نشریه پژوهش های سیاسی و بین المللی
پیاپی 24 (آذر 1394)

شکل گیری بحران سوریه همزمان با پیدایش بهار عربی و بیداری اسلامی بود، برخی تحلیلگران سیاسی فکر کردند بحران سوریه نیز از جنس جنبش های انقلابی کشورهای منطقه است، اما شکل گیری گروه های تروریستی و بنیادگرایان تکفیری- سلفی که در فعالیتی همسو با یکدیگر علیه منافع ملت سوریه، این کشور را عرصه تاخت و تاز خود قرارداده اند، جمهوری اسلامی ایران را در موقعیتی قرارداد که دقیقترتحولات این کشور و منطقه را رصد نموده و در این جدال ژیوپلیتیکی، از منافع دولت و ملت سوریه حمایت نماید. با پیچیده تر شدن دامنه درگیری ها و پیشروی های گروه های تروریستی در خاک سوریه و خطر حمله قریب الوقوع به مناطق تحت کنترل حکومت سوریه از جمله استان لاذقیه، رییس جمهور سوریه از روس ها تقاضای مداخله مستقیم نظامی در خاک سوریه برای مقابله با تروریست های داعش و النصره را اعلام کرد. با حمایت ایران و عراق از مداخله نظامی روسیه در سوریه، ایتلافی در سوریه شکل گرفت که با واکنش بازیگران منطقه ای و بین المللی مخالف نظام سوریه همچون ایالات متحده، ترکیه و عربستان سعودی مواجه شد. این ایتلاف چهارگانه در مقابل ایتلاف ضد داعش به رهبری ایالات متحده تعریف شد و پیامدهای منطقه ای و بین المللی زیادی نیز به همراه داشته است.

فلسطین یکی از تاثیرگذارترین عوامل بر بیداری اسلامی در خاورمیانه بوده است و متقابلا از تاثیرپذیرترین حوزه از این بیداری اسلامی نیز می باشد. سقوط و ظهور بعضی از دولت ها و بروز ناآرامی ها در برخی دیگر، به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر تحولات فعلی و آینده فلسطین موثر بوده و خواهد بود. روابط خوب این جنبش با سوریه و حزب الله لبنان در چارچوب ایدیولوژی اسلامی و استراتژی سیاست خارجی ایران قابل رصد است که طی دهه های متمادی ادامه پیدا کرده است. کمک های مادی و معنوی ایران به این جنبش طی این سالها که نمود آن در جنگ های 21 روزه و 8 روزه متظاهر شده است نقشی مهم و بی بدلیل در رشد و تقویت این جنبش داشته است.

‏بررسی تاریخ و اندیشه سیاسی معاصر ایران بدون توجه به مفهوم روشنفکری، به نظر؛ کاری عبث جلوه می کند. شکست ایرانیان از روس ها باعث شد تا روشنفکران ایران اندیشیدن پیرامون عقب ماندگی را آغاز کنند. بنابراین، مسیله انحطاط، زوال و عقب ماندگی تمدن ایرانی یا ایرانی- اسلامی مورد واکاوی قرار گرفت. پاسخ ها به پرسش چرایی این وضعیت متفاوت و ‏گاه متعارض بود. در این پژوهش تاملات نظری سه روشنفکر (آخوندزاده، ملکم خان و طالبوف) در خصوص رابطه دولت با جامعه، حدود قدرت دولت و بافت و ساخت قدرت آن، در قالب دو مفهوم دموکراتیزاسیون و لیبرالیزاسیون بررسی شده است.

داعش، نام گروه مسلحی است که با تفکرات سلفی افراطی و تروریستی، این روزها عراق و سوریه، مصر، لیبی و افغانستان را ناآرام کرده است. پیش از حملات گسترده گروه داعش در ماه ژوین 2014، آنها تنها در مناطقی از استان های عراق به ویژه استان «الانبار» حضور داشتند و از آنجا عملیات تروریستی در کل عراق را پوشش می دادند. اما عناصر داعش در ماه ژوین 2014 دراقدامی بی سابقه به موصل مرکز استان «نینوا» یورش برده و ظرف چند ساعت این شهر را تصرف کردند. سپس در سوریه نیز پیشروی کردند و منطقه هایی در استان های دیرالزور و حسکه بود را به دست آوردند. البته فعالیت های داعش تنها به سوریه و عراق محدود نشد و فعالیت های آنها به اردن، مصر، افغانستان و لیبی گسترش یافت. دغدغه این مقاله پاسخ به این سوال است که، چه عواملی در ظهور گروه تروریستی داعش در منطقه خاورمیانه و به ویژه عراق و سوریه نقش دارند؟ باید گفت که مداخله نظامی امریکا در خاورمیانه به بهانه مبارزه با تروریسم، ایدیولوژی مذهبی مبتنی بر برداشت های ناصحیح از اسلام و... مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر خیزش و توسعه گروه تروریستی داعش در منطقه خاورمیانه است.

