نشریه پژوهش های علوم نظامی
پیاپی 5 (بهار و تابستان 1401)

امام علی (علیه السلام) اسوه کاملی هستند که در مکتب اسلام پرورش یافته اند. به شهادت تاریخ، ایشان درصحنه جنگ اسوه کامل یک فرمانده، در سیاست و حکومت داری اسوه کامل یک حاکم، در خانواده اسوه کامل یک همسر و پدر و در کرسی قضاوت تک نمونه تاریخ در قضاوت و عدالت هستند. یکی از منشورهای حاکمیتی، مدیریتی و فرماندهی؛ نامه ای است که مولای متقیان به مالک اشتر نخعی هنگام انتصاب ولایت عهدی مصر مرقوم فرموده اند. این پژوهش سعی دارد بر اساس نامه 53 نهج البلاغه و بیانات امام خامنه ای(مدظله العالی) در خصوص این نامه، اصول دفاعی اسلام را استخراج کند. بدین منظور هدف اصلی تحقیق، تعیین اصول دفاعی اسلام از نگاه امام علی(علیه السلام) طرح گردید؛ که متناسب آن سوال تحقیق شکل گرفت. روش مورداستفاده این تحقیق توصیفی - تحلیلی با رویکرد کیفی از نوع کاربردی است. جامعه آماری این تحقیق برای تایید اصول استخراج شده و اولویت بندی آن ها، 15 نفر متناسب با ویژگی های مدنظر گرفته شده در متن مقاله انتخاب شده اند. نتایج تحقیق، حاکی از آن است که اصول دفاعی اسلام از منظر نامه 53 نهج البلاغه عبارت اند از: خدامحوری؛ ولایتمداری؛ انضباط- آموزش و قانون مداری؛ تسلط اطلاعاتی؛ بازدارندگی؛ دفاع پایدار مردم پایه؛ بسیج منابع و امکانات؛ چابکی و انعطاف پذیری؛ شایسته سالاری و ظلم ستیزی.

امنیت از ضروری ترین نیازهای یک جامعه است و در صورت تحقق آن ، آرامش روحانی و جسمانی و در غیر این صورت،  سلب آرامش از جامعه سلب بروز خواهد نمود. نظر به اینکه با شکل گیری جمهوری اسلامی ایران و پدیدار شدن قدرت اسلام در عرصه جهانی، نیاز به تبیین امنیت از دیدگاه رهبریت جهان اسلام آیت الله خامنه ای مدظله العالی به صورت جدی احساس می گردد و گفتمان راهبردی امنیت توسط ایشان، می تواند ایده های ارزشمندی را همانند «انسجام اسلامی»، «امنیت اخلاقی»، «تقسیم جهان به سلطه گر و سلطه پذیر»، «دایمی بودن تهدید علیه جمهوری اسلامی ایران» را برای نظریه سازی در عرصه امنیت در اختیار گذارد، پژوهش حاضر، تلاش نمود که با جستجو و کنکاش در بیانات و فرمایشات، «مفهوم امنیت از دیدگاه مقام معظم رهبری» را احصاء نماید و نتایج نشان داد که از دیدگاه مقام معظم رهبری، امنیت باید همه جانبه بوده و تمام ابعاد  ملی، اجتماعی، اقتصادی و سرمایه گذاری، نظامی و انتظامی، فرهنگی، فکری و عقیدتی، مدنی و شهروندی، قضایی، امنیت اخلاقی، حیثیتی و آبرویی را شامل شود و هیچ کدام از حیطه های زندگی بشر نباید دچار ناامنی باشد. درنهایت نیز، یافته های پژوهش به صورت طرح واره ترسیم و ارایه گردید.

