مجله امنیت بین الملل
پیاپی 50 (خرداد 1402)

خاورمیانه‌پژوهی در عربستان سعودی به‌دلیل حضور جغرافیایی این کشور در منطقه خاورمیانه، به یکی از اجزای اساسی مطالعات منطقه‌ای و روابط بین‌الملل در عرصه‌های دانشگاهی و اندیشکده‌ای تبدیل شده است؛ به‌طوری‌که می‌توان هرگونه تولید ادبیاتی که نقش و جایگاه عربستان سعودی را در روابط بین‌الملل و یا ساختار نظام سیاسی و اندیشه‌های سیاسی آن را در علوم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و روابط بین‌الملل، بررسی کند، در چهارچوب خاورمیانه‌پژوهی جای داد. در حقیقت، اندیشمندان و نخبگان دانشگاهی و اندیشکده‌ای به دلیل مطالعات و پژوهش‌ها در این کشور در سایر نقاط جهان، به‌نوعی خاورمیانه‌پژوه محسوب می‌شوند. مهم‌ترین محورهای سیاسی و امنیتی خاورمیانه‌پژوهی که در معنای منطقه‌ای و بین‌المللی آن در پژوهش‌های دانشگاهی و نخبگی عربستان مدنظر قرار می‌گیرد، موضوعاتی همچون: تامین امنیت منطقه‌ای، استقرار امنیتی در خطوط انرژی، مدیریت تهدیدات تروریسم، تسهیل حل منازعات منطقه‌ای، تقویت امنیت مرزها و مهار مهاجرت غیرقانونی است. در ساختار نهادهای تاثیرگذار بر سیاست خارجی و وزارت امور خارجه عربستان سعودی نیز این محورها از طریق تحلیل و بررسی سیاست‌های خارجی این کشور در رابطه با خاورمیانه و همچنین ارتباطات با سایر کشورهای منطقه در نظر گرفته می‌شوند و گسترش می‌یابند. مهم‌ترین سرفصل‌های آموزشی و پژوهشی در رشته علوم سیاسی و مطالعات خاورمیانه در دانشگاه‌های عربستان سعودی را می‌توان این‌گونه دسته‌بندی کرد: تاریخ سیاسی خاورمیانه؛ فرهنگ و اجتماع خاورمیانه؛ نظریه‌ها و مفاهیم سیاسی؛ تحلیل سیاسی خاورمیانه؛ سیاست خارجی؛ امنیت منطقه‌ای؛ تحلیل اقتصادی. چالش‌ها و آسیب‌های خاورمیانه‌پژوهی در عربستان سعودی عبارت‌اند از: فضای سیاسی عربستان سعودی؛ فعالیت نخبگان خاورمیانه‌پژوه عربستانی در خارج این کشور؛ اتکای بیش‌ازحد به مراکز خاورمیانه‌پژوهی آمریکا و اروپا؛ اهتمام به توسعه علوم تجربی در عربستان سعودی؛ کمبود دسترسی به منابع، اسناد، تولیدات، تحقیقات و کتابخانه‌های تخصصی خاورمیانه‌پژوهی؛ قدیمی بودن موضوعات خاورمیانه‌پژوهی در عربستان سعودی. با بهبود روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی، فرصتی برای افزایش همکاری میان دانشگاه‌ها و اندیشکده‌های دو کشور در زمینه مختلف علمی و پژوهشی ازجمله خاورمیانه‌پژوهی ایجاد شده است. این توسعه همکاری به کاهش نگاه امنیتی به همکاری‌های دانشگاهی و پژوهشی نیاز دارد و می‌تواند توسط وزارت علوم و وزارت خارجه دو کشور تقویت شود.

