نشریه پژوهش های سیاسی و بین المللی
پیاپی 50 (خرداد 1401)

در نظام سیاسی اسلام شخصیت و عملکرد دولتمردان یکی از مسایل مهم و حیاتی تلقی می گردد، به طوری که این مهم در تربیت سیاسی دولتمردان در سیره حضرت علی، بخصوص در نهج البلاغه به صورت شیوا و متفاوت بیان شده است. اهمیت بحث زمانی نمود پیدا می کند که عدم توجه به این امر باعث ناکارآمدی نظام سیاسی اسلام می گردد، بنابراین شناخت و تحلیل مسایل مربوط به شناسایی، تربیت و انتخاب کارگزاران حکومت با رویکردی جامع به اوامر و نواهی حضرت علی (ع) می تواند در جاری شدن احکام اسلام در قالب سیستم های سیاسی شود و کارآمدی و موفقیت این نظام سیاسی- الهی را به جهانیان نشان دهد. در این مقاله روش های تربیتی و اصلاحی حضرت علی، ملاک های انتخاب دولتمردان و روش های نظارتی بر کارگزاران حکومتی به صورت نظری و کیفی مورد تحلیل و بررسی قرار خواهد گرفت.

از عقل به اعتبارهای گوناگون تقسیمات مختلف ارایه شده است. برای فهم شایسته تر«عقل در قانون گذاری» بررسی تقسیم هایی که با قانون گذاری مرتبط اند، ضروری است.کارویژه عقل، ایجاد «شناخت» است؛ در این مقاله بر پایه «شناخت»، تقسیمات عقل در قانون گذاری ذکر شده است.سوال پژوهش این است که «هریک از تقسیم های ارایه شده از عقل چه ارتباطی با قانون گذاری دارند؟» در این راستا فرضیه مقاله بر این گزاره استوار است که«هریک از تقسیمات ارایه شده از عقل یکی از جنبه های قانون گذاری را پوشش می دهد.» نتیجه اینکه قانون گذاری از مقولات عقل عملی،فلسفی،تجربی،جمعی،هنجاری و عرفی است که در برخی نظام های قانون گذاری (مانند نظام قانون گذاری اسلامی) متاثر از عقل قدسی و زدوده شده از عقل فردی است. این تحقیق با روش تحلیلی- توصیفی،علاوه بر بررسی ماهیت این تقسیم ها، شاید برای نخستین بار به تبیین رابطه این تقسیمات با قانون گذاری پرداخته است.

تعاملات بین مفاهیم جهانی شدن، جامعه مدنی جهانی، حکومت داری و حقوق بین الملل مسایل پیچیده ای را در مورد ساختارهای زیربنایی حقوق بین الملل ایجاد می کند که اگر بخواهند در درک جدید از حاکمیت و حقوق بین الملل استفاده شوند، نیاز به بررسی بیشتر دارند. این مقاله حضور و پتانسیل سازمان های غیردولتی (NGOs) را در حقوق بین الملل و چالشی را که این امر برای درک تثبیت شده حقوق بین الملل ایجاد می کند، بررسی می کند. این مقاله استدلال می کند که در نتیجه، ساختارها و فرآیندهای موجود حقوق بین الملل در تلاش هستند تا با تنوع بازیگران جامعه مدنی جهانی که در حال ظهور هستند، سازگار شوند. بر این اساس این مقاله به صورت مروری و با بررسی مقالات و مطالعات مشابه صورت گرفته به بررسی نقش Ngo ها در حقوق بین الملل پرداخته است و نشان داد که اگرچه سازمان های غیردولتی مردم نهاد توانایی قانونی برای انعقاد معاهدات بین المللی ندارند.

