پژوهشنامه مذاهب کلامی
سال دوم شماره 1 (پیاپی 2، زمستان 1400)

در نگاه وهابیت و حنابله، انسان از دو بعد جسد و روح تشکیل شده که با مرگ، گرچه حیات پایان می پذیرد و روح او در عالم قبر به حیات خود ادامه می دهد. وهابیت پس از بیان اجمالی روح مبنی بر اینکه سری از اسرار الهی است، سوال کردن از حقیقت و کیفیت آن را جایز ندانسته اند. آنان همچنین با استناد به حدیث انقطاع عمل و آیاتی مانند ﴿وما انت بمسمع من فی القبور﴾ علاوه بر نفی سماع موتی، معتقد به نفی مطلق انتفاع نیز شده و هر گونه ارتباط زندگان با مردگان و بالعکس را انکار کرده اند؛ بر همین اساس از یک سو انجام دادن هر گونه عمل و هدیه کردن آن را به روح میت بدعت شمرده اند و از سوی دیگر توسل و استغاثه به روح میت حتی روح رسول خدا- و اولیای الهی را شرک اکبر معرفی کرده اند.
این در حالی است که حنابله با پرداختن به مسیله روح و تبیین آن، حقیقتش را یا جسم لطیف یا جسم نورانی یا جوهر مجرد و بدون اجزا معرفی کرده اند. آنان علاوه بر اینکه مرگ را پایان عمل برای میت نمی دانند، به ارتباط دو طرفه میان زندگان و مردگان معتقدند. همچنین با تمسک به روایات صحیح اعتقاد دارند که مردگان صدای زندگان را در عالم قبر می شنوند، و از اعمالی که برایشان می فرستند سود می برند، از این رو نه تنها اعمالی مانند توسل و استغاثه به ارواح بزرگان و اولیای الهی را جایز؛ بلکه بعضی از آنان آنها را مستحب و از موارد آداب حج و زیارت قبر ایشان بر شمرده اند.

حدیث شریف «ثقلین» از جمله روایات متواتر و معتبر فریقین است که پیامبر اکرم ص در موقعیت های مختلف آن را بیان کردند و طبق آن بر حفظ حرمت قرآن و جایگاه بلند امامان: و نیز ضرورت تمسک به آن دو تاکید نمودند. عبدالعزیز دهلوی در رساله خود با عنوان «سعاده الدارین فی شرح حدیث الثقلین» حجیت حدیث ثقلین را مخدوش دانسته است که با توجه به جایگاه علمی و تاثیرگذاری او نزد جریان دیوبندی، ضروری است شبهات وی نسبت به این حدیث را بررسی کنیم.
پژوهش حاضر درصدد ارزیابی شیوه های نادرست عبدالعزیز دهلوی در تضعیف حدیث شریف ثقلین است. این تحقیق به صورت توصیفی _ تحلیلی _ انتقادی، با استناد به منابع معتبر اهل سنت است. نتایج تحقیق بیانگر ضعف بنیادین اشکالات دهلوی بوده و با اندک تامل در مصادر روایی و رعایت انصاف اتهامات وی برطرف می شود.

وهابیان با استناد به ادله گوناگون، از جمله آیه 115 سوره نساء مدعی اند که خداوند متعال همه اعمال و باورهای سلف را تایید کرده است. آنان معتقدند فهم سلف بر خلف حجت است، به گونه ای که خلف در فهم مسایل دینی باید فهم خود را رها کرده، به فهم سلف رجوع کند. همچنین معتقدند مفهوم آیه 115 نساء تنها بر پیروی از سبیل مومنان که سلف اند دلالت دارد و شامل غیر ایشان نمی شود. اما با توجه به قواعد اصولی و تفسیری فهم آیات، ادله سه گانه وهابیان درباره مدعایشان مخدوش است؛ زیرا آیه در مقام تایید رفتارها و عقاید مومنان نیست و مفهوم واژه «مومنین» در آیه همه مومنان تا روز قیامت را در برمی گیرد و میان تایید رفتار و باور با فهم دینی شخص ارتباطی وجود ندارد.