روابط ایران و لبنان از قدیم الایام رابطه ای مناسب بوده و پیوندهای تنگاتنگی بین آنها وجود داشته است و این موضوع به علت رابطه روحانیت شیعه در دو کشور ایران و لبنان به عنوان یک رکن تاثیرگذار می باشد. پس از انقلاب اسلامی در ایران و به لحاظ موقعیت استراتژیک لبنان، اکثریت شیعیان در آن کشور و به دلیل روابط تاریخی و فرهنگی دیرینه بین دو کشور، لبنان از جمله کشورهایی بود که بیشترین تاثیر را از انقلاب اسلامی گرفت. در اینجا پرسش مورد نظر این است که پیامدهای حضور ایران در لبنان چیست؟ حضور ایران در لبنان دارای پیامدهای مثبت و منفی می باشد به عنوان مثال در مبحث پیامدهای منفی متهم کردن ایران به مداخله در امور داخلی کشورها و در مبحث پیامدهای مثبت افزایش قدرت هوشمند ایران در منطقه را، می توان نام برد. در ادامه تحقیق این پیامدها توضیح داده و بررسی می شوند.

با بروز وقایع تاثیرگذاری چون، 11 سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان در سال 2001 و عراق در سال 2003 سوالات مهمی در مورد اعتبار نظریه های مختلف روابط بین الملل در تجزیه و تحلیل رویدادهای بین المللی مطرح شد. با این وجود ، در شرایط خاص آن زمان و ابهاماتی که کارشناسان در مورد اهداف و مقاصد دولت بوش داشتند، شرایط برای ارزیابی نظریه های مختلف روابط بین الملل چندان مهیا نبود. پس از گذشت تقریبا یک دهه از رویدادهای ذکر شده، کنار رفتن دولت بوش و شرایط سیاسی و امنیتی کنونی افغانستان و عراق، شرایط برای تحلیل و ارزیابی توانایی های نظریه های روابط بین الملل در تبیین این پدیده بیش از گذشته مهیا شده است. نگاه به اقدامات آمریکا در افغانستان و عراق و تحولات، طی ده سال گذشته نشان می دهد که لیبرالیسم به عنوان نظریه ای مسلط در روابط بین الملل می توانند بخشی از این تحولات را تبیین نمایند، و در قالب نظریه «واقع گرایی مردم سالار» یا «لیبرالیسم مداخله جو» که اخیرا از آنها تحت عنوان «نیو محافظه کاری» یاد می شود، در این زمینه راه گشا باشد

تحولات سریع در سطوح مختلف منطقه ای و بین المللی، باعث شده تا کشورها به سمت همکاری و تعامل بیشتر حرکت کنند. این امر به نوبه خود، پیمان ها و ایتلاف های جدیدی را رقم می زند یا ایتلاف های پیشین را تقویت یا حتی تضعیف می کند. از جمله این ایتلاف ها و نهادها بریکس است که بر اساس یک تفاهم بین المللی جهت مدیریت بخشی از اقتصاد جهانی تشکیل شده است. بریکس فعالیت خود را از سال 2009 میلادی آغاز کرد و به سرعت به یک نهاده موثر در عرصه بین المللی تبدیل شد. این نوشتار در صدد است تا به این پرسش پاسخ دهد که بریکس چه جایگاهی در نظام بین الملل کنونی دارد و چه چشم اندازی را میتوان برای آن متصور بود؟ و فرضیه ای که به آن پرداخته ایم حاکی از آن است که بریکس توانسته است در مدتی اندک، ‏قطب اقتصادی جدیدی را در برابر غرب ایجاد کند و کم کم به موضوعات امنیتی و سیاست بین الملل نیز پا بگذارد و در صورت رفع برخی آسیب ها و چالش های پیش روی، این نهاد خواهد توانست تا نقش ارزنده ای در تغییر و اصلاح ساختار نظام بین المللی کنونی داشته باشد.