نشریه توسعه و پایداری منابع طبیعی
پیاپی 1 (تابستان 1401)

در مقاله حاضر در مورد توسعه یک رویکرد مشارکتی برای ترویج کشت گیاه دارویی و معطر (MAP) به عنوان ابزاری برای حفاظت از تنوع زیستی و تقویت معیشت در منطقه مازندران بخش کیاسر بحث شده است. تجزیه و تحلیل ادراک مردم نشان داد که کشاورزان قبل از شروع پروژه ملی نوآوری کشاورزی، فقط به مجموعه ای از نقشه ها وابسته بودند. با این حال، آنها بعدا به شیوه های کشت مشغول شدند. در طول مطالعه، پروتکل های انتشار 11 نقشه انتخاب شده از آن منطقه تهیه شده و تجزیه و تحلیل انجام گرفت. این رویکرد فرصت هایی را برای کشاورزان برای ایجاد مهارت، دانش و اعتماد به نفس فراهم می کند و تنوع نقشه را در زیستگاه طبیعی خود حفظ می کند.

کمپوست معموال به عنوان بقایای مواد آلی شناخته می شود که می تواند به تهویه و غنی کردن خاک کمک کند . کمپوست حاصل فعالیت بیولوژیکی میکروارگانیسم هایی است که توانایی شکستن مولکول های درشت مواد آلی را دارا میباشند. منیزیم و فسفات موجود در این کود سبب آب رفتی شدن خاک های کشاورزی و جذب سریع تر مواد مغذی درون خاک می شود. مرکبات از طریق پیوند زدن تکثیر میشوند. برای پیوند زدن و داشتن نهالی مناسب پایه های مورد نظر از نظر ویژگی و مطابقت با منطقه از طریق بذر ایجاد میگردند تکثیر از طریق پیوند تفرق صفات و شبیه نبودن به درخت مادری برای نهال بذری را از بین برده و همچنین دوره نونهالی را کاهش میدهد. این پژوهش به صورت فاکتوریل با دو فاکتور در قالب طرح کامال تصادفی با سه تکرار انجام شد. فاکتور اول سیتروملو و سیترنج و فاکتور دوم کمپوست در 4 سطح شاهد، کمپوست 100 گرم، کمپوست 200 گرم و کمپوست 300 گرم می- باشد. تیمار ها برروی نهال اعمال شد بدون آنکه نهال از گلدان خارج گردد. صفات رویشی تعداد شاخه، تعداد برگ قطر پایه و ارتفاع نهال اندازه گیری شد. کمپوست بر صفات تعداد شاخه، تعداد برگ، ارتفاع نهال و قطر پایه در سطح یک درصد معنیدار شده است. بیوتک کمپوست 300 گرم بر تمامی صفات بیشترین تاثیر را داشته و اختالف کامال معنیداری با سایر تیمارها داشته است.

طرح های مرتعداری از مهم ترین برنامه های مدیریتی و اصلاحی مراتع در سطح کشور می باشد که مدیریت چرای دام، مساحت مراتع، تعداد دام موجود و تعداد دام مجاز از فاکتورهای تاثیرگذار در اجرای آن است. تحقیق حاضر در سال 1401 در سطح مراتع دارای طرح مرتعداری شهرستان پلدشت به منظور بررسی ارتباط بین مدیریت چرای دام، مساحت مرتع و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز با وضع یت مراتع انجام شد. برای این کار ابتدا کتابچه طرح های مرتعداری مصوب شهرستان مطالعه و اطالعات مورد نیاز استخراج گردید. در نهایت رابطه بین مدیریت چرای دام، مساحت مرتع، نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز با وضعیت مرتع به روش همبستگی اسپیرمن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد مساحت مرتع و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز با وضعیت مرتع ارتباط معنی داری دارد در حالی که مدیریت چرای دام با وضعیت مرتع رابطه معنی داری نشان نداد. بنابراین نتیجه گیری می گردد که کاهش مساحت مرتع و نسبت تعداد دام موجود به تعداد دام مجاز می تواند از عوامل تاثیرگذار در تخریب مراتع شهرستان باشد. همچنین افزایش تعداد دام موجود و در پی آن افزایش تعداد بهره بردار بیشترین خسارت را به مراتع شهرستان وارد می کند.