در انگلستان سنت شرق شناسی پیشینه ای طولانی داشته و هم اکنون نیز مطالعات در حوزه خاورمیانه در مهم ترین مراکز دانشگاهی این کشور در جریان است؛ دانشگاهیان و محققان پژوهشگاه ها جریان فراوانی از کتاب و مقالات مختلف در حوزه مطالعات خاورمیانه منتشر می نمایند، انجمن ها و موسسه های پژوهشی در حوزه خاورمیانه پژوهی در بریتانیا وجود داشته و جریان حضور دانشجویان از این منطقه در دانشگاه ها و مراکز علمی بریتانیا قابل توجه است. مراکز مطالعاتی بریتانیا از تخصص و تجربه قوی در زمینه خاورمیانه شناسی برخوردارند. آنها معمولا پژوهشگران باتجربه را برای ارایه دوره های آموزشی و پژوهشی جذب می کنند. مراکز مطالعاتی بریتانیا دارای منابع بسیار غنی و کتابخانه های مرجع با موضوعات مرتبط با خاورمیانه هستند. این منابع قابلیت تحقیق و مطالعه عمیق تر را برای دانشجویان و شرکت کنندگان در دوره ها فراهم می کنند. برگزاری دوره های خاورمیانه شناسی در مراکز مطالعاتی بریتانیا فرصتی برای تعامل با اساتید و پژوهشگران معتبر در این حوزه است. از جمله کاستی های حوزه خاورمیانه پژوهی عبارت است از: هزینه های بالا به خصوص برای دانشجویان بین المللی که باید هزینه های زندگی و شهریه را متقبل شوند؛ تاثیر محدود دوره های خاورمیانه شناسی در مراکز مطالعاتی بریتانیا بر جوامع و مناطق خاورمیانه به خصوص اینکه بسیاری از مطالعات و تحقیقات در این مراکز به سیاست ها و رویدادهای بین المللی تمرکز دارند و تاثیر عمده ای بر روند تغییرات در خاورمیانه ندارند؛ کاستی این دوره ها در زمینه های و تجربه عملی خاورمیانه که می تواند باعث شود که دانشجویان و شرکت کنندگان در دوره ها نتوانند به طور کامل با چالش ها و رویدادهای واقعی در خاورمیانه آشنا شوند؛ تمرکز برخی از دوره های آموزشی بر روی مناطق خاص یا مسایل خاص که منجر به عدم تنوع در ارایه محتوا می گردد. نشریه های خاورمیانه پژوهی در بریتانیا نقش مهمی در ترویج فهم و آگاهی از خاورمیانه و ارتباط بین بریتانیا و این منطقه دارند. این نشریه ها معمولا به بررسی اخبار، تحلیل ها، نظرات و مطالعات مرتبط با کشورها، تاریخ، سیاست، فرهنگ و مسایل اقتصادی در خاورمیانه می پردازند. این نشریه ها می توانند تاثیر قابل توجهی در شکل دادن به سیاست خارجی بریتانیا نسبت به خاورمیانه داشته باشند. در مراکز تخصصی مطالعات ایران و مطالعات خاورمیانه نوعی نگاه شرق شناسی حاکم و عمده تاکید بر جهات مختلف تاریخ، فرهنگ و هنر ایران ازجمله ادبیات کلاسیک و مدرن، مردم شناسی، باستان شناسی، زبان و زبان شناسی، تاریخ باستان و معاصر ایران، سیاست و تفکر سیاسی شیعه، مسایل نظری اسلام، فلسفه، عرفان و هنر اسلامی ایرانی، اخلاق، ملی گرایی و هویت در ایران، حقوق بشر و نظام های حقوقی در ایران، مطالعات فرهنگی است. تقریبا بیشتر مراکز پژوهشی و دانشگاهی تخصصی در حوزه مطالعات خاورمیانه تمرکز کمتری در بررسی چالش های امنیتی خاورمیانه داشته اند. درواقع، این مراکز تخصصی عمده توجه خود را بیشتر بر مسایل تاریخی، فرهنگی و هنری، زبان شناختی، دینی و فلسفی قرار داده اند؛ اما در مقابل