مجله پژوهش در آموزش علوم پزشکی
سال پانزدهم شماره 1 (بهار 1402)

از چالش های بزرگ امروز جهان مدرن و نوین، ارایه آموزش برابر و یکسان به ده ها میلیون نفر از دانشجویان، در سراسر جهان می باشد (1). ما می توانیم به کمک نوآوری همراه با کارآفرینی و تعهد حرفه ای به چالش برقراری عدالت آموزشی که امروزه با آن مواجه هستیم، پاسخ دهیم (2،3). مفهوم مگادانشگاه، مگادانشکده و مگااستاد ترکیبی از ایده های جدید و جذابی است که نشان می دهد ممکن است در کنار یک آموزش معمولی برای دانشجویان علوم پزشکی در مراکز آموزشی درمانی از ارتباطات و فناوری نوین برای آموزش از راه دور استفاده کرد (4). مگادانشگاه، مگادانشکده و مگااستاد با به کارگیری فناوری و تکنولوژی های آموزشی می توانند مورد توجه افرادی باشند که امروزه دغدغه آموزش پزشکی دارند. مگادانشگاه، یک موسسه آموزش عالی از راه دور با بیش از 100 هزار دانشجو است که قادر به ارایه رویکردهای آموزشی برای توده های مختلفی از دانشجویان می باشد (2،5). مگادانشکده را نیز می توان به عنوان یک مرکز آموزشی از راه دور معرفی کرد که خدمات آموزشی را برای فراگیران  فعال در  مقاطع تحصیلی  مختلف، فراهم   می کند. مگادانشکده با ایجاد محتوای مشارکتی، آموزشی و درمانی همراه با تمرین های بازی سازی شده در یک پلتفرم کاملا مستقل، متشکل از دانشجویان، اساتید و مدیران دانشگاهی موجب افزایش کیفیت آموزش در علوم پزشکی می گردد. این سیستم پیشرفته چند زبانه و چند پلتفرمی است که امکان ارزشیابی کمی و کیفی در آن وجود دارد (6). مگااساتید که به عنوان اساتید از راه دور یا مدرسان آنلاین نیز شناخته می شوند، اساتیدی هستند که به صورت آنلاین با استفاده از تکنولوژی های نوین آموزش پزشکی با دانشجویان کار می کنند (3). برخی از این اساتید100 درصد به صورت آنلاین کار  می کنند و فقط با دانشجویان در اینترنت تعامل دارند اما برخی دیگر در یک کلاس درس به صورت ترکیبی، آموزش حضوری و آنلاین دارند. اساتیدی که دوره های آموزشی را از طریق اینترنت ارایه می دهند باید توانایی های لازم را جهت ارایه آنلاین دروس و استفاده از تکنولوژی داشته باشند (7). به علت تغییر مداوم و سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات، اساتید باید برای آموزش آنلاین آموزش های لازم را ببینند تا بتوانند به اهداف آموزشی خود با روش های موثرتر، خلاقانه تر و نوآورانه تر در هنگام استفاده از محیط یادگیری مجازی دست یابند (7). شایستگی های لازم برای مگااساتید عبارتند از: توانایی استفاده از فناوری های نوین، مهارت لازم در طراحی و اجرای برنامه های درسی متناسب با اهداف مگادانشگاه ها، سازماندهی و توانایی استفاده و ذخیره بحث های ناهمزمان دانشجویان، ادغام متفاوت سبک های تدریس و یادگیری، توانایی برقراری تعامل فعال با دانشجویان و دادن بازخورد مداوم به آنان، رعایت اخلاق در آموزش از راه دور و توجه به تفاوت های فرهنگی دانشجویان. مگااساتید بدون کسب این مهارت ها، به شیوه های تدریس قبلی خود برگشته و به اندازه کافی از فناوری و ابزارهای نوین ارتباطی سود نخواهند برد (5،8). فناوری های نوین که در مگادانشگاه های علوم پزشکی می توان