اکوتوریسم به یک استراتژی برای ایجاد معیشت پایدار تبدیل شده و نقش مهمی در مدیریت جوامع محلی ایفا می کند. این امر با وجود اینکه ابزاری ایده آل برای تقویت توسعه اقتصادی و اجتماعی است، با مشکالت بی شماری روبرو می شود. این مطالعه بررسی شده است که چگونه اکوتوریسم به جوامع محلی کمک می کند تا از طریق مطالعه موردی سکونت گاه های روستایی در شهر ساری رشد کنند. مجموعه ای از مشاهدات و مصاحبه ها برای کسب اطالعات بیشتر در مورد اکوتوریسم توسعه روستایی انجام شد. نتایج نشان داد دو دیدگاه متضاد در مورد اهمیت مفهوم این امر به طور قابل توجهی درک از باز بودن، جوامع محلی مبتنی بر پیوندها و حفظ منابع را بهبود می بخشد. از طرف دیگر، موانع قابل توجهی برای پایداری موثر روستای توریستی، از جمله فساد، کفر محلی در دولت و عدم وجود اکوتوریسم در برنامه ریزی وجود دارد. توصیه هایی در مورد چگونگی ارایه برنامه توسعه می تواند تجزیه و تحلیل برای درک ویژگی های جوامع محلی در فرایند برنامه ریزی و مدیریت ارایه شود.

در راستای باالرفتن ارزشهای زیست محیطی و توان گردشگری و افزایش حفاظت از منابع طبیعی در سطح جهان شاهد رشد روزافزون اکوتوریسم هستیم. در عصر حاضر افزایش رشد جمعیت و متعاقب آن شهرنشینی بویژه در کشورهای درحال توسعه مشکالت فراوانی را از لحاظ گذران اوقات فراغت و استفاده از زیبایی های طبیعی به وجودآورده است. انسان برای فرار از زندگی ماشینی دست به دامن طبیعت می شود که این خود آغازی برای شروع فعالیتی به نام اکوتوریسم است. فعالیتی که با هدف بهره گیری از زیباییهای طبیعی و جلوه های حیرت انگیز خلقت در عین حال سفری مسیولیت پذیر بدون کمترین آسیب پذیری محیطی بر فضای کالبدی منطقه می باشد. در بطن آن ژیوتوریسم نیز زیباییهایی های این مناطق بکر و طبیعی را صدچندان میکند. این پژوهش به بررسی نقش اکوتوریسم و ژیوتوریسم در توسعه ی پایدار گردشگری پرداخته است. ت وسعه پایدار گردشگری به عنوان یکی از مهمترین راهبردها در برنامه ریزی توسعه است. تحقیق حاضر از نوع بنیادی و کاربردی است و در آن که روش تحلیلی توصیفی ست به بررسی اهمیت اکوتوریسم و ژیوتوریسم و نقش مهم برنامه ریزی در توسعه این صنعت برای رسیدن به توسعه پایدار پرداختیم. از نظر روش عملیات کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. بر اساس نتایج بدست آمده که ویژگیهای اکوتوریستی و ژیوتوریستی منطقه از سویی و همچنین زیر ساختهای گردشگری از سوی دیگرو نیز طبیعت خدادادی و بکر منطقه ، عوامل جذب توریسم را فراهم می کند، نکته قابل توجه اینکه علیرغم وجود قابلیتها و تواناییهای بالقوه در زمینه توسعه گردشگری پایدار نتوانسته جایگاه واقعی خود را کسب کند. لذا ایجاد پایگاه های اطالعاتی و گسترش آموزش همگانی و تربیت افراد متخصص در این حوزه و همچنین تدوین برنامه های راهبردی و سازمان یافته مدیریتی میتواند سبب تسریع این امر خطیر شود.