با توجه به روند پویا، سال و متغیر تهدیدات دفاعی امنیتی کشور و لزوم بروز رسانی مدل های سیاستگذاری پدافند غیرعامل با تاکید بر منویات و حساسیت مقام معظم رهبری و از طرفی نفش و ظرفیت بالقوه و بالفعل مردم و صنایع غیردولتی در مصونیت زایی کشور در برابر انواع تهدیدات پدافند غیرعامل؛به بررسی انواع این تهدیدات و مدل سیاسگذاری پدافند غیرعامل در صنایع غیردولتی کشور آلمان پرداخته ایم. آلمان یکی از صنعتی ترین کشورهای جهان، جزو چهار اقتصاد برتر دنیا، موتور اقتصادی حوزه پولی یورو و دارای بیش از یک پنجم تولید ناخالص ملی داخلی اسمی اروپا و یکی از کشورهای پیشرو در زمینه اتخاذ سیاست های پدافند غیرعامل در صنایع دولتی و غیردولتی در قالب یک ساختار منسجم با سابقه ای طولانی می باشد. از اینرو می توان با بررسی مدل سیاستگذاری پدافند غیر عامل صنایع غیر دولتی آلمان و احصاء ویژگی ها، نقاط قوت و ضعف آن؛ به عنوان یک الگوی مناسب جهت بهره برداری در ساختار پدافند غیرعامل جمهوری اسلامی ایران مورد استفاده قرار گیرد. این تحقیق ازنوع توصیفی - تحلیلی  و بر مبناء هدف از نوع کاربردی - توسعه ای می باشد و با بهره گیری از روش تحلیل تم و کسب نظرات جامعه خبرگی 30 نفره درقالب پرسش نامه  نسبت به تدوین مدل سیاست گذاری با 5 بعد (ساختاری، رفتاری، محیطی، فرآیندی و  جهت گیری) و22 مولفه و 53 زیر مولفه  اقدام گردید ودر نهایت نسبت به احصاء ویژگی ها و نقاط قوت و ضعف آن مبادرت گردید.

هر سامانه فرماندهی وکنترل در صورتی توانمندی های لازم را خواهد داشت که بتواند، فرماندهی واحد، زبان مشترک، ساختار منسجم و قابل انعطاف، سیستم و تجهیزات ارتباطی جامع، کنترل محدوده عملیات، طرح های عملیاتی یکپارچه و مدیریت جامع منابع داشته باشد. از مهمترین چالش های موجود در سامانه فرماندهی وکنترل، عدم هماهنگی و تعامل زیر سامانه های فرماندهی وکنترل سایر نیروها و سازماندهی نیروها در پاسخ و پشتیبانی به هنگام می باشد. فرماندهی وکنترل مناسب صرفا با اجرای به هنگام، اثربخش و کارامد اقدامات بموقع و بجا امکان پذیر خواهد بود. لذا هدف از انجام این تحقیق، « شناسایی شاخص های   هم افزایی و هم آهنگی  سامانه فرماندهی و کنترل» می باشد.  نوع تحقیق، کاربردی- توسعه ای و روش تحقیق، توصیفی تحلیلی با رویکرد ترکیبی می باشد. برای پاسخ به سوال تحقیق، بر مبنای ویژگی های جامعه آماری، تعداد 112 نفر از صاحب نظران این حوزه به صورت هدفمند تعیین شده و پرسشنامه بین آنان توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده ها نشان می دهد که بعد هم افزایی و هم آهنگی  سامانه فرماندهی و کنترل با 4 مولفه ی (وحدت فرماندهی در تصمیم گیری، روابط و ارتباطات ، ساختار و یکپارچگی اقدامات)  و 14 شاخص (میزان مشارکت در تدوین اهداف مشترک، میزان تدوین برنامه مشترک، میزان طراحی مشترک امور فرماندهی وکنترل، میزان تمایل به همکاری و کیفیت رویه های عملیاتی، میزان همکاری و هماهنگی، تعداد  کانال های ارتباطی، میزان اعتماد متقابل، میزان تقویت فرهنگ مشترک، تعداد واحدها وعناصر رابط سازمانی، میزان اثربخش فعالیت واحدهای هماهنگی، میزان همکاری و هم افزایی توانمندی سازمانی، میزان مبادله اطلاعات ، میزان اجرای آموزش های مشترک)  و با ضریب 0.817 یک رابطه قوی، مثبت و مستقیمی دارد.

آمایش سرزمین که درواقع از تنظیم رابطه انسان، فضا و فعالیت های انسان در فضا به وجود می آید، دانشی است بین رشته ای که ماهیت چندگانه دارد و از هم پوشی علوم مختلف نظامی، اقتصادی جامعه شناسی، جغرافیا و... حاصل می شود و مسجل شده که دفاع از هر سرزمینی نیازمند شناخت تهدیدات متوجه آن سرزمین درگذشته و بخصوص آینده است که جهت ایجاد امنیت پایدار و دفاع جامع و مستمر هر کشور نیازمند وجود آمایش دفاع سرزمینی مناسب است.  کشور جمهوری اسلامی ایران به لحاظ محدوده های جغرافیایی، شرایط اقلیمی، مرزهای آبی و خاکی و ناهمواری های گسترده دارای شرایط متنوعی است بنابراین هر منطقه توانمندی های مخصوص به خود را دارد. راهبردهای آمایش سرزمین بر اساس اولویت بندی ها، نقش پذیری و قابلیت سنجی هر یک از مناطق جغرافیایی تعیین می گردد که در این تحقیق برای دست یابی به آمایش دفاع سرزمینی مناسب یکی از عوامل اثرگذار یعنی جغرافیا مورد بررسی قرار می گیرد؛ بنابراین سوال اصلی تحقیق تاثیر جغرافیا بر آمایش دفاع سرزمینی ج.ا.ایران در مقابله با تهدیدات نظامی است. با توجه به اینکه این پژوهش مبانی فکری و نظری آمایش دفاع سرزمینی را تولید می کند توسعه ای محسوب می شود. روش تحقیق این پژوهش با رویکرد آمیخته و  در هم تنیده است و با استفاده از رویکرد توصیفی- تحلیلی انجام شده است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و از روش کمی برای تجزیه وتحلیل داده ها استفاده کرده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که در بعد جغرافیا مولفه های اختلافات مرزی، ویژگی های جمعیتی، آلودگی محیط زیست، وضعیت آب وهوا، زمین، منابع کانی، فسیلی و بیولوژیک بر آمایش دفاع سرزمینی در برابر تهدیدات نظامی به میزان بالایی موثرند.

