نشریه معماری شناسی
پیاپی 28 (پاییز 1402)

بحران های انرژی و آلودگی های زیست محیطی دو مانع اساسی هستند که زندگی بشر امروزی را تحت تاثیر قرار می دهند. کاربردهای ساختمان انرژی خورشیدی به دلیل مزایای قابل توجهی که در توسعه پایدار دارند، در چند دهه اخیر توجه روزافزونی را از سوی محققان، مهندسان، تجار و مسیولان به خود جلب می کند. از آنجایی که بخش ساختمان با افزایش جمعیت به رشد خود ادامه می دهد، به همین ترتیب تقاضا برای مصرف انرژی مورد نیاز برای گرمایش و سرمایش ساختمان ها برای ارتقاء آسایش حرارتی افزایش می یابد برای مقابله با این مشکل، از تکنیک هایی مانند طراحی ساختمان های سبز برای معماری پایدار استفاده شده است ساختمان های کم مصرف کارآمد نیاز دارند که پوشش ساختمان از مراحل اولیه به دقت طراحی شود و گرمایش خورشیدی ایستا یکی از استراتژی های طراحی معماری برای استفاده کارآمد از انرژی می باشد. فن آوری های خورشیدی غیرفعال (سامانه های ایستا)، مانند دیوارترومب، می توانند به کاهش تقاضای انرژی گرمایشی کمک کنند و دیوار ترومپ از مهمترین سامانه های ایستا می باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسی و شناخت انواع دیوار ترومب در ساختمان های مسکونی پرداخته است. هدف پژوهش بررسی انواع دیوار ترومب در راستای بهینه سازی ساختمان های مسکونی می پردازد. روش تحقیق مقاله به صورت توصیفی- تحلیلی به مطالعه و شناخت دیوار ترومب به گرداوری داده ها پرداخته است. بررسی ها نشان میدهد که طبقه بندی و معیارهای ارزیابی،بر 10نوع دیوار ترومب تمرکز دارد. که به تفصیل، با توجه به مصالح، ساختار و عملکرد آنها معرفی شده است.که بهترین عملکرد دیوار ترومب با مواد تغییر فازدهنده PCM است که باعث افزایش کارایی انرژی و بهبود ظرفیت کلی ذخیره سازی حرارت انرژی به شکل گرمای محسوس وکاهش مصرف برق می شود.

مسجد نصیرالملک یکی از زیباترین مساجد شیراز است که قدمت آن به دوره قاجاریه بازمی گردد. امروزه این مسجد دوست داشتنی که با نام مسجد صورتی نیز شهرت دارد. خداوند زیباست و انسان را با حس زیبایی آفریده است و با زیبایی به آرامش می رسد. زیبایی جاذبه ای ازلی است، که هنر، پل ارتباط میان آن و انسان است. درک مفهوم زیبایی موهبتی الهی است و هنر بدون آن کالبدی بی روح و خالی از جاذبه است. توضیح مفهوم زیبایی از گذشته تا به امروز دغدغه ی بسیاری از اندیشمندان بوده و هریک از آن ها، تعریف و مفاهیمی را در این زمینه ارایه کرده اند، همچنین مطالعات مختلفی در زمینه ی شناخت عوامل موثر بر زیبایی و روند ادراک آن انجام شده است. مورفولوژی محیط های ساخته شده تاثیر بسزایی بر رفاه انسان دارد. هدف از انجام این پژوهش، ویژگی های طراحی این بنا (مسجد نصیرالملک) را از منظر فلسفه هندسه تحلیل می کند، جایی که هندسه به عنوان واژگان زیر بنای زبان الگوی زندگی و طبیعت عمل می کند. هدف مطالعه فرمالیسم طراحی دکوراسیون مسجد با استفاده از روشی ترکیبی است که هم ریخت شناسی و هم ریاضیات را در بر می گیرد، با استفاده از ویژگی های اسکندر برای اولی و مدل عددی سالینگاروس برای دومی، برای بررسی و تحلیل ویژگی های بصری ساختمان است. معماران برای تطبیق با تاثیر عاطفی محیط طبیعی، نیاز به ایجاد ارتباط با محرک های آن دارند. در معماری اسلامی و به دلیل ممنوعیت اکید تصویرسازی صورت های انسان و حیوان، هندسه تنها ابزار مناسب برای ایجاد این پیوندها از طریق نقوش، استالاکتیت ها (Stalactites) و نقوشی بود که بدون انتها آبشار می شوند. این مقاله، از 15 ویژگی هنر و طبیعت کریستوفر الکساندر به عنوان یک ابزار کیفی اولیه برای تحلیل ویژگی های بصری مسجد نصیرالملک استفاده می کند تا میزان موفقیت معماران در ایجاد این ارتباطات را اندازه گیری کند. یک مدل عددی توسط نیکوس سالینگاروس نیز برای اندازه گیری کمی این کیفیت ها به کار گرفته شد. این مقاله نتیجه می گیرد که طراحی ساختمان بر اساس یک فرآیند متفکرانه متمرکز بر استخراج کیفیت های خلقت و بازتولید آن ها در ترکیب بندی های انتزاعی برای ارایه کیفیت های ساختمانی طبیعت و زندگی بوده است.