موضوع هسته ای به فرایند دستیابی ایران به انرژی هسته ای اشاره دارد که در پی تلاش آمریکا و متحدانش در طرح اتهاماتی چون تلاش های ایران برای دستیابی به سلاح اتمی، از موضوعی فنی به موضوع امنیتی تبدیل شده است. دولت های مختلف در ایران در دو دهه اخیر رویکردهای مختلفی را در قبال موضوع هسته ای دنبال نموده اند که مهم ترین آنها را سیاست هسته ای دولت های یازدهم و دوازدهم در انعقاد توافق هسته ای با قدرت های بزرگ جهانی است. هدف اصلی این پژوهش بررسی سیاست و عملکرد دولت های یازدهم و دوازدهم در موضوع هسته ای با روش توصیفی- تحلیلی است. سوال اصلی این است که مهم ترین انگیزه و راهبرد دولت از انعقاد برجام چیست و عملکرد آن در این زمینه چگونه ارزیابی می شود؟ یافته های پژوهش نشان می دهد مهم ترین انگیزه و رویکرد دولت روحانی از انعقاد برجام، خروج موضوع هسته ای از موضوعی امنیتی در سیاست خارجی ایران و از بین بردن فشارهای ساختاری در این زمینه است.

این مطالعه به بررسی تاریخی استقلال داوری در حل و فصل اختلافات بین المللی می پردازد. روش مورد استفاده در این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیلی می باشد و برای جمع آوری اطلاعات از رویکرد اسنادی استفاده شده است. بهترین روش در حل و فصل اختلافات قراردادی در عرصه بین الملل، انعقاد قرارداد داوری میان طرفین است زیرا هم تضمین حسن اجرای قرارداد است و هم مداخله دادگاه های ملی در خصوص موضوع مربوطه را محدود می نمایند. لیکن مراجعه به قواعد داوری به معنای مستثنی نمودن دخالت دادگاه های ملی در موضوع مورد اختلاف قراردادی است. سوالی که ما در این تحقیق با آن روبه رو بودیم این بود که استقلال داوری با عدم دخالت دادگاه های ملی در حل و فصل اختلافات بین المللی یکسان است؟ بنظر می رسد که هرچند که استقلال نهاد داوری مهم است ولی حتی برای اجرای رای داوری نیازمند کمک دادگاه های ملی هستیم.

حق رای به زنان یکی از حوزه های چالش برانگیز فقه شیعه در دوره متاخر بوده و به رغم فراز و نشیب های متعدد، به رسمیت شناخته شده است. از گذشته، فقهای شیعه مخالف با حق رای زنان بوده اند. اما با ورود نظام انتخاباتی به کشورهای اسلامی، مساله حق رای زنان مطرح شد. اسلام به حقوق مالی، اقتصادی، اشتغال و آموزش و سیاسی زن توجه خاصی نموده و برای زنان شخصیت حقوقی پیش بینی نموده است. در تاریخ اسلام شواهد فراوانی از مداخله زنان در امور سیاسی وجود دارد. هدف پژوهش بررسی حق رای زنان در منابع اسلامی به روش توصیفی- تحلیلی است. پرسش این است که آیا در اندیشه اسلامی به زنان در عرصه سیاسی حق مشارکت داده شده است؟ فرضیه پژوهش این است که در متون اسلامی مانند اسناد بین المللی حقوق بشر برای مشارکت سیاسی زنان جایگاه ویژه ای در نظر گرفته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد اسلام، مانند جامعه بین الملل برای زنان حق رای داده است.

موضوع این مقاله جایگاه عهد و «پیمان» در شاهنامه است. پرسش اصلی مقاله این است که پیمان چه معنایی در شاهنامه دارد؟ فرضیه مقاله بر آن است که این مفهوم متناظر با مباحث جامعه پذیری سیاسی و تربیت سیاسی در اندیشه سیاسی کلاسیک طرح شده است. دامنه تحقیق به بزم هفتم از هفت مجلس انوشیروان و بزرگمهر محدود شده است. داده ها به صورت کتابخانه ای جمع آوری شده است و روش تفسیری و مقایسه ای رویکرد مقاله را شکل می دهد. نتایج مقاله نشان داده است که پیمان و وفای به پیمان مفهوم مرکزی در گفت و گوی بزم هفتم است که دیگر نظام معانی بر محوریت آن ساخته می شود. پیمان در معنای گونه ای قرارداد اجتماعی بین شاه و مردم به کار رفته است و بزرگمهر می کوشد تا ارزش ها و هنجارها و فرهنگ سیاسی زمانه و ضرورت پاس داشتن بیعت با حاکم و نظم سیاسی مستقر را تبیین کند که شکلی از جامعه پذیری سیاسی و نهادینه کردن فرهنگ سیاسی است.