پس از گذشت هفت دهه از موجودیت رژیم صهیونیستی همچنان منازعه فلسطینی ها و رژیم صهیونیستی به عنوان اساسی ترین مناقشه بین المللی محور و کانون مناقشه جهان غرب و جهان اسلام می باشد یکی از متغییرهای تاثیر گذار در ایجاد و یا تداوم یک منازعه ژیوپلیتیک می باشد.رژیم صهیونیستی دارای چالش های متعدد ژیوپلیتیکی می باشد که در طول نبردهای مختلف ، پررنگ تر شده اند.شناخت دقیق این چالش ها نقش اساسی و مهمی در روند منازعه خواهد داشت . در این راستا این مقاله درصدد است تا تحلیلی ژیوپلیتیکی بر منازعات فلسطین و اسراییل و به صورت موردی نبرد 12 روزه آن در سال 2021 داشته باشد. داده های مورد نیاز این پژوهش به روش کتابخانه ای و الکترونیک گردآوری شده است و روش شناسی حاکم بر تحقیق نیز ماهیت توصیفی - تحلیلی دارد. با توجه به تازه بودن پدیده، عمده منابع از طریق منابع اینترنتی بوده است. نتیجه پژوهش نشان می دهد که مقاومت فلسطین در نبرد 2021 نسبت به سایر نبردهای گذشته دارای ویژگی ها و شاخص های متفاوتی از جمله وحدت گروه های مختلف فلسطین در نبرد، گسترش جغرافیایی میدان نبرد، رونمایی از تسلیحات پیشرفته با دقت قابل قبول، مدیریت اتاق عملیات مشترک مقاومت  بوده است که این شاخص ها نتیجه تکیه بر تنگناها و چالش های ژیوپلیتیکی رژیم صهیونیستی بوده است .

نیل به توسعه یافتگی در هر جامعه ای در وهله اول، مستلزم وجود عزم و اراده ملی برای پیشرفت و تعریف الگوی توسعه متناسب با مقتضیات جامعه و در وهله دوم، به وجود یک نقشه راه توسعه که بتواند ضمن احصاء قابلیت ها و فرصت های توسعه از یک سو و تنگناها و چالش های فعلی و آتی، ازسوی دیگر، با بهره گیری از تجارب پیشین، مطلوب ترین مسیر توسعه را فرا روی جامعه قرار دهد. از همین رو تحقیق حاضردر چارچوب سند ملی آمایش سرزمین مبتنی بر اصول پدافند غیرعامل مبادرت به تدوین راهبردهای توسعه پایدارو متوازن در استان گیلان پرداخته تا بتواند ضمن مقابله با تهدیدات نسبت به رفع و کاهش آسیب پذیری اقدام نماید لذا ین تحقیق به روش توصیفی - تحلیلی پس از مطالعات اکتشافی و انجام تحقیقات کتابخانه ای و میدانی و با شیوه بحث های گروهی و خبرگی و نهایتا تکمیل پرسشنامه، ضمن احصاء ویژگی های چشم انداز نسبت به تدوین رسالت، ماموریت، اصول و ارزشهای مرتبط با موضوع پرداخته و در نهایت عوامل محیطی تاثیر گذار بر مولفه های آمایش سرزمین استان گیلان مبتنی بر پدافند غیر عامل شناسایی در قالب SWOTدسته بندی گردید و نهایتا نسبت به احصاء 10 راهبردهای کلان اقدام نموده و سپس با استفاده از تکنیک QSPM نسبت به اولویت بندی راهبردها و در پایان ارایه راهکار عملیاتی برای اجرای هر راهبرد اقدام گردید.