مراکز پژوهشی مهم بریتانیا در حوزه روابط بین الملل توجه خاص به مسایل امنیتی خاورمیانه دارند. رویکرد صرفا تاریخی، فلسفی، فرهنگی به خاورمیانه از سوی مراکز خاورمیانه شناسی در بریتانیا شناخت دقیقی از خاورمیانه جدید که در بسیاری از حوزه ها در معرض فرایندهای جهانی قرارگرفته اند، ارایه نمی دهد. اقتصاد، فرهنگ، سیاست و مردم این مناطق به خاطر تعاملات جدید و جهانی با آنچه در مراکز خاورمیانه شناسی ارایه می گردد، همخوانی ندارند. در نظر نگرفتن چنین پویایی هایی باعث شده است تا تحلیل و برآوردها از این منطقه ایستا و فاقد قدرت پیش بینی فرایندها و رویدادها گردد. تمرکز بر رویکرد تاریخی و فرهنگی به این منطقه منجر به برداشتی انتزاعی از تحولات خاورمیانه گشته است. این امر باعث می شود تا واقعیات سیاسی، نظامی و امنیتی منطقه کمتر مدنظر قرار گیرد. نتیجه چنین رویکردی اشتباهات فراوان بریتانیا در سیاست های خود در منطقه خاورمیانه در دهه های اخیر است. آینده خاورمیانه پژوهی در بریتانیا بستگی به توسعه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در خاورمیانه و همچنین تمایلات و سیاست های دولت و مراکز تحقیقاتی بریتانیا دارد اما با توجه به تاریخ بریتانیا به عنوان یکی از مراجع برجسته در پژوهش های خاورمیانه، می توان امیدوار بود که این حوزه در آینده همچنان موردتوجه و پیشرفت قرار بگیرد

مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی تخصصی، در سراسر جهان، خانه تخصصی تصمیم گیران سیاسی محسوب می شوند، زیرا اول اینکه، کار این مراکز با هر آنچه که امنیت ملی را تامین می کند، ارتباط تنگاتنگی دارد؛ دوم اینکه، این مراکز تحقیقاتی به بخشی جدایی ناپذیر از سیاست گذاری و تصمیم سازی تبدیل شده اند؛ سوم اینکه، در صحنه سیاسی و توسعه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، نقش اساسی دارند؛ چهارم اینکه، می توانند با شناخت مسایل دقیق حوزه کاری خود و با ارایه برنامه و دستور کار و راهکارهای مناسب، به نظام تصمیم گیری کمک کرده و باعث پیشرفت ملت ها و مردم شوند و در دستیابی به امنیت ملی، نقش اساسی داشته باشند؛ پنجم اینکه، مراکز تحقیقاتی نقش مهمی در هدایت جهان امروز دارند و ابزاری مهم در توسعه و ایجاد بسیاری از پروژه های حیاتی مرتبط با دولت و جامعه و مطالعه هر آنچه که مربوط به آنهاست با رویکردی علمی و شناختی هستند. خاورمیانه پژوهان و مقامات مصری، دیدگاهی بدبینانه نسبت به این منطقه دارند و آن را مملو از هرج ومرج، بی ثباتی، درگیری های خونین و بحران های طولانی می دانند و معتقدند کشورهای این منطقه با تهدیدات وجودی مواجه هستند. دیدگاه آنها نسبت به جایگاه مصر در منطقه، بدین صورت است که آنها مصر را یک قدرت منطقه ای به شمار می آورند؛ بدون اینکه به دنبال رهبری منطقه باشد. این دیدگاه کلی، وجود دولت های فروپاشیده و ضعیف را سبب کمک به هرج ومرج منطقه می داند و راه حل مشکلات منطقه را نیز دولت و ارتش های ملی در نظر می گیرد. در مورد نقش کشورهای غربی به عنوان بخشی از راه حل مشکلات امنیتی در منطقه نیز دو دیدگاه وجود دارد؛ یک دیدگاه، از نقش و مشارکت این کشورها استقبال می کند و دیدگاه دیگر، مشارکت این کشورها را به معنای تامین منافع غربی می داند که کمکی به حل وفصل مسیله های امنیتی در منطقه نمی کنند. اولویت موضوعی که مصر برای سیاست خارجی و امنیتی منطقه ای خود بر می گزیند، مبارزه با تروریسم است و حل وفصل مسیله فلسطین را سبب رفع بهانه اصلی تروریست ها برای توجیه جنایات خود می داند. موضوعات بررسی شده نشان می دهد که به ترتیب موضوعات امنیتی سیاسی و راهبردی، موضوعات مربوط به توسعه پایدار، موضوعات مرتبط با امنیت سایبری و موضوعات حوزه اقتصادی، بیشترین میزان پژوهش ها را در مراکز پژوهشی مصر به خود اختصاص داده اند. ازجمله مهم ترین مراکز دانشگاهی خاورمیانه پژوهی در مصر عبارت اند از: دانشگاه آمریکایی در قاهره، دانشگاه بین المللی مصر، دانشکده سیاست و اقتصاد دانشگاه سویز، دانشکده مطالعات اقتصادی و علوم سیاسی دانشگاه اسکندریه، دانشکده سیاست و اقتصاد بنی سویف، دانشکده نظامی ناصر، مرکز تحقیقات خاورمیانه و آینده پژوهی دانشگاه عین الشمس، دانشگاه آزاد برلین در قاهره، مرکز شرق شناسی دانشگاه قاهره. مهم ترین مراکز خاورمیانه پژوهی اندیشکده ای در مصر نیز عبارت اند از: شورای امور خارجه مصر، مرکز پشتیبانی اطلاعات و تصمیم گیری، مرکز مطالعات سیاسی و راهبردی الاهرام. مهم ترین نشریه های معتبر خاورمیانه پژوهی در مصر عبارت اند از: نشریه تحقیقات خاورمیانه، نشریه افق های عربی و منطقه ای، نشریه تحقیقات و مطالعات عرب، نشریه عربی مطالعات جغرافیایی، نشریه علمی دانشکده مطالعات اقتصادی و علوم سیاسی دانشگاه اسکندریه، نشریه مطالعات سیاسی و اقتصادی دانشگاه سویز، نشریه شرق شناسی، نشریه مطالعات عرب، نشریه سیاست و اقتصاد دانشگاه بنی سویف، نشریه دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه قاهره، نشریه مرکز تمدن های مدیترانه ای، امنیت ملی و راهبردی، نشریه جغرافیای عربی و مجله بین المللی سیاست عمومی در مصر. پژوهشگران مصری، ضمن پذیرش جایگاه منطقه ای ایران، از یک سو به دنبال تنش زدایی با ایران و از سوی دیگر، به دنبال جلوگیری از افزایش تنش هستند؛ اما در عین حال، تلاش دارند تا جانب کشورهای عربی را بگیرند و برای مواجهه با اقدامات ایران در منطقه، حمایت از پان عربیسم و تقویت ارتش های کشورهای عربی را یک ضرورت می دانند؛ اما در روایت امنیتی و ایدیولوژیکی از ایران، دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. در حالی که از یک سو بخشی از اقدامات ایران را سبب ناامنی در منطقه می دانند؛ اما برخی از آنها را که برای مواجهه با افراط گرایان سنی در منطقه است، سبب تامین امنیت خاورمیانه درنظر می گیرند. نگرانی های انتقادی که خاورمیانه پژوهان مصری به این نوع پژوهش ها وارد دانسته اند، عبارت اند از: • توجه ویژه و دقیقی از سوی خاورمیانه پژوهان مصری به مسایل داخلی (به ویژه مسایل مربوط به حوزه های اجتماعی و سیاسی) کشورهای عربی خاورمیانه نمی شود. • نگرانی از آنکه رویکرد محافظه کارانه و سیاستی رهبران مصر بر چگونگی تحلیل های موجود در این پژوهش ها