نشریه مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت
پیاپی 10 (پاییز و زمستان 1401)

در آیین مقدس اسلام، به عنوان متکامل ترین نسخه شریعت الهی که تضمین سعادت دنیا و آخرت بشر را در همه اعصار برعهده دارد، اخلاص گرانبهاترین گوهر خزانه قلب و روح آدمی است و چشمه های حکمت و دانش را بر زبان انسان جاری می کند و با نورانی کردن چشم بصیرت، پیروزی انسان را تضمین می کند. دستور بندگی خالص در قرآن علاوه بر واژه اخلاص و مشتقات آن، با کلمات و عبارت هایی مانند: ﴿یریدون وجهه﴾ و ﴿اسلم وجهه لله﴾ آمده است. باوجود آنکه گستره اخلاص در قرآن شامل تمام باورهای اعتقادی، اعمال عبادی و صفات پسندیده اخلاقی است، اما آنچه در این تحقیق مورد بررسی قرارگرفته است، مباحثی است که با توجه به آیات قرآن و دیدگاه مفسران معاصر شیعه و به ویژه علامه طباطبایی درباره آثار و کارکردهای فردی اخلاص آمده است. این نوشتار با رویکرد توصیفی _ تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع مکتوب کتابخانه ای، ایمنی از شیطان و هوای نفس، خشوع همه چیز برای انسان، تقویت خرد، پاداش مضاعف، نجات از دشواری، قرار گرفتن تحت ولایت خدا، برخورداری از دین کامل، بصیرت دل و نیل به میل را از جمله آثار فردی اخلاص در نگرش علامه طباطبایی و مفسران معاصر شیعه دانسته است.

مساله امامت یکی از ضروریات مذهب شیعه است. این اصل مهم از نخستین روز های رحلت رسول خدا (ص) تا عصر حاضر نادیده گرفته شده است که البته مغالطه در تفکیک مفهوم خلافت و امامت در این حوزه اندیشه ای، چالش برانگیز می نماید. در این بین، حضرت فاطمه زهرا (س) بعنوان الگوی معیار، با اقدامات جهادی و تبیین ساختار امامت، محدوده حقوقی آن و نیز شرح حوزه های عقیدتی ولایت، به دفاع از این مهم پرداختند. حضرت معصومه (س) نیز از جمله شخصیت هایی است که در این حوزه ی فکری عقیدتی، عملکرد سیاسی مشابهی را ارایه کرده است. ایشان با انتخاب شهر قم، عملکرد بسیار مطلوب و هدفمندی را در دستور کار خویش قرار دادند؛ وانگهی تاسی به رفتار سیاسی حضرت فاطمه زهرا (س) که با انتخاب بهترین مکان، یعنی مسجد پیامبر (ص) که مهمترین تریبون سیاسی وقت بود، به جهاد تبیین در دفاع از مقام امامت پرداختند، جلب توجه می نماید. افزون بر آنکه سکوت و روی گردانی از حاکمیت نوپای وقت و همچنین گریه های هدفمند، در خواست از مهاجرین و انصار، از جمله اقداماتی بود که توسط حضرت فاطمه زهرا (س) ابداع و بعدها مشابهت رفتاری هوشمندانه ای در اقدامات حضرت فاطمه معصومه (س) عیان است. مهاجرت به شهر قم، افشاگری و سخنرانی های متقن، از جمله این تشابهات رفتاری است. از آنجا که یکی از چالش های امروز در جامعه، شبهات امامت ولایت در عصر غیبت حضرت مهدی (ع) است که گاه در عدم تبعیت از رهبر انقلاب اسلامی به عنوان ولی فقیه نیز نمود پیدا می کند، زنان جامعه امروز باید برای مواجهه با این چالش ها، از الگوی معیار در امور رفتاری و کلامی خود تبعیت کنند. نوشتار حاضر می کوشد با روش تحقیق کتابخانه ای، اقدامات جهادی و مناسبت های سیاسی رفتاری حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت معصومه (س) در جهت دفاع از جایگاه حقیقی و حقوقی امامت را به عنوان الگوی پیش روی زنان در مواجهه با شبهات امامت و ولایت، تبیین کند.

