فصلنامه فقه و تاریخ تمدن
سال بیستم شماره 75 (بهار 1402)

در حال حاضر بیش از گذشته تعامل بین ملت ها ضروری و مهم بوده و عدم تعامل با دیگران امری غیر ممکن و بعید است. لذا اسلام این حقیقت را پذیرفته و در این راستا به مسلمانان راهکارهای مناسب ارایه داده است. همانا از زمان بعثت پیامبر عظیم الشان و ارایه دین مبین اسلام به بشریت به عنوان جامع ترین منشور اخلاقی- انسانی، جهت تکامل روزافزون بشر و دستیابی به پیشرفت های دنیوی و اخروی برای تمامی قرون، تاکید عمیق بر ضرورت تحقق وحدت و همگرایی میان مسلمانان به عنوان امتی واحد همواره از سوی قرآن مبین و رسول مکرم اسلام صورت پذیرفته است. از جمله نخستین اقداماتی که رسول خدا به محض ورودشان به مدینه برای تشکیل حکومت اسلامی انجام دادند بنا نهادن پایه های وحدت و همگرایی میان مسلمانان جهت ایجاد امت واحد بود. موضوع این پژوهش واکاوی مبانی فقهی هم گرایی مسلمانان در جهان اسلام است و با ارزیابی ادله فقهی (کتاب، سنت، اجماع، عقل) به دنبال مبانی جهت همگرایی می باشیم، فلذا با استناد به آیات صریح قرآن کریم از جمله آیات 103 و 105 سوره آل عمران و احادیث وارد شده از پیامبر گرامی اسلام و سیره عملی مسلمانان صدر اسلام به تبیین و تدوین دقیق این مسله پرداخته ؛و اثبات شده که امر وحدت اسلامی ریشه ای عمیق در تفکر دینی دارد و مبنای هم گرایی مسلمانان جهان قرار گرفته است و حال با توجه به این امر در این مقاله بدلیل اهمیت و ضرورت موضوع به واکاوی مبانی فقهی هم گرایی مسلمانان در جهان اسلام پرداخته شده است. در این بررسی از روش کتابخانه ایی با استفاده از کتاب های مرتبط با مقوله وحدت و همگرایی اسلامی استفاده شده است. در این پژوهش علاوه بر نوشته رهبران اهل شیعه، از معاریف اهل سنت همچون محمد الدسوقی و عبدالمتعال صعیدی نیز بهره گرفته شده است.

در نگاه قرآنی فلسفه تشکیل خانواده آرامش و سکون می باشد چرا که هر یک از زوجین بدون دیگری ناقص می باشند که با ازدواج کامل می گردد با این وجود در زندگی مشترک زوجین اختلافات مختلفی در مراحل زندگی مشترک دیده می شود. این تعارضات در پاره ای از مواردتا مرز جدا شدن نیز ممکن است پیش برود. تعالیم قرآنی راهکارهای برای حل اختلافات زوجین گذاشته است.راهکارهای قرآنی ارایه شده در راستای استحکام بنیان خانواده است راهکارهایی همچون معاشرت به معروف، تناسب حق و مسیولیت، مکمل و پوشش یکدیگر، تعاون و همکاری، مودت و محبت، عدم سوء ظن نقش موثری در استحکام خانواده دارند به طوری که رعایت آن ها بیمه کننده انسجام خانواده است در نگاه قرآنی فلسفه تشکیل خانواده آرامش و سکون می باشد چرا که هر یک از زوجین بدون دیگری ناقص می باشند که با ازدواج کامل می گردد. این پژوهش به بررسی شیوه های حل تعارضات خانوادگی که غالبا ناظر به اختلافات زوجین است، از منظر آیات قرآن می پردازد که براساس روش توصیفی و تجزیه و تحلیل مفسرین و فقها، پردازش و آنالیز آن ها تهیه شده است. روش های قرآنی بیشتر ناظر به راه های پیشگیرانه و اصلاحی و براساس مراتب امر به معروف و نهی از منکر در فقه اسلام است. که با اصول روانشناختی که علوم تربیتی و روانشناسی ارایه می دهند منطبق است. آنچه در این پژوهش مشهود است اینست که نقش خانواده ها علاوه بر زوجین در حل تعارض بسیار منشا اثر است محاکم قضایی نیز در حل اختلافات می توانند نقش اصلاحی داشته باشند تا حکم. بدیهی است تدابیر قرآنی در راستای استحکام و استواری نظام خانواده و حل بحران های ترسیم شده که به هنگام ظهور علایم بحران در صورتی که به نحو شایسته به آن عمل شود. بحران ها به خوبی برطرف شده و یا در صورت عدم توافق به صورت مسالمت آمیز و آبرومندانه انحلال آن اعلام می گردد.