استفاده کرد شامل پادکست ها و ویدیو هایی همراه با کلاس درس معکوس، دستگاه های تلفن همراه با برنامه های به روز، بازی های ویدیویی، شبیه سازها (شبیه سازهای یک پارچه و واقعیت مجازی) و هوش مصنوعی می باشد (9). استفاده از این فناوری ها می تواند زیر ساخت ها و زمینه های لازم برای رسیدگی به بسیاری از چالش های آموزش پزشکی را فراهم کند. یکی از مهم ترین مراحل در تدوین برنامه درسی از راه دور در مگادانشکده ها، آموزش و یادگیری پزشکی مبتنی بر شبیه سازی می باشد. ابزارهای شبیه سازی به عنوان جایگزینی برای بیماران واقعی عمل می کنند. یک کارآموز می تواند بدون ترس از آسیب رساندن به بیمار اشتباه کند و از آن درس بگیرد. همچنین از دیگر مزایای آن افزایش ایمنی بیمار و کاهش خطاهای بالینی می باشد. اگرچه یادگیری مبتنی بر شبیه سازی، گران قیمت است اما اگر به درستی از آن استفاده شود مقرون به صرفه خواهد بود (3). یکی از ابزارهایی که مگااساتید به تدریج در آموزش پزشکی از آن بهره می برند هوش مصنوعی است (10). ربات های گفتگو به ویژه ChatGPT با حجم عظیمی از داده های متنی اینترنت مبتنی بر هوش مصنوعی کار می کند. از کاربردهای ChatGPT می توان به توانایی آن در طراحی تمرین ها، آزمون ها و سناریوهایی اشاره کرد که در کلاس درس برای کمک به آموزش و ارزیابی استفاده می گردد (11). همچنین استفاده از آن برای ترجمه، تفسیر و خلاصه نویسی موجب کمک به درک مطالب پیچیده در دانشجویان علوم پزشکی می گردد. از ChatGPT می توان برای ایجاد اساتید یا دستیاران مجازی پزشکی نیز استفاده کرد که می توانند به سوالات دانشجویان پاسخ و بازخورد دهند (12). تحقیقات علوم پزشکی را نیز   می توان با استفاده از هوش مصنوعی آسان تر کرد که در طراحی کلی مطالعه، بررسی ادبیات و تجزیه و تحلیل آماری داده ها کاربرد دارد. از ChatGPT می توان برای ارایه اطلاعات دقیق و به روز در مورد موضوعات پزشکی (تشخیص، درمان و پیشگیری از بیماری ها) به طور سریع استفاده کرد. هوش مصنوعی نه تنها به دانشجویان کمک می کند تا مهارت های استدلال بالینی خود را توسعه دهند، بلکه آنان را برای سناریوهای بالینی در دنیای واقعی آماده می کند (13). آموزش در مگادانشگاه ها مستلزم تغییر در پارادایم آموزشی است. در آموزش سنتی، فرآیند یادگیری بر استادی متمرکز است که سعی می کند دانش خود را به دانشجویان منتقل کند. اما مگااساتید در آموزش آنلاین، بر روی رابطه بین استاد، دانشجو و دانش متمرکز هستند. در این رابطه دانشجو هدایت می شود تا خودمختارتر، مشارکت پذیرتر و مسیولیت پذیرتر در قبال یادگیری خود باشد. در آموزش سنتی، دامنه اختیارات، مسیولیت و مشارکت های دانشجو در ارتباط با استاد نسبت به آموزش مدرن محدودتر می باشد. این محدودیت در مگادانشگاه ها کاملا از بین خواهد رفت. این نوع آموزش می تواند معایبی نیز داشته باشد مانند احساس انزوای ایجاد شده توسط عدم تماس حضوری بین شرکت کنندگان یک دوره، وابستگی بیش از حد به تکنولوژی، کمبود امکاناتی نظیر اینترنت، نبود ارتباط اجتماعی کافی و بی نظمی. همچنین نتایج مطالعات قبلی نشان می دهد ارزشیابی های این نوع آموزش، قابل اعتماد به نظر نمی رسد (6،14).