با تجربه و ادراک فضای معماری خانه های تاریخی ایران به نظر می رسد که حضور نور در آنها نه تنها پیامد دانش بلکه بینشی ویژه بوده که با عنایت به آن نور به اثر معماری راه یافته است. نور ورای موجودیت عینی و حضور ملموس در زندگی روزمره، از جایگاه ویژه ای در زندگی انسان، ازدیدگاه باور او نسبت به هستی و حقیقت وجود، برخوردار است. نور عنصری است که توسط آن می توان معماری و فضای خلق شده را دید. نور در فضا دارای کیفیت های مختلفی است که می توان به نحوه ورود آن به فضا توجه کرد. نور در وجه نخست قابلیت استفاده شدن معماری و برآوردن نیازها را تضمین می کند. فراهم آوری نیاز دیدن و دیده شدن برای ساکن شدن در مکانی که ویژه فعالیت هایی از زندگی است و به سخن دیگر پدیداری اثر به واسطه نور نخستین و آشناترین اهمیت حضور نور را یادآور می شود. در این پژوهش هدف آن است که نور در خانه های سنتی ایران (با نمونه موردی خانه های دوره قاجاریه شیراز) از منظر مدخل ورودی و کنترل و تعدیل نور و تاثیر آن بر طراحی فضاهای کالبدی آن بررسی شود. فرضیه پژوهش بیان می دارد که میزان شدت ورود نور و نحوه کنترل آن در عرصه های مختلف در خانه های سنتی در ارتباط مستقیم با عملکرد فضا بوده است و از نظامی سلسله مراتبی جهت ادراک و معنا یافتن به حضوربخشی نور در فضاها بهره گیری شده است. این مقاله با توجه به موضوع و ماهیت آن، از نوع مطالعات کیفی بوده و به روش توصیفی_تحلیلی انجام گرفته است. کلیه داده های تحقیق به روش گردآوری کتابخانه ای_اسنادی و مشاهدات میدانی می باشد. در انتها این نتیجه حاصل شد که حضور و کیفیت نور موجود در خانه های سنتی دوره قاجاریه در شیراز علاوه بر حضور فیزیکی نور که باعث روشنایی بخشی به فضاها بوده است نقشی اساسی در هویت بخشی به فضاها با عواملی همچون مهار نور، تلطیف نور، انعکاس و جذب نور و هماهنگ کردن قدرت بینایی در مواجهه با نور وارد شده داشته است. لذا این موارد مطرح شده به وضوح در تحلیل و بررسی نمونه موردی انجام شده در این پژوهش قابل مشاهده می باشد و به ترتیب بیشترین نوع عنصر نورگیری استفاده شده در این خانه ها در و پنجره مشبک، ارسی، پنجره های زیرزمین و شباک است و بیشترین نوع عنصر کنترل کننده نور در این خانه ها، شیرسر، ایوان و پرده می باشد.