ابن تیمیه با توجه به روش همیشگی خود در انکار فضایل اهل بیت ع کوشیده است.موقعیت علمی امام رضا ع را با طرح شبهاتی مخدوش سازد و ایشان را انسانی عادی، مانند دیگران جلوه دهد. او شبهاتی نسبت به مقام علمی امام وارد کرده و مدعی شده که دیگران درباره جایگاه آن حضرت غلو کرده اند:
ادعای اعلمیت امام ع بی دلیل بوده و میان معاصران اندیشمندانی اعلم از ایشان وجود دارند.
هیچ یک از علمای معروف از امام روایت نقل نکرده اند.
بزرگان فقها از اخذ حدیث از امام رضا ع رویگردان بوده اند.

این پژوهش کوشیده است با بررسی کلمات بزرگان و بیان شواهدی از اشکالات علمی معاصران امام رضا ع و نقل روایات موجود در کتب حدیثی و تفسیری اهل سنت، جوابی متقن به اشکالات فوق دهد و در پایان به این نتیجه رسیده است که شبهه های ابن تیمیه با دیدگاه بزرگان اهل سنت و شواهد موجود تعارض دارد و همگی یا نشان از جهل او دارد یا بیانگر بغض او نسبت به اهل بیت: است.

انسان بعد از مفارقت روح از کالبد و بدن جسمانی، در «برزخ» عالمی میان عالم دنیا و آخرت ادامه حیات می دهد. طبق گزارش هایی که از آیات و روایات به دست آمده وضعیت حیات مردگان در عالم برزخ به گونه ای است که قادرند کلمات و اصوات اهل دنیا را در عالم قبر و برزخ بشنوند. در این میان وهابیان، که اصل تفکرشان برگرفته از اندیشه ابن تیمیه حرانی و محمد بن عبد الوهاب نجدی است، معتقدند: اموات هیچگونه ارتباطی با اهل دنیا ندارند و با برداشت نادرست از برخی آیات، مانند)انک لاتسمع الموتی((نمل:80) و)و ما انت بمسمع من فی القبور((فاطر:22) اصل را بر عدم سماع اموات گذاشته و در مقابل دلایلی را که در کتاب و سنت مبنی بر سماع مردگان وجود دارد به معجزه و خلاف واقع حمل می کنند و گاهی هم به سند روایات ایراد می گیرند، در حالی که خود ابن تیمیه و برخی دیگر از بزرگانشان این روایات را صحیح دانسته اند.
این مقاله به صورت توصیفی و تحلیلی ادله وهابیت را نقد و بررسی کرده است. برین روی، پس از بیان و توصیف به تحلیل و نقد آنها پرداخته و مطالبی را از سلف صالح بیان کرده است که اثبات می کند برداشت وهابیت خلاف برداشت سلف است و آنان سماع موتی را پذیرفته اند.

مساله البناء غلی القبور هی من احدی المسایل الفقهیه الإجتهادیه التی صارت سببا للإفتراء علی الایمه ع و تکفیر المسلمین و اخذت طابعا اعتقادیا و هذه المقاله تهدف لتبیین نظریه اهل البیت ع و دفع هذا الإفتراء عنهم و المنع من تکفیر المسلمین بسبب هذه المساله و نظرا لکون البحث مبنیا علی التتبع والاستقراء لصور هذه المسیله ثم استنباط حکمهم علی کل صوره فقد اتبع الباحث فی هذه المقاله المنهج الاستقرایی الاستنباطی المقترن بالتوصیف والتحلیل والموازنه.
إن البناء علی القبور نوع من النضال الثقافی قبال مظاهر الشرک و الانحراف و هتک حرمات الدین و للابنیه دورها البناء لذا نری فی البناء علی القبور بل فی اظهارها و عدم اظهارها لاهل البیت( سیره منطبقه علی هذا الامر فیکون البناء تاره امرا مستحبا بل فی بعض الموارد یکون واجبا کما بالنسبه للایمه(و الاولیاء و الصالحین و العلماء و اذا کان البناء علی القبر تاییدا للباطل و ان کان لولی من الاولیاء فإنه مذموم.