آموزش مدیریت درد می تواند قضاوت و اطمینان دانشجویان پرستاری در مورد استعدادها و توانایی های خود در مراقبت از بیماران جراحی قلب را تغییر دهد. لذا این مطالعه با هدف تعیین تاثیر آموزش مدیریت درد بر خودکارآمدی عملکرد بالینی دانشجویان پرستاری در مراقبت از بیماران بای پس شریان کرونری انجام گردید.

این مطالعه از نوع مداخله ای بر روی کلیه دانشجویان پرستاری سال آخر دانشگاه آزاد ارومیه انجام گرفت. نمونه گیری به صورت سرشماری در فاصله زمانی خرداد تا آذر 1401 و کلیه دانشجویان سال آخر پرستاری به صورت تصادفی به دو گروه مداخله و کنترل تقسیم شدند. دانشجویان در هر دو گروه در ابتدای مطالعه پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه خودکارآمدی عملکرد بالینی را تکمیل نمودند. روایی پرسشنامه از طریق اعتبار محتوا و صوری و پایانی آن با ضریب آلفای کرانباخ 0/96 مورد تایید قرار گرفته است. دانشجویان گروه مداخله به صورت گروهی آموزش لازم را به مدت 6 جلسه 45 دقیقه ای و دو بار در هفته به فاصله دو روز دریافت و گروه کنترل از آموزش های معمول مطابق کوریکولوم و سرفصل های آموزشی برخوردار شدند. برای تحلیل آماری داده ها از نرم افزار SPSS و از آزمون های t گروه های زوج و t گروه های مستقل استفاده شد.

نتایج نشان داد که میانگین امتیازات کلی خودکارآمدی بالینی دانشجویان پرستاری بین گروه مداخله و کنترل قبل از اجرای آموزش مدیریت درد اختلاف معنی داری وجود نداشت (0/53=p و 11/02=t)، درحالی که میانگین امتیازات کلی خودکارآمدی عملکرد بالینی بین گروه مداخله و کنترل بعد از اجرای آموزش مدیریت درد از اختلاف معنی داری برخوردار بود (0/003=p و 3/36=t).

با توجه به یافته های حاصله، برنامه آموزش مدیریت درد بر خودکارآمدی عملکرد بالینی دانشجویان پرستاری موثر است. لذا آموزش مدیریت درد می تواند در رشد توانمندی دانشجویان پرستاری در محیط های تحصیلی کمک کننده باشد و باورهای دانشجویان پرستاری در ارتباط با توانایی انجام وظایف تخصصی خود در اداره کرد بیماران قلبی بعد از عمل جراحی بهبود دهد.

امروزه استفاده از آموزش الکترونیکی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی دنیا به عنوان یک اولویت راهبردی در نظر گرفته شده است، لذا به منظور بهبود، تضمین کیفیت و استفاده بهینه از  ظرفیت های آموزش الکترونیکی ارزشیابی آن ضروری می باشد. در این راستا پژوهش حاضر با هدف ارزشیابی کیفیت آموزش الکترونیکی دانشگاه محقق اردبیلی با استفاده از مدل ارزشیابی هلم صورت گرفته است.

این پژوهش از نظر هدف و ماهیت، کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانشجویان دانشگاه محقق اردبیلی در سال تحصیلی 1401-1400 به تعداد 12500 نفر تشکیل دادند که از طریق جدول مورگان، 375 نفر به عنوان نمونه از طریق روش  نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه ارزشیابی کیفیت آموزش الکترونیکی مدل مفهومی شش ضلعی هلم اوزکان بود. روایی پرسشنامه از طریق اعتبار محتوا و پایانی آن با ضریب آلفای کرانباخ 0/87 مورد تایید قرار گرفت. داده ها در دو سطح توصیفی (فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) و استنباطی (آزمون t تک نمونه ای و فریدمن) با استفاده از نرم افزار SPSS  تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج نشان داد که کلیه ابعاد مدل ارزشیابی هلم (کیفیت محتوا، کیفیت سیستم، نگرش  آموزش دهنده، نگرش یادگیرنده، کیفیت خدمات و مسایل حمایتی) در دانشگاه وضعیت متوسط به بالا قرار دارند. همچنین نتایج آزمون رتبه بندی فریدمن نشان داد که از بین مولفه های آموزشی الکترونیکی براساس مدل هلم، مولفه کیفیت محتوا با میانگین (4/49) بیشترین تاثیر و مسایل حمایتی با میانگین (1/0) کم ترین تاثیر را برآموزش الکترونیکی دارد.