جانوران به صورت های مختلف به انسان خدمت رسانی نموده اند. این موجودات با تامین نیازهای انسان خدمات شایسته ای را انجام داده و از دیرباز تاکنون مورد توجه آدمی بوده اند. در این میان برخی بهره برداری ها ظاهرا با حقوق اساسی جانوران در منافات می باشد. کشتار جانوران برای خوردن و یا از میان بردن زیان آنها، از جمله احتیاجات انسان به شمار می رود. ولی پیشرفت علم و تکنولوژی از طرفی، و نیز نیاز به درمان بیماری ها، انسان را به سمت حیوانات کشیده است. جانوران به دلیل شباهت های آناتومی، حیات نباتی و دیگر مولفه های وجود مادی، مورد توجه دانشمندان علوم مختلف از جمله پزشکی، ژنتیک و دیگر عرصه ها قرار گرفته و هدف آزمایش های مختلف بوده اند. حیوانات آزمایشگاهی حیواناتی هستند که با هدف شناسایی و ارزیابی خطرها و عارضه های ناشی از مواد شیمیایی و داروهای جدید، مورد استفاده قرار می گیرند. مسلم است که فساد و تباهی هر آنچه به عنوان نعمتی الهی به شمار می رود، ممنوع است. از طرفی آزار رساندن به حیوانات و کشتار بی دلیل آنها عملی محکوم شمرده می شود. پس انجام هر آزمایشی می تواند از دیدگاه عقل و دین حرام باشد. ولی به نظر می رسد حفظ جان انسان در صورت اضطرار اهمیتی به مراتب بیشتر از موجودات دیگر داشته باشد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که عقل بشر و شریعت اسلام با شرایطی استفاده از حیوانات را مجاز شمرده و بهره برداری از آنها را منوط به وجود ضرورت های عقلی نموده است. پس استفاده از جانوران در آزمایش های منتهی به مرگ یا نقص عضو و در کل هر آنچه موجب آزار آنان شود، باید دارای مصلحتی اهم و مرجح باشد. در غیر این صورت عقل و شرع اجازه چنین استفاده ای از جانوران را نمی دهد. این تحقیق بر پایه منابع کتابخانه ای و متون وحیانی با روش تحلیلی- توصیفی نگاشته شده است.

یکی از مسایل مهم در مبحث ارث، مساله توارث مسلمان وکافر از یگدیگر است حال این سوال مطرح است که آیا با وجود ارتباط نسبی یا سببی ارث بری بین آنان برقرار است ؟نظر اکثر فقهای اسلامی این است که ارث متوفای مسلمان، با وجود داشتن ورثه مسلمان به وراث کافر نمی رسد. اما آنچه مورد بحث است در جایی است که متوفی غیر مسلمان باشد،در مذهب امامیه مسلمان بودن مانع ارث نیست و آنچه مانع است کافر بودن است اما حنفیه معتقدند که مسلمان هم نمی تواند از کافر ارث ببرد. پرسش بنیادینی که در این زمینه مطرح می شود که کافربه دلیل کفرش تنبیه شده و از گرفتن ارث محروم می شود، اما مسلمان به کدامین دلیل باید از گرفتن ارث از کافر محروم شود؟ ودر مورد مرتد نظر اکثر فقهای امامیه آن است که از زمان ارتداد ش کشته محسوب می شود و یا اگر کشته نشود در حکم مرده می باشد بنابراین باید دید حکم اموالش چیست؟ ا و اگر از نسب و سبب دارای ورثه مسلمان نباشد، اموال او به چه کسی منتقل می شود؟ بنابراین، باید گفت؛رای اکثر فقهای امامیه این است که غیر مسلمان از مسلمان ارث نمی برد ولی مسلمان ازغیر مسلمان ارث می برد و به آن اجماع دارند به این ترتیب که اگر مورث کافر باشد و خویشاوند نزدیک به او در طبقه اول و درهمه درجات نیز کافر باشند ولی در طبقه بعد درجات دورتر خویشاوند مسلمان یافت شود با وجود خویشاوند مسلمان نوبت خویشاوند کافر نمیرسد یعنی قاعده “الاقرب یمنع الابعد “جاری نمی شود.ولی ازنظر فقهای حنفیه توارث از هر دو جانب منتفی است یعنی نه مسلمان از غیر مسلمان و نه غیرمسلمان از مسلمان ارث نمی برند وهرکدام از دو گروه اسناد و دلایلی دارند که درذیل آنها را باروش توصیفی تحلیلی وهمچنین روش کتابخانه ای مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.