گفتمان غالب و مسلط در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی، گفتمان دینی و اسلامی می باشد. با توجه به اهمیت و نقش این کلان گفتمان نویسنده در تلاش است که نشان دهد چگونه دولت اعتدال نیز از این کلان گفتمان تاثیر پذیرفته و در قالب گفتمان مذهبی و دینی عمل نموده است. به منظور تشریح این مسیله نویسنده از روش تحلیل گفتمان نورمن فرکلاف بهره برده است. این روش متن سخنرانی حسن روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد را به تصویر می کشد تا به این سوال پاسخ دهد که کدام مبانی و اصول گفتمانی، خرده گفتمان اعتدال را تحت الشعاع خود قرار داده و در واقع به چه دلیل گفتمان اعتدال گرایی دولت روحانی و چندجانبه گرایی در سیاست خارجی همچنان خود را در قالب مبانی و اصول گذشته تعریف نموده است و نتوانسته به یک گفتمان مجزا تبدیل شود.

این تحقیق با هدف بررسی عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی مهاجرت معکوس از شهر به روستا می باشد. پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل خانوارهای دارای مهاجرت معکوس از شهر به روستا در شهرستان سرپل ذهاب که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 406 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. همچنین از روش نمونه گیری سهمیه ای استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از دو نرم افزار spss و amos استفاده شد. سوال تحقیق این است که آیا بین عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مهاجرت معکوس از شهر به روستا در شهرستان سرپل ذهاب رابطه وجود دارد؟ یافته ها نشان داد که بین اتحاد و همدلی، تسهیلات آموزشی، مشکلات شهری، جاذبه های گردشگری، فرار از آسیب های فرهنگی، فناوری های نوین ارتباطی، دسترسی به منابع، توسعه زیرساخت ها و امکانات زیربنایی، ایجاد درآمد و مهاجرت معکوس از شهر به روستا رابطه معناداری وجود دارد.

پژوهش حاضر به بررسی مسیولیت جزایی قاتلین در قتل دسته جمعی از منظر فقه اسلامی با تاکید بر عدالت کیفری می پردازد. بررسی آیات، روایات و نظرات فقها نشان داد مبانی فقهی نظریه عدم اعتبار مماثلت عددی جانی و مجنی علیه با تاکید بر عدالت کیفری، ادله اربعه می باشد و همچنین این نتیجه حاصل شد که؛ محدوده اختیارات اولیای دم در قصاص ناشی از جنایت چندنفر کاملا نامحدود میباشد. به دیگر سخن با توجه به عدم امکان برقراری برابری و مماثلت بین جرم و جزا فقهای اعم از امامیه و اهل سنت بر این باورند که در قتل های دسته جمعی با پرداخت فاضل دیه نسبت به قصاص جمع (قاتلین) اقدام می گردد. پس با توجه به مطالب فوق میتوان نتیجه گیری کرد حق مجنی علیه و اولیای دم در قصاص چند نفر (هیچکدام) با عدالت کیفری سازگار نیست.