کیفیت آموزش الکترونیکی دانشگاه محقق اردبیلی براساس میانگین ابعاد مدل ارزشیابی شش ضلعی هلم در سطح متوسط به بالا قرار داشت. با توجه به یافته های پژوهش به مدیران و سیاست گذاران دانشگاه محقق اردبیلی پیشنهاد می شود با بهره گیری از نتایج مدل های ارزشیابی مختلف مسایل و مشکلات این حوزه را برطرف کرده و در راستای تقویت سامانه های آموزش الکترونیکی گام بردارند.

محیط آموزشی اثر مهمی بر یادگیری دانشجویان و فعالیت های یادگیری آنان دارد. هدف پژوهش حاضر، بررسی دیدگاه دانشجویان از جو آموزش بالینی در دانشگاه علوم پزشکی ارتش بود.

در این مطالعه، توصیفی تحلیلی مقطعی، فضای حاکم بر محیط آموزشی با استفاده از پرسشنامه استاندارد Dundee Ready Educational Environment Measure (DREEM) سنجیده شد. جامعه پژوهشی کلیه دانشجویان مقطع آموزش بالینی دانشگاه علوم پزشکی ارتش، سال 1401 بودند، نمونه گیری به روش طبقه ای نسبتی و در هر طبقه به صورت تصادفی انجام شد. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق آزمون های آماری توصیفی و استنباطی با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد.

نتایج نشان داد که میانگین کل جو آموزشی 0/50 ± 3/19  است که بیانگر وضعیت نسبتا مطلوب می باشد. بیشترین نمره میانگین ادراک دانشجویان 0/65 ± 3/42 مربوط به حیطه ادراک دانشجویان از توانایی علمی خود و ادراک دانشجویان از یادگیری با میانگین 0/60 ± 2/97 کم ترین نمره بود. بین متغیر جنسیت و ادراک دانشجویان از جو آموزشی ارتباط معنی داری وجود نداشت  (0/05 < P). همچنین نتایج نشان داد که بین متغیر معدل دانشجویان و ادراک آن ها از کل جو آموزش بالینی رابطه معنی داری وجود دارد  (0/002 = P). بین متغیر دانشکده محل تحصیل و ادراک دانشجویان از جو آموزش بالینی ارتباط معنی داری مشاهده شد (0/010 = P).

جو آموزش بالینی از دیدگاه دانشجویان در این مطالعه در وضعیت نسبتا مطلوب بود. برای داشتن محیط آموزشی با کیفیت بهتر نیاز به بهبود است و مطالعات کیفی آتی برای تایید و درک عمیق این یافته توصیه می شود.

ماهیت آموزش در دانشگاه های علوم پزشکی به گونه ای است که تدریس در این دانشگاه ها از اهمیت خاصی برخوردار است. بنابراین تجدیدنظر در روش های سنتی تدریس و استفاده از روش های نوین، فعال و دانشجو محور اجتناب ناپذیر بوده و مورد قبول سیستم های آموزشی می باشد. برهمین اساس مطالعه حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش احیاء قلبی ریوی مبتلایان به کووید 19 به دو روش کلاس وارونه و جیگساو در سطح دانش دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی بوشهر انجام گرفت.

