نشریه آبزیان دریای خزر
سال هفتم شماره 2 (پاییز و زمستان 1401)

خصوصیات برجسته فیلماهی (Huso huso) از جمله دامنه تحمل شوری مناسب با برخی منابع آب لب شور مناطق فوق الذکر، رشد سریع، خاویار ارزشمند و گران قیمت، گوشت لذیذ و بازارپسند، توجیه اقتصادی بالا و پذیرش خوراک کنسانتره آنرا به گونه ای مناسب جهت توصیه و معرفی به صنعت آبزی پروری در منابع آبی زیرزمینی شور و لب شور نواحی مرکزی تبدیل کرده است. لذا، از اوایل دهه 80 شمسی، برای بررسی امکان پرورش فیلماهی تا مرحله استحصال خاویار در منابع آبی فوق الذکر به این منطقه معرفی شده است. در زمینه استحصال خاویار و بررسی روند تکامل گنادی آنها، استفاده از روش سونوگرافی، در مقایسه با بیوپسی و لاپاروسکوپی، به دلیل تهاجم کمتر و کاهش خطرات احتمالی برای مولدین ارزشمند فیلماهی اهمیت بیشتری دارد. در این مطالعه روند تکامل گناد تعداد 10 قطعه مولدین فیلماهی (Huso huso) ده ساله (2 نر و 8 ماده) با میانگین وزنی 33/3 کیلوگرم و طولی 175/9 سانتی متر در مخازن پرورشی به مدت 2 سال بررسی شد. ماهیان به میزان 0/3 درصد زی توده تغذیه شدند و هر 6 ماه یکبار زیست سنجی شده و پس از اندازه گیری طول کل و وزن، روند تکامل گناد آنها به کمک سونوگرافی، بیوپسی و لاپاروسکوپی انجام شد. نتایج حاصل از مشاهدات و مقایسه مراحل رسیدگی جنسی به روش های مختلف تایید کننده صحت سنجش مراحل رسیدگی جنسی به روش سونوگرافی بود و نشان می دهد از این روش می توان با ضریب اطمینان بالا برای شناسایی و تشخیص مراحل رسیدگی جنسی و زمان استحصال خاویار استفاده کرد

این مطالعه با هدف امکان سنجی احداث مجتمع پرورش ماهیان خاویاری در سواحل شرقی استان گلستان انجام شده است. اراضی شرقی تالاب گمیشان در استان گلستان بدلیل بارش کم، تبخیر بالا و وجود زمین های کم بازده کشاورزی قابلیت احداث مزارع پرورش ماهیان خاویاری را دارند. سرمایه گذارانی که تمایل به احداث مزارع پرورش ماهی خاویاری دراین مناطق را دارند باید مخاطرات بهداشتی ناشی از وجود تالاب بین المللی گمیشان که مامن ماهیان مختلف بوده، پرندگان مهاجری که هر ساله به این مناطق کوچ کرده و یا بطور دایم در تالاب و حواشی آن زیست، تغذیه و تولید مثل می کنند، سموم مختلف کشاورزی که به آب آن وارد میشود و عوامل بیماریزایی که (مستقیم یا غیر مستقیم)، ماهیان خاویاری را تهدید می کنند، را مورد توجه قرار داده و با اقدامات پیشگیرانه مدیریتی مانع بروز مشکلات سلامتی ماهیان شوند. مخاطرات مرتبط در چهار گروه اصلی بیولوژیکی شامل انگل ها، باکتری ها و ویروس ها، شیمیایی شامل کود و سم، فیزیکی شامل جنس و بافت خاک و مخاطرات حیات وحش می باشند. از مخاطرات بیولوژیک می توان به عفونت با آیروموناس های متحرک در ماهیان خاویاری اشاره نمود. کودهای شیمیایی کشاورزی که منجر به مسمومیت با سموم ارگانوفسفره و ارگانوکلره موجود در روانآب ها و رودخانه ها ورودی به تالاب می شوند از مخاطرات شیمیایی آن محسوب می شوند . با توجه به وجود پرندگان مهاجر و ماهیان وحشی در تالاب گمیشان، باید تمهیدات لازم نظیر تورکشی استخرها و فیلترگذاری و ضدعفونی آب ورودی دردستورکارباشد.