هدف از پژوهش حاضر، شناسایی عوامل مرتبط با افزایش انگیزه نظامی گری در دانشجویان یک مرکز نظامی است. جامعه آماری این پژوهش به صورت تمام شمار و شامل کلیه فراگیران دانش آموخته موجود در مرکز نظامی  است که در سال 1397 جذب شده اند، می باشند. روش تحقیق حاضر توصیفی از نوع زمینه یابی بود که به لحاظ هدف در زمره تحقیقات کاربردی محسوب می شود. برای دست یابی به اهداف تحقیق از پرسش نامه ای محقق ساخته در مورد راهکار های افزایش انگیزه نظامی گری در دانش آموختگان این مرکز استفاده گردید که روایی محتوایی آن با استفاده ازنظرات اساتید، مورد تایید قرار گرفت و پایایی آن نیز با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برای مولفه های افزایش انگیزه نظامی گری 97/0 به دست آمد، که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 260 نفر به عنوان نمونه به شیوه نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. در پایان جهت بررسی سوال ها از آزمون همبستگی اسپیرمن در سطح معناداری حداقل 05/0 استفاده شد. نتایج  آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد که مولفه های تعهد سازمانی، منش فرماندهان، نیازهای مادی و معنوی، آداب نظامی، منش مربیان، آمادگی جسمانی، محیط آموزشی، هویت پاسداری و فعالیت های فوق برنامه به ترتیب دارای بیشترین ضریب همبستگی و ارتباط معنادار با انگیزه نظامی گری بودند.

با توجه به نقش بسیجیان در همه صحنه های انقلاب و جنگ تحمیلی، یکی از بهترین گزینه ها برای تکمیل سازمان رزم هنوز هم عضویت بسیجی می باشد. لذا در این تحقیق به دنبال آن هستیم که شیوه های بکارگیری بسیجیان در کردان های زرهی و مکانیزه نزسا را از نظر فرماندهان مورد بررسی قرار دهیم. این تحقیق ازنظر هدف کاربردی است و ازلحاظ روش توصیفی و تحلیلی باشد. اطلاعات از طریق پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه با کارشناسان و افراد خبره زرهی جمع آوری گردید و جهت سنجش اعتبار پرسشنامه این تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب آن 7/83٪ بود. تجزیه وتحلیل داده های به دست آمده از روش های آماری توصیفی و استنباطی استفاده شد. حوزه های بکارگیری در قالب چهار حوزه شامل عضویابی و جذب، آموزش ، سازماندهی، حفظ و نگهداری تقسیم بندی شده است. نتایج نشان داد که استفاده ازاین شیوه هادر بکارگیری بسیجیان در گردان های زرهی و مکانیزه قابلیت اجرا دارد و مسیولین مربوطه می توانند از این شیوه ها در تکمیل سازمان رزم و ارتقای آمادگی رزم کردان های زرهی و مکانیزه بهره مند شوند.

با رشد روزافزون علوم نوپدید به خصوص هوش مصنوعی و توسعه آن در صنایع مختلف و زندگی روزمره انسان ها، عرصه صنایع نظامی از جمله مواردی است که بیشترین سرمایه و مطالعه در این زمینه را به خود اختصاص خواهد داد. این مهم به خصوص در ارتش های پیشرفته دنیا و تجهیزات مورد استفاده آنان نمو داشته است و روزانه در حال پیشبرد اهداف و چشم اندازهای علمی و پژوهشی در این حوزه می باشند. با توجه به سرعت رشد این فناوری و مخاطرات مرتبط با آن، لازم است پتانسیل ها و تهدیدهای آن با جزییات بیشتری در کلیه ی حوزه ها مورد بررسی قرار گیرد. در این پژوهش برآنیم که شاخه های هوش مصنوعی که می توانند کاربرد نظامی داشته باشند را شناسایی کنیم و مزایا و معایب موجود در این فناوری را بررسی نماییم. جهت دستیابی به اهداف این پژوهش، منابع مختلف در حوزه هوش مصنوعی و حوزه نظامی گردآوری شده و نتایج حاصله آنها تجمیع شده است. در نتایج پژوهش حاضر، ضمن بررسی مختصر از تاریخچه و تیوری های هوش مصنوعی، شاخه های یادگیری ماشین، یادگیری عمیق و بینایی ماشین که بیشترین قابلیت را در کاربری نظامی دارند بررسی کرده ایم. سپس ضمن مرور تجربیات دیگر کشورها دراستفاده نظامی از این فناوری، مزایا، چالش ها و تهدیدهای مرتبط با این فناوری را ارایه کرده ایم.