فصلنامه پژوهش های مدیریت راهبردی
پیاپی 88 (بهار 1402)

در طی سال های اخیر، موضوع مدیریت استراتژیک به یکی از چالش برانگیزترین مباحث هم در میان پژوهشگران و هم در میان مدیران ارشد سازمان ها تبدیل شده است. در حالی که برخی از افراد صاحب نظر، از رویکردهای متنوع مدیریت استراتژیک حمایت کرده اند، افراد صاحب نظر دیگری این رویکردها را به چالش کشیده و نقد کرده اند. علاوه بر این، در میان افراد صاحب نظری که با مدیریت استراتژیک مخالفت کرده اند نیز چندگانگی نظری به چشم می خورد؛ این افراد علی رغم انتقادات بنیادینی که به ماهیت مدیریت استراتژیک وارد کرده اند اما نتوانسته اند راهکاری جایگزین برای فرآیند مدیریت استراتژیک ارایه دهند؛ بنابراین، مدیران عامل شرکت ها با معضل بزرگی مواجه شده اند که آیا باید از فرآیند مدیریت استراتژیک پیروی کنند یا خیر و در صورتی که پاسخ منفی است، پس چگونه باید به موفقیت و کسب مزیت رقابتی دست پیدا کنند. هدف از انجام این پژوهش، ارایه نظریه استراتژی زدایی برای پاسخگویی به این سوالات است. به منظور انجام این تحقیق از روش کیفی تکرارپذیر فرونتیک استفاده شده است. نمونه پژوهش شامل پانزده شرکت فعال در بخش خصوصی، واقع در تهران و حومه آن می باشد که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. بر اساس یافته های پژوهش، اتخاذ سیاست استراتژی زدایی موثرتر از استراتژی آفرینی است. سیاست استراتژی آفرینی منجر به سوگیری شناختی نظام مندی، تحت عنوان نقطه کور زیان رقابتی خواهد شد و باعث شکل گیری پارادوکس های چهارگانه دانش مدیریت استراتژیک، تلاش- نتیجه، پایبندی به استراتژی- ترک استراتژی و استرس شغلی می شود، اما استراتژی زدایی به معنای بی اقدامی نمی باشد و بنابراین لازم است به چهار توصیه ذکر شده در این مقاله توجه شود.

تحقیقات اخیر حوزه مدیریت به اهمیت مدل های کسب وکار برای خلق ارزش و افزایش عملکرد سازمان ها اشاره دارد. اهمیت این موضوع برای سازمان های توسعه دهنده محصولات پیچیده، بیش از پیش، احساس می گردد. مفهوم محصولات و سامانه های پیچیده برای ایجاد تمایز میان کالاهای سرمایه ای (دارای فناوری پیشرفته) با کالاهای استاندارد و مصرفی (تولید با سیستم انبوه) استفاده می شود. این پژوهش به شناسایی و تحلیل اهمیت و عملکرد پیشران های نوآوری مدل کسب وکار در سازمان های توسعه دهنده محصولات پیچیده دفاعی پرداخته است. پس از شناسایی پیشران ها (تحلیل مضمون داده های حاصل از مطالعه پیشینه موضوع، بررسی اسناد راهبردی و تشکیل گروه های کانونی)، از طریق تهیه و توزیع پرسشنامه در میان 260 نفر از مدیران و کارشناسان آگاه به فرصت ها و چالش های توسعه محصولات پیچیده که از طریق نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند، وضعیت اهمیت- عملکرد در هریک از پیشران های شناسایی شده، برای سازمان های مورد نظر مورد سنجش قرار گرفت. پیشران ها در ماتریس تحلیل اهمیت- عملکرد دسته بندی شدند و اولویت بهبود هر یک از آن ها تعیین شد. تعداد 54 پیشران در 8 بعد شناسایی شد. بر اساس ماتریس اهمیت- عملکرد، برای 45 پیشران «استراتژی تمرکز» و برای 9 پیشران «استراتژی تداوم وضعیت موجود» پیشنهاد گردید. هیچ یک از پیشران ها در ناحیه اتلاف یا بی تفاوتی قرار نگرفتند.

با افزایش روند استفاده از گوشی و تبلت های هوشمند، بانکداری از طریق تلفن همراه رفته رفته به یکی از کانال های جذاب برای بانک ها جهت ارایه خدمات به مشتریان خود تبدیل شده است. بانک ها انتظار دارند که کاربران به طور کامل از خدمات و پتانسیل همراه بانک بهره برداری کنند تا به مزایای مورد انتظار دست یابند. افزایش مقدار استفاده همیشه به معنای افزایش کسب سود و منافع سرمایه گذاری نمی باشد. اما رفتارهای مبتنی بر رسوخ فناوری اطلاعات است که افراد را ملزم می کند که از IT به شکل عمیق و جامع استفاده کنند. بنابراین هدف این مقاله شناسایی و بررسی عوامل موثر بر رسوخ فناوری اطلاعات (همراه بانک) می باشد. روش پژوهش از نوع آمیخته و در دو بخش کیفی و کمی انجام شده است. ابتدا در بخش کیفی با 16 نفر از کاربران همراه بانک ملت که از سامانه های اطلاعات مدیریت بانک انتخاب شده بودند، مصاحبه های نیمه ساختاریافته انجام شد و عوامل موثر بر رسوخ همراه بانک شناسایی و دسته بندی شد. سپس در بخش کمی از طریق روش توصیفی- پیمایشی و با استفاده از ابزار پرسشنامه، داده ها از 356 نفر از کاربران همراه بانک ملت گردآوری شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از تکنیک مدل سازی معادلات ساختاری و نرم افزار PLS استفاده شد. بر طبق نتایج پژوهش، رسوخ فناوری اطلاعات شامل 3 مقوله اصلی، استفاده نوظهور و نوجویی کاربر، استفاده گسترده از ویژگی های همراه بانک و استفاده یکپارچه می باشد. همچنین عوامل شناختی شامل، سودمندی، سهولت استفاده، خودکارآمدی، عادت های رفتاری و نگرش کاربران می باشد. نتایج مدل سازی معادلات ساختاری از حکایت از تاثیر این عوامل بر رسوخ فناوری اطلاعات دارد.