این مطالعه نیمه تجربی دو گروهی با طرح پیش آزمون- پس آزمون بر روی 41 دانشجوی ترم 7 کارشناسی پرستاری در مبحث احیاء قلبی ریوی مبتلایان کووید 19 صورت گرفت. دانشجویان به صورت تصادفی به دو گروه کلاس جیگساو (20 نفر) و کلاس وارونه (21 نفر) تقسیم شدند. پس از آموزش مبحث به دو روش فوق، دانش احیاء قلبی ریوی دو گروه، با سوالات پژوهش گر ساخته سنجیده شد. داده ها با استفاده از میانگین، انحراف معیار، آزمون های t  مستقل و زوجی با سطح معنی داری 0/05 با کمک نرم افزار آماری SPSS  تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج نشان داد که نمره ی دانش هر دو گروه بعد از مداخله به طور معنی داری (0/001>P) افزایش یافت. به طوری که میانگین نمره دانش احیاء قلبی ریوی در کلاس وارونه از 3/56±13/62 قبل از مداخله به 5/41±20/71 بعد از مداخله و همچنین در کلاس جیگساو، از 3/17±14/65 قبل از مداخله به 2/63±26/20 بعد از مداخله افزایش یافته است. مقایسه میانگین تغییرات این دو روش فعال آموزشی نشان داد که در گروه کلاس جیگساو میانگین افزایش نمره دانش بیشتر از کلاس وارونه می باشد که از لحاظ آماری معنی دار است (0/001>P).

به طورکلی یافته های این مطالعه نشان داد که روش تدریس کلاس وارونه و جیگساو موجب بهبود و ارتقاء دانش دانشجویان پرستاری از احیاء قلبی ریوی در مبتلایان به کووید 19 گردیده است. توصیه می شود که مدرسین پرستاری از این روش ها و به خصوص روش جیگساو که در مطالعه حاضر موجب بهبود بهتر یادگیری دانشجویان پرستاری گردید، در آموزش دانشجویان بیشتر استفاده نمایند.

آموزش دوره کارآموزی در عرصه نقش مهمی در برنامه دانشجویان دارد و به لحاظ اهمیت، یکی از اصلی ترین بخش های آموزش حرفه ای شناخته می شود. وجود مشکلات متعدد در بخش آموزش بالینی می تواند کیفیت آموزشی را تحت تاثیر قرار دهد. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی میزان مطابقت اجرای فعالیت ضمن کارآموزی در عرصه با شرایط شغلی طرح نیروی انسانی کارشناسان علوم آزمایشگاهی انجام شد.

مطالعه حاضر یک بررسی توصیفی- مقطعی است. جامعه آماری پژوهش را کلیه فارغ التحصیلان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه گروه علوم آزمایشگاهی در سال 1399 که در حین گذراندن طرح نیروی انسانی در یکی از مراکز دولتی وابسته به علوم پزشکی کرمانشاه (36 نفر) انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسشنامه محقق ساخته وضعیت آموزش کارآموزی در عرصه رشته علوم آزمایشگاهی بود. روایی و پایایی ابزار از طریق نظرات صاحب نظران و محاسبه آلفای کرونباخ تایید شد. اطلاعات جمع آوری شده توسط نرم افزار SPSS و آمار توصیفی مورد تجزیه تحلیل قرار گرفت.

مهم ترین مشکلات آموزش دوره کارآموزی در عرصه رشته علوم آزمایشگاهی از دیدگاه کارکنان طرحی شامل محیط آموزشی از جمله فضای فیزیکی (36/1 درصد)، امکانات و تجهیزات آموزشی (41/7 درصد) و تعداد کم کیس های آموزشی (36/1 درصد) و برخی از گویه های مربوط به حیطه ویژگی های مربی مانند نظارت کم برمهارت های عملی (27/8 درصد)، نحوه مناسب برخورد کادر آزمایشگاه با دانشجویان (38/9 درصد) بود.

نتایج پژوهش حاضر نشان داد که با بهبود محیط های آزمایشگاهی و اصلاح برخی گویه های مربوط به مربی می توان تا حدودی از مشکلات آموزشی دانشجویان علوم آزمایشگاهی کاست.

تریاژ فرآیندی است که با شناسایی سریع وضعیت کودکان مراجعه کننده به بیمارستان، از بستری شدن غیر ضروری آن ها جلوگیری می کند. با توجه به تفاوت های فیزیولوژیکی و آناتومیکی در کودکان، دانشجویان پرستاری باید حداقل یک دوره در مورد تریاژ کودکان را بگذرانند. این پژوهش با هدف تعیین تاثیر آموزش تریاژ کودکان به دو روش آموزش مبتنی بر پیامد و سخنرانی انجام شد.