یکی از مهم ترین موضوعات جامعه بین الملل حقوق اقلیت ها و دغدغه های مهم در عدالت حقوقی، حقوق اقلیت ها است. همچنین یکی از ارزش های مهم در حقوق بین الملل، بردباری مذهبی و امکان زندگی مسالمت آمیز پیروان ادیان مختلف و اقلیت ها در قلمرو یک جامعه است. هدف از این پژوهش بررسی حقوق اقلیت های دینی در اسناد حقوق بشر است. روش پژوهش در این مقاله تحلیلی و توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه ای است. نتایج نشان دهنده این است که اسناد بین المللی حقوق بشر اعم از اسناد جهانی و منطقه ای، تعریف شفاف و جامع و مانعی از حق آزادی دین ارایه داده اند. در واقع با توجه به نظر های کمیته حقوق بشر و آرای دیوان اروپایی حقوق بشر می توان گفت که افراد حق تغییر دین دارند و تبلیغ دینی نیز جزیی از حق آموزش دینی است.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مولفه های ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی و ارایه مدل مناسب و در راستای ارتقاء وضع موجود انجام شده است. روش پژوهش حاضر مطالعه کیفی بود که به شیوه داده بنیاد انجام شد. جامعه آماری شامل 15 نفر از افراد صاحب نظر در حوزه تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی بودند که با روش نمونه گیری هدفمند و نظری انتخاب شدند. بر اساس یافته های پژوهش، ابعاد و مولفه های ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی در 6 طبقه شامل بعد پدیده مرکزی (ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی)، لزوم توجه یکپارچه و سیستمی به همه ابعاد ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی الزامی بوده و باعث توسعه متوازن، هماهنگ، یکپارچه و اثربخش تاب آوری اجتماعی در شرایط بحرانی در کشور است.پژوهش حاضر با هدف شناسایی ابعاد و مولفه های ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی و ارایه مدل مناسب و در راستای ارتقاء وضع موجود انجام شده است. روش پژوهش حاضر مطالعه کیفی بود که به شیوه داده بنیاد انجام شد. جامعه آماری شامل 15 نفر از افراد صاحب نظر در حوزه تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی بودند که با روش نمونه گیری هدفمند و نظری انتخاب شدند. بر اساس یافته های پژوهش، ابعاد و مولفه های ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی در 6 طبقه شامل بعد پدیده مرکزی (ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی)، لزوم توجه یکپارچه و سیستمی به همه ابعاد ارتقاء تاب آوری اجتماعی در شرایط تحریم های سیاسی و اقتصادی الزامی بوده و باعث توسعه متوازن، هماهنگ، یکپارچه و اثربخش تاب آوری اجتماعی در شرایط بحرانی در کشور است.

هر نظام حقوقی در بستر فرهنگی خاص توسعه می یابد. فرهنگ بستری است که در گذر زمان متاثر از ارزش ها و اصول است. در برخی کشورها اقبال مردم به داوری بیشتر است. برخی دیگر بر ارجاع به مراجع قضایی و دادگستری متمرکز می باشند. هدف اصلی این مقاله تبیین و تعیین ارتباط متقابل بین فرهنگ با داوری و رسیدگی قضایی است و سوال اصلی مقاله بدینگونه طرح می شودکه چه ارتباطی بین فرهنگ با رسیدگی قضایی و داوری وجود دارد؟ به عنوان فرضیه پژوهش می توان گفت: تعامل بین این سه مقوله در دو سر یک طیف قرار می گیرد. در یک سو، این تعامل به شکل حمایت گرایانه جلوه می نماید و داور یا مقامات قضایی بر یافته های فرهنگی نظر می کنند و در سوی دیگر، این تعامل می تواند تضعیف کننده باشد و فارغ از تفاوت های فرهنگی رای صادر شود. داوری بین المللی به دلیل اینکه در بستر تنوع فرهنگی رخ می دهد بیش از همه متاثر از فرهنگ است.