با توجه به ویژگی های مهم دریای خزر به عنوان یکی از آلوده ترین اکوسیستم های آبی جهان و اثرات نامطلوب آلودگی آب بر این ویژگ ی ها ، تعیین خصوصیات فیزی کی ، شیمیایی و بیولوژیکی آبهای سواحل جنوبی دریای خزر در استان گیلان ، شناسایی منابع آلاینده آن و راه های کاهش آلودگی دریای خزر به عنوان اصلی ترین اهداف این مقاله مد نظر قرار دارند . بررسی های انجام شده از طریق مطالعه منابع ، جمع آوری اطالعات ، اندازه گ یری های میدانی و تجزیه و تحلیل آنها حکایت از آن دارد که کلیه رودخانه های ورودی به دریای خزر از مرداب رود در آستارا تا هچین رود در چابکسر آلوده می باشند. در این راستا سیاه رود و گوهر رود آلوده ترین رودخانه های استان گیالن به شمار می روند که همواره بار عظیمی از آلاینده ها را وارد دریای خزر می نمایند . بسیاری از صنایع آلاینده آب در استان نظیر چرم سازی رودبار ، روغن کشی گنجه رودبار ، چوکا ، کشتارگاه بندرانزلی ، ریسندگی و بافندگی فومنات ، چین ی سازی پارس ، نیکنوش ، زمزم ، فراورده های گوشتی گ یالن ،ریسندگی گ یالن ، دارویی سبحان ، ایران پوپلین و فیبر ایران فاضلابهای خود را به طور مستقیم و یا از طریق رودها و دیگر مجاری آبی وارد دریای خزر می کنند . آلودگ ی آب دریای خزر شامل آلودگی شیمیایی  ناشی از انواع فاضلابها ، زباله ، مواد نفتی و مشتقات آن  ، آلودگ ی میکروبی  ناشی از فعالیتهای کشاورز ی و صنعتی ، پیشروی آب دریا و آلودگی فیزیکی ناشی از احداث پل ، سد و آبشار ،فرسایش خاک ، استفاده از پمپهای آب کشاورز ی و تاسیسات خنک کننده ، مواد رادیواکتیو  می باشد . در حال حاضر ک یفیت آب دریای خزر و رودخانه های منتهی به آن چنان به وخامت گراییده که برای استفاده انسانها و حیات آبزی ان مناسب نبوده و زیان های بسیاری را نیز در پی دارد . متاسفانه مراکز اجتماعات عموما" در نقاطی قرار گرفته اند که بار آلودگی آنها به مراتب بیشتر از سایر نقاط است . هم اکنون بحث به خطر افتادن این اکوسیستم آبی بسیار مهم و پیامدهای اقتصادی و زیست محیطی آن بصورت جدی مطرح می باشد .

رویکرد تجارت آب مجازی که به نهاده آب در تولید و مصرف کالاهای مختلف اهمیت می دهد در دو دهه اخیر مطرح و مورد بحث قرار گرفته و به این موضوع می پردازد که به ازای کالایی که تولید یا مصرف می شود چقدر آب استفاده شده است . بر اساس این مفهوم بحث تجارت آب مجازی اهمیت پیدا کرده و کشورها به این موضوع علاقه مند شده اند که بدانند در تجارت کالاهای کشاورزی و صنعتی چه میزان آب صادر و یا وارد می کنند ؟ در تامین امنیت غذایی و کالاهای مورد نیاز خود چقدر به منابع آب داخلی متکی هستند ؟ هم اکنون تجارت آب مجازی به عنوان یکی از رویکردهای مدیریت منابع آب مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته و مطالعات زیادی در این خصوص انجام شده است . در این مقاله از طریق بررسی مطالعات انجام شده داخلی و تجربیات جهانی، جایگاه تجارت آب مجازی در مدیریت منابع آب مورد ارزیابی قرار گرفته و پیشنهادهایی برای بهره برداری از این ابزار در مدیریت منابع آب کشور ارایه می گردد . نتیجه بررسی های انجام شده بیانگر آن است که تجارت مجازی آب از طریق تبادل کالاهای کشاورزی، چه داخلی و چه خارجی ، راهکاری است که میتوان با استفاده از آن از بحران و کمبود آب در سطح ملی، منطقه ای و جهانی جلوگیری کرد و مانع تبعات منفی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آن شد .همچنین مبادله آگاهانه آب مجازی به عنوان یک تدبیر اساسی در مدیریت منابع آب همراه با اصلاحات منطقی در ساختار کشاورزی ، امنیت بلند مدت غذایی و مصرف پایدار آب در ایران را تضمین خواهد نمود .