جهادکبیر، یکی از مفاهیم مقاومتی است که خاستگاه قرآنی دارد و به عدم تبعیت از دشمن تقسیر شده است. جهاد فرهنگی، جهاد اقتصادی، جهاد سیاسی و جهاد علمی، مهم ترین عرصه های جهاد کبیر است که دشمن می تواند با دور کردن امت اسلامی از این عرصه ها، جامعه اسلامی را به اطاعت از خود وادار نماید. این نوشتار که با روش تحقیق کتابخانه ای سامان یافته و پردازش اطلاعات در آن با روش تحقیق تحلیلی- توصیفی است، می کوشد شرایط و موانع تحقق جهادکبیر در عرصه اقتصادی را با تکیه بر قرآن کریم و بیانات مقام معظم رهبری روشن سازد. یافته های پژوهش نشان می دهد جهاد کبیر در عرصه اقتصادی، اقتصاد مقاومتی است و شرایط تحقق آن شامل شناسایی و تمرکز بر فعالیت های اقتصادی مزیت دار کشور، زنده کردن تولید داخلی، پرهیز از واردات تضعیف کننده ی تولید داخلی، مدیریت منابع مالی وارداتی، دانش بنیان شدن بخش های خصوصی، احیاء بخش هایی که قبلا سرمایه گذاری شده، انتقال فناوری در معاملات خارجی، مبارزه جدی با مفاسد اقتصادی، ارتقای بهره وری از انرژی، نگاه ویژه به صنایع کوچک و متوسط و استقلال اقتصادی است. اسراف، عدم برنامه ریزی مدون و انهزام روحی، از جمله موانع تحقق جهاد کبیر در عرصه اقتصادی با تکیه بر آیات وحی و بیانات مقام معظم رهبری است.

استکبارستیزی به معنای نفی پذیرش هرگونه ظلم و ستم است. استکبارستیزی، یکی از مهم ترین شاخصه های انقلاب اسلامی و نزاع بین اسلام و کفر است که محدود به زمان خاصی نبوده و نیست. حضرت آیت الله العظمی خامنه ای بر مقوله ی استکبارستیزی تاکید ویژه ای دارند و این امر را یکی از اهداف و مبانی بزرگ انقلاب ارزیابی و همواره به ملت ایران، خطر استکبار و وابستگی به مستکبران را گوشزد می کنند. در این نوشتار به بررسی عوامل استکبارستیزی در عرصه های سیاسی، اقتصادی و نظامی از منظر قرآن و بیانات مقام معظم رهبری پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که استکبارستیزی در عرصه ی سیاسی به دلایل دخالت سیاسی مستکبران، اختلاف افکنی و تخریب ملت ها است. دشمن با تحریم کردن، غارت کردن و تک محصولی کردن اقتصاد کشور، ملت ها را به مبارزه ی با خود در عرصه ی اقتصادی کشانده است و با کارهای نظامی مانند حمله کردن به کشورها و ایجاد ناامنی، مردم را به ستیز و مقابله با خود برانگیخته است. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است و به روش کتابخانه ای انجام شده است.