انواع مختلفی از بیماریها در میگو شناسایی شده اند که در اثر عوامل عفونی ویروسی و یا باکتریایی ایجاد شده و منجر به تلفات گروهی می شوند. در میان عوامل بیماریزای باکتریایی، ویبریوها مهمترین عامل بیماریزای میگو های پرورشی هستند که سبب تلفات زیادی در میگو می گردند. از سال 2009 بیماری باکتریایی جدیدی توجه جامعه پرورش دهندگان را خود جلب کرد. این بیماری که با نام بیماری نکروز حاد هپاتوپانکراسی (Acute Hepatopancreatic Necrosis Disease, AHPND) شناخته می شود بوسیله یک باکتری میله ای شکل گرم منفی بنام ویبریو پاراهمولیتیکوس ایجاد می شود. این بیماری برای اولین بار در مزارع میگوی استان هرمزگان شناسایی شد که باعث تلفات زیادی در مزارع فوق گردید. دامنه فعالیت این باکتری بین 20 تا 44 درجه سانتی گراد و محدوده مناسب رشد باکتری بین 30 تا 37 درجه سانتی گراد است، بنابراین اوج وقوع بیماری در طول فصل گرم و خشک است. علایم بالینی اصلی این  بیماری بی حالی، کندی رشد، شنای مارپیچی، رنگ پریدگی، خالی بودن معده و روده و کوچک شدگی هپاتوپانکراس بوده که در نهایت سبب تلف شدن میگو می شود. در همه گیری بیماری، پرندگان وحشی نقش مهمی در انتقال بیماری دارند. اقدامات مدیریتی پیشگیرانه برای کنترل بیماری AHPND مبتنی بر مدیریت استخرهای پرورشی از طریق مدیریت پرورش و بهداشت (مثل هوادهی، تغذیه، انتخاب پست لاروهای عاری از بیماری) و ضد عفونی سازی استخرهای پرورشی  قبل از ذخیره سازی پست لارو متمرکز است.

آلودگی میکروپلاستیک ها در اکوسیستم های آبی نگرانی های جهانی را برانگیخته است و این امر منجر به رشد تصاعدی مطالعات منتشر شده پیرامون میکروپلاستیک ها طی چند سال گذشته شده است. به منظور درک بهتر دانش فعلی در این زمینه، در مطالعه حاضر به بررسی آلودگی میکروپلاستیک، مخاطرات زیست محیطی میکروپلاستیک ها در سطوح زیستی و غیرزیستی ستون آب و رسوبات اکوسیستم های آبی و روش های کاهش یا حذف میکروپلاستیک ها، پرداخته شده است. طبق یافته های این بررسی، در میان آبزیان، ماهی ها متداول ترین گروه موجودات مورد مطالعه در مورد اثرات میکروپلاستیک ها بودند. بنابراین آگاهی یافتن در مورد تاثیرات میکروپلاستیک ها بر سایر گروه های آبزیان، به ویژه بی مهرگان امری ضروری است. از نظر پلیمری، بیشتر میکروپلاستیک های گزارش شده در مطالعات میدانی و آزمایشگاهی شامل پلی اتیلن، پلی پروپیلن و بقیه شامل پلی وینیل کلراید، پلی استایرن، پلی استر و پلی آمیدها بوده اند. طبق نتایج این مطالعه ورود فاضلاب صنعتی و خانگی منبع مهمی از میکروپلاستیک ها برای اکوسیستم های دریایی و آب شیرین است. با این حال، سهم این منابع در انتشار میکروپلاستیک ها همچنان مورد اختلاف است. بسیاری از پژوهشگران استفاده از مجموعه روش های فیزیکی و بیولوژیکی را بهترین گزینه برای حذف پسماندهای میکروپلاستیک از محیط های آبی می دانند. توسعه و بکارگیری مدیریت پسماند، تکنیک های مدیریت اقتصادی مناسب پسماند پلاستیکی، ارزش گذاری زباله، توسعه زیرساخت های مناسب و جایگزین های مناسب، انجام مطالعات میدانی بیشتر، پایش مستمر میکروپلاستیک ها و تصویب قوانین ملی و بین المللی، به عنوان راهکارهای کاهش آلودگی میکروپلاستیک توصیه می شوند.

