیگر تفکیک شده و در درجات مختلف توزین و شمارش شدند. عملکرد کل محاسبه شده و درصد ماده خشک غده های تولیدی همچنین میزان نیترات غده های تولیدی مورد اندازه گیری قرار گرفته و با عدم کاربرد اسیدآمینه مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که در اندازه غده تولیدی در دو اندازه بذری و درشت و همچنین عملکرد کل و نیز درصد ماده خشک غده تفاوت محسوسی بین استفاده از آمینواسید و عدم کاربرد آن وجود نداشت. صرفا در میزان غده تولیدی با اندازه ریز تفاوت قابل توجهی بین استفاده از آمینواسید و عدم کاربرد آن ایجاد شد. مقدار عملکرد قابل فروش در استفاده از آمینواسید و عدم کاربرد آن به ترتیب 87/35 و 52/33 تن در هکتار بود. در میزان درصد ماده خشک غده نیز تفاوت معنی داری بین دو تیمار ایجاد نشد. کاهش قابل توجهی در مقدار نیترات غده سیب زمینی حاصل از محلولپاشی آمینواسید با عدم استفاده از آن ایجاد شد، بطوریکه مقدار باقیمانده نیترات در غده تولیدی با استفاده از آمینواسید غده پائین تر از حد غیرمجاز قرار گرفت.

سیب زمینی جایگاه ویژه ای درسبد غذایی، بوم نظامهای زراعی و امنیت غذایی کشور دارد. پیش بینی شده جمعیت ایران تا سال 1430 به 103 میلیون نفر افزایش یابد. بر اساس سبد غذایی مطلوب، نیاز آتی کشور به این محصول بالغ بر 5/6 میلیون تن خواهد بود. تامین آن تنها با افزایش عملکرد در واحد سطح امکان پذیر است. متوسط خلاء عملکرد (ظرفیتهای محیطی استفاده نشده) محصول سیب زمینی کشور، 55 درصد برآورد شده است. این محصول به دلیل تطابق اکولوژیکی مطلوب ، سرعت رشد و تولید ماده خشک زیاد، کارایی بالا استفاده از منابع ، حساسیت کمتر به تغییر اقلیم ، شاخص برداشت بالا و مزیت نسبی مطلوب نسبت به سایر محصولات زراعی ، قابلیت بکارگیری ظرفیت های بالقوه را دارد. نظر به اینکه درافق 1430 دمای محیط افزایش و میزان بارندگی و مقدار تخصیص آب به بخش کشاورزی کاهش می یابد. مهمترین مدیریت های راهبردی برای پر نمودن خلاء عملکرد ، کاهش ضایعات و تولید پایدار شامل:. مدیریتهای قبل از کاشت (برنامه ریزی بلند مدت در الگوی کشت برای افزایش طول دوره تناوب زراعی ،توسعه سیستم کشاورزی حفاظتی)، مدیریتهای کاشت (استفاده از بذر گواهی شده پیش جوانه دار، استفاده از ارقام متوسط رس و زود رس با پتانسیل عملکرد و پایداری بالا)، مدیریتهای داشت (توسعه سیستم های نوین آبیاری ،کاربرد کودهای شیمیایی در زمان و شیوه مناسب با کمترین آثار زیست محیطی، یکبار خاکدهی اصولی پای بوته در زمان مناسب)، مدیریتهای برداشت (سرزنی اندامهای هوایی قبل از برداشت، رطوبت مناسب خاک و رسیدگی محصول (ضخیم بودن پوست غده ها) و مدیریتهای پس از برداشت (درجه بندی محصول، انبار مناسب،تنظیم بازار) است.

در میان نهاده های مورد استفاده در زراعت سیب زمینی، بذر جایگاه ویژه ای دارد، به طوری که بهره برداران سالانه تا 34 میلیون تومان برای تهیه بذر هزینه می کنند. سهم بذر از کل هزینه های زراعی به طور میانگین 33 درصد بوده و در کمترین و بیشترین حد به ترتیب 16 و 56 درصد است، بنابراین مدیریت و برنامه ریزی برای بهبود کارایی و بهره وری استفاده از این نهاده، می تواند نقش بسیار مهمی در تامین اهداف کشاورزی در سطوح ملی و منطقه ای داشته باشد. برای بررسی این موضوع در این پژوهش از اطلاعات 34 شهرستان کشور در سال زراعی 1400-1399 که تولید عمده سیب زمینی در آن ها صورت می گیرد استفاده شده است. نتایج نشان داد که میانگین بذر مصرفی و عملکرد سیب زمینی در هر هکتار به ترتیب 4442 و 33280 کیلوگرم بوده و کمترین و بیشترین مقدار بذر مصرفی به ترتیب 2046 (ارومیه) و 8000 (فاروج) کیلوگرم در هکتار است. عملکرد نیز از 10 تن (سرپل ذهاب) تا 60 تن (بهار) در هکتار متغیر می باشد. طبق نتایج به طور متوسط به ازای هر کیلوگرم بذر سیب زمینی، 9/7 کیلوگرم محصول برداشت می شود. میانگین شاخص بهره وری کمی و کیفی نیز به ترتیب 14737 تومان به ازای هر کیلوگرم بذر مصرفی و 15/4 تومان به ازای هر تومان هزینه کرد بذر مصرفی است. از نظر بهره وری کمی، شهرستان های فیروزکارزین و همدان و از نظر بهره وری کیفی شهرستان های فیروزکارزین و فریدونشهر به ترتیب کمترین و بیشترین مقادیر بهره وری را دارند. بر اساس یافته های پژوهش می توان گفت که در زراعت سیب زمینی عامل موفقیت بهره برداران عملکرد بیشتر نبوده بلکه فروش محصول به قیمت بالاتر است.

به منظور بررسی اثر اصلاح مدیریت مصرف کود نیتروژنه و کاربرد کود مرغی بر عملکرد و غلظت نیترات در محصول سیب زمینی کشت پاییزه در منطقه جیرفت و کهنوج، پژوهشی با سه تیمار در شهرستان جیرفت اجرا شد. تیمار اول شاهد یا عرف زارع بود که از 276 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار استفاده شد. در تیمار دوم از 184 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (حد بهینه توصیه شده برای محصول منطقه) به علاوه مصرف بهینه سایر عناصر غذایی بر اساس آزمون خاک استفاده شد و در نهایت در تیمار سوم از 140 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (25 درصد کمتر از حد بهینه) به علاوه مصرف بهینه سایر عناصر غذایی بر اساس آزمون خاک و 10 تن در هکتار کود مرغی استفاده شد. نتایج مرکب نشان داد که تیمار شاهد (عرف زارع) دارای کمترین عملکرد (20 تن در هکتار) و بیشترین غلظت نیترات در غده و برگ (به ترتیب3/293 و 5/639 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک) بود. در حالی که تیمار سه (مصرف 140 کیلوگرم نیتروژن خالص (25 درصد کمتر از حد بهینه) به همراه 10 تن کود مرغی در هکتار همراه با مصرف بهینه سایر عناصر غذایی مورد نیاز) دارای بیشترین عملکرد (77/34 تن در هکتار) بود که نسبت به شاهد 74 درصد افزایش نشان می دهد. همچنین این تیمار دارای غلظت نیترات 174 میلی گرم در کیلوگرم وزن خشک غده سیب زمینی بود که نه تنها ضمن کاهش معنی داری از تیمار شاهد بلکه کمتر از حد استاندارد نیترات برای مصرف کننده (246 میلی گرم در کیلوگرم وزن خشک غده) بود.