بر مبنای تیوری موازنه، لازمه رعایت عدالت قراردادی، در عقود معاوضی، حفظ تعادل اقتصادی قرارداد میباشد و ارایه کامل حقوق هر شخص، بدون مداخله دیگران، مبین عدالت معاوضی است. عدالت توزیعی نیز، توازن حقوق طرفین در عقد معوض را لازم می داند. این نظریه، درفقه و حقوق ایران، با استناد به حق حبس، قاعده تلف مبیع قبل از قبض و برخی خیارات قانونی و در دو سند فراملی بیع بین المللی کالا و اصول حقوق قراردادهای اروپا، با آثار متعدد آن، قابل پذیرش است. نوع و روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بوده و توسط مطالعات کتابخانه ای جمع آوری شده است. هدف این پژوهش اثبات آن است که اگر یکی از طرفین عقود معاوضی، توانایی انجام تعهد خود را از دست بدهد و یا آشکار شود که او پایبند به تعهد خود نخواهد بود، طبیعی است که تعهد دیگری نیز باید منحل شود.

امروزه پدیده دزدی دریایی نوین به عنوان یکی از چالش های جدی محسوب می گردد. موقعیت آفریقا به ویژه کشور سومالی که در راس آن قرار دارد نشان دهنده تاثیرگذاری آن بر تردد های دریایی است. هدف پژوهش حاضر بررسی دزدی دریایی در برزخ بی کیفرمانی و عدالت در کشور سومالی می باشد. این پژوهش تحلیلی توصیفی روش جمع آوری کتابخانه ای است. به نظر می رسد حقوق بین الملل هر چند متضمن مقرراتی در زمینه مقابله با دزدی دریایی است، اما فاقد سازکارهای لازم و کافی برای مقابله با دزدی دریایی در سواحل سومالی و خلیج عدن می باشد. حال سوال این است آیا حقوق بین الملل دارای سازکارهای لازم و کافی برای مقابله با دزدی دریایی در سواحل سومالی و خلیج عدن می باشد؟ مبارزه با دزدی دریایی سومالی موضوعی حساس است و باید در جهت جلوگیری از این مسیله همراه با جزییات برنامه ریزی کرده و به آن عمل شود.

ترامپ پس از پیروزی در انتخابات 2016، از برجام خارج شد. اتاق های فکر از اساسی ترین منابع تصمیم گیری دولتمردان آمریکا است. علی رغم خودسری هایی ترامپ، خروج او از برجام بدون تاثیر اتاق های فکر مخالف جمهوری اسلامی ایران صورت نگرفته است. ترامپ بیشترین تاثیر را از اتاق های فکر خواهان تغییر رفتار و حکومت در ایران با فشار و تحریم می پذیرد. اتاق های فکر چگونه در سیستم تصمیم گیری آمریکا در قبال ایران در دوره ترامپ نقش آفرینی کرده اند؟ در سیستم تصمیم گیری آمریکا در دوره ترامپ اتاق های فکر با سناریو فشار و تحریم باعث شدند، ترامپ از برجام خارج، تحریم و فشار بر ایران را افزایش دهد. هدف از پژوهش بررسی تاثیر اتاق های فکر بر تصمیمات دستگاه سیاست خارجی در دوره ترامپ و بهره گیری از آن در جهت اتخاد پاد استراتژی در مقابله با سیاست های آمریکا در قبال ایران است. در این تحقیق از روش توصیفی-تحلیلی با استفاده از ابزار کتابخانه ای استفاده شده است.

داوری الکترونیکی یا داوری در فضای مجازی، بهترین گزینه حل و فصل غیرقضایی اختلافات تجاری بین المللی به شمار می رود که در حال حاضر حدود 73% شرکت های بین المللی از این مکانیزم استفاده می نمایند. در عرصه تجارت بین الملل، داوری شاه کلید حل اختلافات است. زیرا همواره مسایلی مانند تحمیل قوانین کشوری در زمان اختلاف در قرارداد، باعث از بین رفتن تفاهمات شده و داوری می تواند این مساله را مدیریت کند. از آنجایی که هدف نهایی و اساسی در مقام رسیدگی داوری این است که با حل و فصل هر چه سریعتر قضیه، رای قطعی صادر و اجرا گردد، بدیهی است که در میان این مسایل مختلف و گاه پیچیده داوری، امر شناسایی و اجرا جایگاه ویژه ای پیدا می کند. از این رو کنوانسیون های بین المللی مختلفی درباره آن منعقد گردیده است، در این نوشتار به کنوانسیون هایی از قبیل بروکسل، رم، نیویورک، کنوانسیون اروپایی، ژنو، کنوانسیون واشنگتن و کنوانسیون پاناما اشاره شده است.