امروزه برخی از عرضه کنندگان کالاهای مصرفی به جهت الزام قانونی یا بازاریابی و جذب مشتری بیشتر اقدام به تضمین کیفیت کالا برای مصرف کنندگان می نمایند. حال سوال این است که ماهیت و قلمرو تضمین کیفیت کالا چیست؟ برهمین اساس مقاله حاضر با روش تحقیق توصیفی تحلیلی انتقادی نظریه پردازی و با اسناد کتابخانه ای میدانی در چارچوب اصول، قواعد و مقررات فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق اتحادیه اروپا به دنبال کشف ماهیت و قلمرو تضمین کیفیت کالا است تا یافته های آن در هم مقام نظر و هم مقام عمل مورد استفاده قرار بگیرد. تضمین کیفیت کالا از نوع قراردادهای مستمر بوده و تعهد تضمین دهنده اعم از عرضه کننده کالا یا شخص ثالث به تضمین گیرنده نسبت به وجود کیفیت کالا تا مدت زمان معین است که در صورت عدم انطباق کالا با کیفیت مقرر، مسوولیت هایی را بر تضمین کننده مانند جبران خسارات و حقوقی را برای تضمین گیرنده مانند تعمیر، تعویض و فسخ قرارداد به دنبال دارد. بنابراین تضمین از نوع تعهدات قراردادی بوده و بسیاری از احکام تعهدات بر آن مترتب است. هر چند گارانتی، وارانتی، تضمین اصالت کالا، تضمین قیمت کالا و تضمین حسن انجام کار نوعی تعهد بوده و با تضمین کیفیت کالا شباهت هایی دارند؛ ولی در برخی امور مانند نوع تضمین، موضوع تضمین، مدت تضمین، سند تضمین، نوع تعهدات و میزان تعهدات با هم تفاوت هایی دارند. تضمین کیفیت کالا اختصاص به بیع ندارد و می تواند در قراردادهای دیگر مانند اجاره، معاوضه، صلح و استصناع نیز انعقاد یابد. تضمین کیفیت کالا گاهی به جهت الزام قانون به صورت اجباری و گاهی به جهت توافق دو طرف قرارداد به شکل اختیاری انجام می پذیرد. تضمین اجباری تابع مقررات قانون بوده و توافق برخلاف آن امکان ندارد. تضمین اختیاری تابع اصول و قواعد عمومی قراردادها بوده و امکان توافق براساس خواست دو طرف وجود دارد.

سلاطین شیعه دکن، مشهور به قطب شاهیان، از 918 تا 1098 قمری در جنوب هند (گلکنده و حیدرآباد) فرمانروایی کرده اند. هفتمین فرمانروای این سلسله، سلطان عبدالله قطب شاه (م1083ق) می باشد، که از 1038 1083 قمری حکومت نموده؛ و نواب اصلی وی، علامی فهامی شیخ محمد بن خاتون (م1059ق) بوده است. در دوره پیشوایی ابن خاتون، حوزه درسی مهمی در حیدرآباد تشکیل شده، که به مناسبت آن، اساتید و شاگردانی پرورش یافته و فعالیت داشته اند. شاید مهم ترین شخصی که در این حوزه علمیه از او یاد شده، شیخ هارون بن خمیس جزایری (م1047ق) است. اکنون شرح حال و ترجمه ای از وی در دست نیست. در پژوهشی که انجام شد، مشخص گشت که: از وقایع زندگی شیخ هارون و خانواده اش، اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اما می توان بر اساس برخی از اسناد و نسخ خطی، اطلاعات و شرح حالی برای وی مطرح نمود. وی در حدود سال 1017ق از ایران به حیدرآباد هند و حکومت قطب شاهیان مهاجرت نموده است. شیخ هارون، مدرس حوزه علمیه «لنگر فیض اثر» حیدرآباد و فقیهی بی عدیل بوده، که قریب سی سال به نشر علم فقه در این منطقه اشتغال داشته؛ و آثار متعددی از خود باقی گذاشته است، که غالبا در حوزه فقه شیعی می باشندسلاطین شیعه دکن، مشهور به قطب شاهیان، از 918 تا 1098 قمری در جنوب هند (گلکنده و حیدرآباد) فرمانروایی کرده اند. هفتمین فرمانروای این سلسله، سلطان عبدالله قطب شاه (م1083ق) می باشد، که از 1038 1083 قمری حکومت نموده؛ و نواب اصلی وی، علامی فهامی شیخ محمد بن خاتون (م1059ق) بوده است. در دوره پیشوایی ابن خاتون، حوزه درسی مهمی در حیدرآباد تشکیل شده، که به مناسبت آن، اساتید و شاگردانی پرورش یافته و فعالیت داشته اند. شاید مهم ترین شخصی که در این حوزه علمیه از او یاد شده، شیخ هارون بن خمیس جزایری (م1047ق) است. اکنون شرح حال و ترجمه ای از وی در دست نیست. در پژوهشی که انجام شد، مشخص گشت که: از وقایع زندگی شیخ هارون و خانواده اش، اطلاعات چندانی در دست نیست؛ اما می توان بر اساس برخی از اسناد و نسخ خطی، اطلاعات و شرح حالی برای وی مطرح نمود. وی در حدود سال 1017ق از ایران به حیدرآباد هند و حکومت قطب شاهیان مهاجرت نموده است. شیخ هارون، مدرس حوزه علمیه «لنگر فیض اثر» حیدرآباد و فقیهی بی عدیل بوده، که قریب سی سال به نشر علم فقه در این منطقه اشتغال داشته؛ و آثار متعددی از خود باقی گذاشته است، که غالبا در حوزه فقه شیعی می باشند