در یک مطالعه ی نیمه تجربی با طرح پیش آزمون-پس آزمون دو گروهی، 57 دانشجوی پرستاری به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند. سناریوهای تریاژ به دو روش سخنرانی و مبتنی بر پیامد آموزش ارایه شدند. داده ها با استفاده از پرسشنامه سنجش دانش و تصمیم گیری ESI جمع آوری و با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج حاکی از آن بود که میانگین نمرات تصمیم گیری بالینی قبل از مطالعه در دو گروه آموزش به روش سخنرانی و مبتنی بر پیامد به ترتیب 2/94 و 3/02 و بعد از مطالعه به ترتیب 4/37 و 4/38 بود. میانگین نمرات دانش قبل از مطالعه در دو گروه آموزش به روش سخنرانی و مبتنی بر پیامد به ترتیب 6/66 و 6/30 و بعد از مطالعه به ترتیب 7/40 و 6/38 بود. همچنین نتایج نشان داد که بین میانگین نمرات تصمیم گیری بالینی دانشجویان و بین میانگین نمرات دانش دانشجویان در هر دو گروه (روش سخنرانی و مبتنی بر پیامد) نیز از نظر آماری تفاوت معنی داری وجود ندارد.

با توجه به یافته های حاصله، بین میانگین تعدیل شده نمرات دانش و تصمیم گیری بالینی دانشجویان در گروه های آموزش به روش سخنرانی و آموزش به شیوه مبتنی بر پیامد تفاوت آماری معنی داری مشاهده نشد. بنابراین توصیه می گردد تا مسیولین برنامه ریزی درسی دوره کارشناسی پرستاری، از روش های فعال نظیر آموزش مبتنی بر پیامد نیز جهت تدریس مباحث تریاژ کودکان استفاده کنند.

محیط آموزش بالینی مناسب سهم مهمی در موفقیت و پیشرفت فراگیران داشته و باعث اثربخشی برنامه های آموزشی می شود. با توجه به این که ارزیابی محیط آموزش بالینی و وجود برنامه ای جهت بهبود آن یک ضرورت توسعه ی آموزش پزشکی می باشد، این مطالعه جهت ارزیابی محیط آموزش بالینی طراحی گردید.

این مطالعه تحلیلی- مقطعی، بر روی دستیاران 9 رشته تخصصی ارتودنسی، کودکان، پروتز، رادیولوژی، بیماری های دهان، جراحی، اندودنتیکس، ترمیمی و پریودنتیکس (67 نفر) دانشکده دندانپزشکی تبریز در سال 1400 انجام گرفت. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه PHEEM بود که با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه از طریق نرم افزارآماریSPSS تجزیه و تحلیل شد.

نتایج نشان داد که میانگین کل محیط آموزشی بالینی دستیاران برابر 85/65 است که بیانگر وضعیت نسبتا مطلوب می باشد. همچنین میانگین نمرات کل در سه زیر معیار ادراک دستیاران از تدریس، استقلال نقش و حمایت اجتماعی به ترتیب 33/19 (تدریس در مسیر صحیح سیر می کند)، 29/42 (درک مثبت از نقش فرد) و 23/06 (بیشتر مثبت درک می شود تا منفی) بود. تحلیل واریانس یک طرفه حاکی از آن بود که بین میانگین نمرات در رشته های تخصصی مختلف اختلاف معنی دار وجود دارد (0/0001>P).

با توجه به نتایج حاصله، محیط آموزش بالینی دستیاری دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز از نظر دستیاران نسبتا مطلوب ارزیابی شد. در فرآیند ارتقای محیط آموزشی می توان به شاخص هایی نظیر ایجاد ساز و کار حمایتی و پاسخگو به نیازهای اجتماعی و شخصی دستیاران، برگزاری جلسات توجیهی در ابتدای دوره، بهبود تسهیلات رفاهی و فراهم نمودن فرصت های یادگیری بالینی بیشتر اشاره کرد.