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه نقشی مهم در موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه داشته و آمریکا از تحریم های بین المللی در راستای تغییر این استراتژی استفاده نموده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و استفاده از چارچوب نظری جوزف نای، درصدد پاسخگویی به این سوال بوده است که اعمال تحریم های بین المللی تاثیری بر قدرت منطقه ای ژیوپلتیک ایران در خاورمیانه داشته است؟ یافته ها حاکی از آن است که علیرغم نقش موثر تحریم ها بر بازارهای مالی و سرمایه گذاری های خارجی در تغییر رفتار منطقه ای ایران از کارامدی لازم بهره مند نبوده است. اجرای استراتژی کاربردی در تبین قدرت هوشمند با تاکید بر نقش آفرینی بیشتر در ژیوپلیتیک منطقه ای انرژی از سوی ایران زمینه های لازم جهت مقاومت در برابر تحریم ها و تحمیل سیاست های ایران برکشورهای منطقه را فراهم آورده است.

هدف مقاله حاضر بررسی اصول و مفروضات عدالت از دیدگاه امام علی و لیبرالیسم است. این مقاله درصدد هست تا با روش تحلیلی-توصیفی به این پرسش پاسخ دهد که عدالت در دیدگاه امام علی و لیبرالیسم از چه جایگاهی برخوردار است؟ براساس یافته های این پژوهش نهج البلاغه یکی از مهمترین منابعی است که مفهوم عدالت و برابری در آن انعکاس خاصی داشته است. در اندیشه سیاسی مغرب زمین نیز، عدالت منعکس شده است. عدالت در نهج البلاغه به معنای دادن حق شایسته هر فرد در توزیع منافع در جامعه و برآوردن نیازهای اساسی افراد و در لیبرالیسم به معنای انصاف و برخورداری از منافع بر اساس شایستگی می باشد. البته، ایده اجرایی سازی و نهادینه کردن برابری اجتماعی در لیبرال دموکراسی به واسطه اتکاء به نهادهای نوین دولت لیبرال دموکرات نسبت به عدالت نهج البلاغه امام علی علیه السلام که متکی به اخلاق مبتنی بر ایمان است، امکان استعداد بیشتری دارد.

در عصر اطلاعات، رسانه ها بازیگر اصلی سیاست شناخته می شوند به همین دلیل دولت ها و مدیران تلاش می کنند که از طریق رسانه ها اعم از سنتی و نوین تولید قدرت و معنا کنند. رسانه هایی که به صورت ایجابی، سلبی یا انتقادی برابر دولت ها پرداخته اند. در نوشتار حاضر سیاست دولت های اول (احمدی نژاد و روحانی) نسبت به رسانه های نوشتاری براساس نظریه گرامشی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین رویکردهای دولت های نهم و یازدهم نسبت به رسانه های نوشتاری به رشته تحریر درآمده و در این مسیر تحلیل ها براساس نظریه گرامشی صورت گرفته است. بررسی سیاست و دیدگاه های این دو دولت نشان می دهد که رویکرد غالب در دولت احمدی نژاد، مبتنی بر نگاهی کنترل گرا بوده است، اما در دولت اول روحانی سعی شد تا با حفظ هژمونی، بستری مناسب و منعطف برای کنشگری طیف های مختلف سیاسی فعال در چارچوب نظام و قانون اساسی مهیا شود، تا این نوع از رسانه ها بتوانند به نقد و بررسی وضعیت موجود در عرصه های مختلف بپردازند.