پژوهش حاضر با هدف ارایه الگوی توسعه کارآفرینی در حوزه صنایع فرهنگی بومی ایران انجام شده است. پژوهش از نظر هدف، کاربردی؛ از نظر داده ها، آمیخته اکتشافی و از نظر نحوه اجرا، داده بنیاد نظام مند و پیمایشی مقطعی است. جامعه مرحله کمی، کلیه مدیران ارشد و میانی حوزه های مدیریت فرهنگی در ادارات و موسسات دولتی و غیرانتفاعی تهران به تعداد 2830 نفر بودند که 341 نفر از طریق جدول مورگان و کرجسی، به عنوان نمونه تعیین و سپس به روش در دسترس، اقدام به نمونه گیری شد. ابزار مورد استفاده مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه بود. تحلیل داده های کیفی به روش کدگذاری انجام شد و برای تحلیل داده های کمی از روش تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تاییدی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها در مرحله کمی، یافته های بخش کیفی را تایید کردند و الگوی توسعه کارآفرینی در حوزه صنایع فرهنگی بومی ایران با 6 بعد، 21 مقوله اصلی و 122 مقوله فرعی طراحی شد. بر این اساس عوامل زمینه ساز الگوی توسعه کارآفرینی در حوزه صنایع فرهنگی بومی ایران شامل عوامل حمایتی و عوامل محیطی؛ عوامل علی شامل عوامل فردی، عوامل ساختاری، عوامل قانونی و عوامل مالی؛ عوامل مداخله گر شامل متغیرهای مالی، نظام مدیریت، فناوری؛ راهبردها شامل مدیریت و برنامه ریزی کلان فرهنگی، رهبری کارآفرینانه، سیاست گذاری، تجاری سازی و راهبرد اقتصادی و نهایتا پیامدها شامل رشد و توسعه کشور، توسعه فرصت های محیطی، کارکرد اقتصادی، رفاه و پویایی اجتماعی و سالم سازی ساختاری بودند.

در راهبردهای توسعه اقتصادی، همپایی فناورانه از مهم ترین راهبردهای کاهش شکاف فناورانه کشورهای متاخر با رهبران فناوری است که کشورهای متاخر با تقلید، جهش و سرمایه گذاری می توانند فاصله خود را با رهبران کاهش دهند. در دهه اخیر این راهبرد موردتوجه پژوهشگران بوده ولی بررسی ها نشان می دهد که از توجه به تمامی مولفه های موثر در همپایی متناسب با زیست بوم صنعت غفلت شده است و بسیاری از تجربیات همپایی ناموفق بوده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد، با توجه به پیچیدگی محیط اقتصادی، کشورها برای همپایی موفق، بخشی نیازمند ارتقاء قابلیت های فناورانه، متناسب سازی سیاست های حکمرانی و ارتقاء بهره وری در منابع فیزیکی هستند. در این پژوهش با تمرکز بر رویکرد فناورانه، با بررسی ادبیات موضوع و تحقیقات میدانی و با استفاده روش پژوهش ترکیبی عوامل موثر بر همپایی فناورانه، شناسایی، تحلیل و اولویت بندی شده و مدل پیشنهادی برای همپایی فناورانه صنعت پتروشیمی ایران ارایه شده است. بر اساس نتایج پژوهش به ترتیب، عوامل قابلیت های تکنیکی و زیرساختی، ادغام در زنجیره ارزش جهانی، حکمرانی، رژیم های فناورانه، سرمایه های اجتماعی، انباشت ثروت و منابع مالی و جغرافیا، تحریم های اقتصادی، عوامل و مولفه های بازار و نهادسازی بر وقوع همپایی فناورانه در صنعت پتروشیمی ایران موثر می باشند.

در دنیای امروز پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جوامع به دلیل کمیاب بودن منابع، وابستگی شدیدی به استفاده برنامه ریزی شده و بهینه از منابع و امکانات دارد. روند افزایشی ضایعات در زنجیره تامین یکی از چالش های اساسی اکثر کشورها به ویژه کشورهای درحال توسعه است. ازاین رو استفاده مطلوب از منابع و کاستن مقدار ضایعات نقشی کلیدی در جهت ارتقای بازدهی سازمان ها ایفا می کند. به همین منظور، در این پژوهش به دنبال ارایه الگوی راهبردی پویا برای کاهش ضایعات در زنجیره تامین فراورده های نفتی در چارچوب تفکر سیستمی هستیم. این پژوهش در یک شرکت تولید محصولات پتروشیمی در یک بازه زمانی 20 ساله مورد مطالعه قرار گرفته است. در مدل ارایه شده با بهره گیری از نظرات خبرگان سازمان ابتدا 26 متغیر مدیریت دانش با روش های نگاشت شناختی فازی پالایش شده و میزان اهمیت هریک از آن ها مشخص می شود سپس با استفاده از مفاهیم پویایی سیستم ها اثر آن ها بر متغیرهای زنجیره تامین در قالب نمودار علت و معلول سنجیده می شود. در نهایت با توجه به دیاگرام جریان و ارایه سناریوهای پیشنهادی، در انتهای بازه زمانی مورد مطالعه میزان ضایعات به میزان 45 درصد کمتر می شود که منجر به کاهش هزینه سیستم می گردد.