غالب شود. • نگرانی از آنکه پژوهش ها حول منطقه خاورمیانه، صرفا معطوف به نیازها و درخواست های حاکمیتی مصر باشد و نتواند نیازهای واقعی جامعه علمی و دانشگاهی مصر، منطقه و جهان را تامین کند. به عبارتی، بایستی دانش جدای از قدرت باشد. • دسترسی آزاد و بدون مانع پژوهشگران به منابع آرشیوی و اسناد به عنوان بخشی از داده های پژوهش وجود ندارد. • نبود آزادی عمل و آزادی فکر نویسندگان در انتخاب موضوعات و تحلیل آنها و ترس و نگرانی نویسندگان از عواقب آنچه که می نویسند. • لزوم ادغام پژوهش های منطقه ای در پژوهش های جهانی به منظور تولید دانشی که برای جهان مفید و کاربردی باشد. • لزوم نظریه پردازی برآمده از تجربیات خاورمیانه جهت کمک به رشته های علوم سیاسی، علوم اجتماعی و علوم راهبردی _ امنیتی به جای تمرکز صرف در توصیف و تحلیل وقایع خاورمیانه بایستی مدنظر قرار گیرد. • لزوم ایجاد و تقویت نظریات و دیدگاه های «غیر غربی» در مطالعات منطقه ای بایستی در نظر گرفته شود. • لزوم توجه به آینده نگاری و آینده پژوهی به منظور پردازش سناریوهای بدبینانه و خوش بینانه باید مدنظر قرار گیرد تا با جلوگیری از وقوع آنچه که در زمان حال نامطلوب است، به ساخت آینده بهتر در منطقه خاورمیانه کمک کند. چشم انداز خاورمیانه پژوهی در مصر تحت قدرت نظامیان، نشان دهنده آن است که مدت زمان بسیار زیادی طول خواهد کشید تا نخست، مقامات دولتی که دچار بی اعتمادی و بدگمانی به محققان هستند، متقاعد شوند که تحقیقات مستقل، لزوما با افشاگری علیه دولت تفاوت دارد؛ دوم، مقامات دولتی، همکاری های پژوهشی و مطالعاتی میان خاورمیانه پژوهان داخلی و خارجی و به ویژه با پژوهشگرانی که در «محل مدنظر پژوهش» تحقیق می کنند را به معنای جاسوسی و افشای اطلاعات کشوری ندانند؛ سوم، شرایط امن و دسترسی به اطلاعات را برای انجام پژوهش و مطالعات برای محققان فراهم آورند.

خاورمیانه فارغ از تعاریف جغرافیایی آن، از منظر اهمیت و جایگاهی که در مطالعات و پژوهش های علمی دارد، لازم است مورد شناخت و واکاوی قرار بگیرد. مطالعات خاورمیانه علاوه بر آن که در مراکز علمی دنیا به عنوان یک رشته تحصیلی درنظر گرفته شده است در پژوهشکده، اندیشکده و مراکز مطالعاتی هم در زمره اولویت های پژوهشی قرار دارد. روسیه به دلیل همسایگی با منطقه خاورمیانه و اهمیت پیامد تحولات آن بر محیط خارج نزدیک، مطالعات خاورمیانه را به صورت علمی در مراکز پژوهشی در حوزه فرهنگ، زبان، سیاست طی سال ها پیگیری کرده است. اندیشکده و مراکز علمی در روسیه چون مرکز مطالعات خاورمیانه، دانشگاه عالی اقتصاد مسکو (مرکز مطالعات خاورمیانه، قفقاز و آسیای مرکزی)، موسسه خاورمیانه سال ها در خصوص پژوهش و آموزش های مربوط به شرق شناسی و خاورمیانه فعالیت دارند. با فروپاشی شوروی و ظهور روسیه مدرن، نسلی جدید از رهبران و نخبگان علمی در این کشور سکان سیاست را به دست گرفتند که نگاه متفاوتی از رهبران پیشین درخصوص منطقه خاورمیانه داشتند. خاورمیانه از لنز دیگر مشخص یعنی غرب مورد بررسی قرار می گرفت و مسیر تحقق منافع مسکو به شمار می رفت و تحولات و پیامدهای