از مباحث مهم و اساسی که از دیرباز مورد توجه بوده، پوشش انسان است. اسلام پوشش خاصی را برای بشر در نظر نگرفته است، اما معیار هایی را برای آن تعیین کرده است. پوشش، علاوه بر تفکر و هویت فردی، فرهنگ یک جامعه را نشان می دهد، از این رو، جوامع غربی با هجمه فرهنگی، به ترویج الگوهای پوشش غربی در جوامع اسلامی می پردازند. هدف مقاله حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی تدوین شده است، شناخت معیارهای انتخاب پوشش متناسب با سبک زندگی اسلامی از منظر آیات و روایات اسلامی است. از آنجا که سبک پوشش افراد در موقعیت های گوناگون، متفاوت است، در این تحقیق به بررسی معیارهای پوشش مناسب در درون و بیرون از منزل پرداخته شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که معیار های پوشش مناسب در منزل، در برابر همسر؛ پوشش حداقلی و در برابر فرزند محدودتر از همسر، اما آزادتر از دیگر محارم است. معیارهای پوشش مناسب در بیرون از منزل، به پوشش های پسندیده و پوشش های ناپسند تقسیم می شود؛ پوشش های پسندیده در آیات و روایات اسلامی شامل: پوشش سفید، پوشش ضخیم، پوشش پاکیزه و آراسته، پوشش ساده است و پوشش های ناپسند شامل: پوشش با رنگ روشن و جذاب، پوشش حریر و نازک، پوشش شهرت، پوشش شبیه کفار و دشمنان و پوشش مخصوص مردان برای زنان و به عکس است که افراد باید در انتخاب سبک پوشش، براساس معیارهای اسلام عمل کنند.

زندگی اجتماعی انسان ها در دنیا با مشکلات عجیبی آمیخته است که اگر در برابر آن بایستند و شکیبایی به خرج دهند، به یقین پیروز خواهد شد و اگر ناشکیبایی کنند و در برابر حوادث زانو زنند، به مقصد نخواهند رسید. صبر یکی از فضیلت های بسیار ارزشمند اخلاقی است که در قرآن کریم تاکید فراوان شده است. این فضیلت، علاوه بر اینکه در زندگی فردی تاثیر گذار است، در زندگی اجتماعی نیز جایگاهی خاص دارد. صبر اجتماعی، به معنای تحمل سختی ها و دشواری های یک امت برای رسیدن به هدف پیروزی در برابر دشمن است. از توصیه های مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)، انس با نهج البلاغه است که در آن بر صبر تاکید فراوان شده است و شکیبایی را عامل پیروزی ملت ها دانسته است. مقام معظم رهبری، بیانات و سیره عملی حضرت علی(ع) را که نمونه بی نظیر صبر بوده اند، الگوی خود قرار داده اند و بیانات خود را بر محور آن پی ریزی نموده اند. هدف این مقاله، بررسی آثار اجتماعی صبر در بیانات مقام معظم رهبری با استفاده از نهج البلاغه است. این نوشتار از روش کتابخانه ای و توصیفی استفاده نموده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که نجات از توطیه و فتنه دشمن، بهترین راه مقابله با دشمن، پیروزی ملت مسلمان، حفظ ایمان، نجات از استبداد جهانی و شکست تحریم ها، از آثار اجتماعی صبر ملت مسلمان در نهج البلاغه و بیانات مقام معظم رهبری است.

جنگ نرم، جنگی است که در شرایط صلح بین دولت ها و قدرت ها، برای تحمیل اراده و تامین منافع با غلبه بر طرف مقابل، بدون استفاده از قدرت نظامی و روش های خشونت آمیز، به صورت نامحسوس برای کنترل افکار عمومی طراحی شده است. سوال اصلی این پژوهش راهکارهای مقابله با جنگ نرم با تاکید بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است. این تحقیق به روش توصیفی، تحلیلی انجام شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که با توجه به پیشینه جنگ نرم و موفقیت دشمن در این جنگ برای سلطه طلبی و استثمار سایر کشورها، شناخت جبهه معارض، شناخت و توسعه توان نیروهای جبهه خودی ضروری است و این مسیله در توصیه های مقام عظمای ولایت و رهبری به خصوص برای تحقق تمدن نوین اسلامی در گام دوم انقلاب اسلامی در ابعاد علمی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، همانند چراغ راهی است که ماهیت و ابعاد این نبرد را برای امت اسلامی روشن می‏سازد.