ماهی سفید و کلمه از جمله ماهیان اقتصادی و با ارزش نواحی جنوبی دریای خزر بوده که مردم ایران بویژه مردم منطقه علاقه زیادی نسبت به مصرف آنها دارند. هدف از اجرای این طرح افزایش سطح آگاهی و دانش جوامع روستایی بویژه بهره بردارن محلی و آشنایی آنها با وضع موجود ذخایر ماهیان در عرصه های صید و صیادی و حفاظت از آنها در بهره برداری بهینه است. سطوح مختلف مشارکت در 8 بعددسته بندی شده و بر مبنای طیف 5 گزینه ای لیکرت (خیلی کم=1 و خیلی زیاد=5) اقدام به سنجش آنها گردید. نتایج تولید مثل طبیعی این گونه در رودخانه خیرود به طول 2 کیلومتر نشان داد که  در سال 99-1398 تعداد 2625000 عدد لارو ماهی سفید تولید و آماده رفتن به دریا شدند. در رودخانه قره سو با احتساب تعداد تخم بدست آمده از هر مولد ماهی کلمه (بین 6750 تا 9870 عدد)، به طور میانگین ظرفیتی معادل 10 میلیون عدد لارو (بین 12- 7 میلیون) وارد زنجیره تولید شدند. بنابراین حداقل ضریب نفوذ آن در این رودخانه از صفر به به 7/5 میلیون عدد لارو رسید. ضریب نفوذ صیادان تحت پوشش معادل 3/6 درصد بدست آمد که قبل از انجام مطالعه معادل صفر بود. ضریب نفوذ زنان روستایی تحت پوشش برابر 35 درصد محاسبه گردید. همچنین با در نظر گرفتن تعداد دانش آموز ساکن در محل اجرای مطالعه، ضریب نفوذ دانش آموز و نوجوان تحت پوشش 16/6 درصد برآورد شد. بدین ترتیب فعالیت های ترویجی در راستای افزایش مشارکت های بهره برداران و جوامع محلی روستایی می تواند بر ضریب نفوذ تولید مثل طبیعی ماهی سفید تاثیر مثبت بگذارد (0/05>P).

انجماد یکی از روش های مهم و اجتناب ناپذیر نگهداری مواد غذایی با منشا آبزیان است. امروزه انواع یخچال و تونل های انجماد در دسترس هستند که به حفظ کیفیت این مواد غذائی تا مرحله رساندن به دست مصرف کننده کمک می کنند. سالانه بین 120 تا 150 هزار تن فرآورده های شیلاتی بصورت منجمد به کشورهای چین، روسیه، ترکیه، امارات، عراق و قطر صادر می شود. انجماد سرعت رشد میکروب ها را کاهش داده و در برخی از گونه ها متوقف می کند و در نتیجه مدت زمان نگهداری محصولات شیلاتی افزایش می دهد. سرعت انجماد متاثراز تجهیزات انجماد و خصوصیات محصول نظیرنقطه انجماد گوشت ماهی می باشد. اگرچه آب در  صفر درجه سانتی گراد منجمد می شود، اما مواد غذایی بدلیل وجود ترکیبات آلی و معدنی موجود در گوشت آبزیان دمای انجمادی پایین تری دارند بنابراین برای نگهداری طولانی مدت فرآورده های شیلاتی باید بیش از 70 تا 80 درصد اب موجود در فرآورده های شیلاتی منجمد گردد که لازمه این کار استفاده از سیستم انجماد سریع با دمای بالای 30- تا40- درجه سانتی گراد می باشد. استفاده از سیستم های انجمادی که کیفیت محصولات را به بهترین شکل ممکن حفظ و به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد برای صنایع شیلاتی بسیار ضروری می باشد.