آن نزد مسکو حایز اهمیت محسوب می شد. مراکز علمی و پژوهشی روسیه چون دانشگاه ام گیما و موسسه شرق شناسی روسیه در حوزه مطالعاتی خاورمیانه به ویژه جهان عرب فعالیت مطلوبی در چهارچوب آموزشی، فصلنامه، پژوهش دارند. موضوع ایران در دانشگاه ها و اندیشکده های روسیه عمدتا ذیل منطقه خاورمیانه و اهمیت آن در ارتباط با موضوعات کلان منطقه چون نظم امنیتی، اقتصاد و انرژی مورد بررسی قرار می گیرد. افزایش تعاملات و همکاری میان دانشگاه و پژوهشگاه ها در ایران و روسیه زمینه گسترش هم افزایی های پژوهشی درباره ایران را نزد پژوهشگران روسیه فراهم آورده است. به طورکلی، توجه به خاورمیانه و هر یک از کشورهای آن اعم از آسیایی، عربی و ترکیه در برنامه آکادمیک و اندیشکده ای روسیه قرار داده شده است که طیفی از آموزش زبان و زبان شناسی تا تاریخ و فرهنگ و سیاست آن کشور را تشکیل می دهند. نکته حایز اهمیت در ارزیابی خاورمیانه پژوهی در مراکز علمی و پژوهشی روسیه این است که توزیع فراوانی در میان پژوهش و آموزش ها درباره کشورهای منطقه یکسان نیست و عمده تمرکز مطالعاتی منطقه بر حوزه عربی قرار دارد. سیاستمداران و تصمیم گیران در روسیه اگرچه در مسیر شناخت منطقه خاورمیانه ازمنظر آموزش و پژوهش برنامه ریزی جامعی داشته و اقداماتی را نیز انجام دادند اما تا رسیدن به هدف که شناخت پژوهشگران یا دانشجویان از لنز کشور هدف است، فاصله زیادی خواهند داشت.

سیاست نگاه به غرب با تاکید بر ترمیم و تقویت روابط با کشورهای عربی و اسلامی در سال های اخیر توسط هند پی گرفته شد که ذیل آن دستورکارهایی نظیر تقویت گفتگوهای میان نخبگی مدنظر قرار گرفت. ارتباطات میان نخبگی با هدف کمک به هند برای درک پیچیدگی ها و پویایی های منطقه با همراهی پژوهشگران و نهادهای منطقه شکل گرفت و در این میان اندیشکده های هندی با جذب پژوهشگران مقیم و غیرمقیم، دانشگاه های هندی با تبادل استاد و دانشجو و افزایش جذب دانشجویان منطقه به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس درصدد بهبود همکاری های میان نهادهای علمی دو کشور برآمدند تا در لوای آن «روایت هندی» از مسایل و مصایب جنوب آسیا در منطقه تثبیت گردد. در این چهارچوب می توان به کتاب هایی با موضوع کشمیر و پاکستان منتشرشده در اندیشکده های مطرح غربی اشاره کرد که در نگارش آنها یک نویسنده و یا حداقل یک عضو هندی در تیم گردآوری کتاب جای دارد؛ ازاین رو، در کانال علمی، شناخت پاکستان از زاویه نگاه هند صورت گرفته و در این چهارچوب، منافع هندی در میان و بلندمدت تامین می گردد؛ آنچه پاکستان از آن به عنوان تخریب چهره این کشور یاد می کند نیز در این حوزه قرار دارد. از دیگر دستاوردهای این ارتباط میان نخبگی می توان به تقویت رویکرد هندی در دستگاه دیپلماسی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس اشاره کرد که این کشورها روابط با هند را از روابط با پاکستان تمییز دادند. ارتقای سطح همکاری های نظامی، اطلاعاتی، اقتصادی و سیاسی که نمود آن در پیمان هندوابراهیمی و توفیق هند در خارج کردن متغیر مذهب از روابط با کشورهای خاورمیانه است.

اولین تلاش چینی ها برای شناخت خاورمیانه در اواخر قرن شانزدهم میلادی آغاز شد؛ زمانی که مسلمانان چینی برای اولین بار متون دینی نوشته شده در خاورمیانه را ترجمه کرده و به مردم چین معرفی کردند. خاورمیانه پژوهی در چین به سه دوره تقسیم می شود: دوره اولیه از زمان بنیان گذاری جمهوری خلق چین تا شروع اصلاحات اقتصادی چین (1949-1978)، دوره رشد (1979-1999) و دوره توسعه سریع (2000- اکنون). از دانشگاه هایی که به تربیت متخصص در زمینه خاورمیانه پژوهی می پردازند می توان به دانشگاه پکن، دانشگاه تسینگ هوا، دانشگاه روابط بین الملل شانگهای، دانشگاه ووهان، دانشگاه شیامن، دانشگاه امور خارجه چین، دانشگاه دفاع چین، دانشگاه شینان (جنوب غرب)، دانشگاه نانکای و دانشگاه معمولی هبیی اشاره کرد. اندیشکده ها را می توان به دانشکده های مرتبط با: ارگان های دولتی، آکادمی علوم اجتماعی، دانشکده حزب کمونیست چین، ارتش، موسسه های تحقیقات علمی، دانشگاه ها و شرکت ها و سازمان های اجتماعی تقسیم بندی کرد. در زمینه خاورمیانه پژوهی بیش از چهل مرکز تحقیقات یا اندیشکده وابسته به دانشگاه در چین وجود دارد؛ مانند: مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه پکن؛ موسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه مطالعات بین الملل شانگهای؛ موسسه مطالعات خاورمیانه دانشگاه شی بی (شمال غرب)؛ موسسه مطالعات بین المللی دانشگاه یوننان؛ مرکز مطالعات عرب دانشگاه ووهان؛ دپارتمان مطالعات عرب دانشگاه مطالعات خارجی پکن؛ مرکز مطالعات بین الملل دانشگاه امور خارجه چین؛ مرکز تحقیقات ترکی دانشگاه شانگهای؛ موسسه مطالعات یهودی دانشگاه هنان. نشریه های مهم علمی در زمینه خاورمیانه پژوهی در چین می توان به موارد زیر اشاره کرد،: نشریه «غرب آسیا و آفریقا»، نشریه «مطالعات دنیای عرب»،فصلنامه علوم اجتماعی شین جیانگ؛ فصلنامه مسلمان چین؛ فصلنامه مطالعات قوم [مسلمان] هویی؛ فصلنامه مطالعات مسایل خاورمیانه؛ فصلنامه مطالعات خاورمیانه و اسلام (در آسیا). یکی از مهم ترین موانع ایران شناسی در چین؛ عدم آشنایی پژوهشگران چینی با زبان فارسی و در کل زبان های خاورمیانه بوده است. مهم ترین مرکز ایران شناسی چین «مرکز مطالعات ایران دانشگاه شینان (جنوب غرب)» است که در سال 1985 تاسیس شده است. مشکلات خاورمیانه پژوهی در چین را می توان به پنج دسته تقسیم کرد: موانع زبانی، منابع انسانی ناکارآمد، پیچیدگی موضوعی مطالعات خاورمیانه، فقدان بی طرفی و استقلال عمل علمی و عدم اتصال به محیط علمی بین المللی.