گردشگری روستایی از انواع مهم گردشگری بوم گرا است. که قابلیت شگرفی در توسعه و ارتقاء منطقه دارد. معماری بومی و بافت روستایی از اساسی ترین عوامل سازنده زیرساخت های گردشگری است. با توانمندسازی معماری و بافت روستایی می توان بر ارتقاء کیفی گردشگری بوم گرا تاثیر گذاشت. صنعت گردشگری بوم گرا و مرمت و احیاء معماری و بافت روستایی، مکمل یکدیگر در جهت توانمندکردن روستاها هستند. روستای صراخیه شادگان به دلیل استقرار در تالاب و با تکیه بر فرهنگ، هنر و دانش بومی، دارای پتانسیل زیادی برای توانمند سازی معماری محلی و بافت روستایی در جهت جذب و ارتقاء سطح کیفی گردشگری بوم گرا است. که با فراهم و تکمیل کردن تجهیزات روستایی و احیاء و مرمت معماری ابنیه و بافت روستایی صراخیه، این مهم امکان پذیر می گردد. آداب و رسوم بومی محلی، هنر و معماری منطقه، ایجاد زیرساخت های بوم گردی، ساختار بومی محصولات و خدمات گردشگری همراه با ارایه طرح پیشنهادی از جمله تمهیدات و نتایج حاصل از مرمت و احیاء معماری بومی در جذب گردشگر و تقویت و تکمیل تجهیزات بافت روستاهای تالاب شادگان در معرفی روستاها به عنوان مراکز گردشگری بوم گرا می باشد. در این پژوهش سعی شده، ضمن بررسی اجمالی اصول و مبانی مرمت و احیاء معماری بومی با تاکید بر معماری روستایی و چگونگی توانمندسازی بافت های روستایی با نگاهی به تجارب موفق گردشگری بوم گرا در ایران و جهان، به بررسی نحوه توانمندسازی معماری و بافت روستایی در آبادی صراخیه واقع در تالاب شادگان پرداخته شود.

آرمان شهر، مدینه فاضله و بهشت زمینی ای است که فیلسوفان در نظر دارند به واسطه آن و با نگاهی جامع، کامل و دقیق، شرایط نابسامان بشر را تبدیل به شرایط قابل زیست و مناسب نمایند. بشر و مردمی که به فکر زندگی بهتر بوده، و به دنبال تحول در شرایط فعلی هستند، قدرت تغییر آن را ندارند، اما فیلسوفان، متفکران و عالمان، با تعقل و تفکر و تفقه، مبانی فکری این مسیر را تدوین می نمایند. پژوهش پیش رو در پی مقایسه آرای توماس مور و نیکولو ماکیاولی در باب آرمان شهر، دسته بندی نظرات آن ها و مشخص کردن تفاوت ها و شباهت ها می باشد. علت انتخاب این موضوع، همزمانی دوره زندگی آن ها، الگو قرار گرفتن تفکر آن ها در سده های بعد از خودشان و نقصان و کمبود در مقایسه آرای این دو متفکر مشهور، در منابع چاپ شده بود. روش تحقیق به کار گرفته شده در این پژوهش، از نوع توصیفی - تحلیلی می باشد. روش جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسنادی است. با تحقیقات انجام شده برای این پژوهش، نتایجی به دست آمد که مهم ترین آن از این قبیل است: شرایط نابسامانی در اروپای آن عصر حاکم بود. از طرفی نگاه خشک و بی انعطاف کلیسا در قرون وسطی، باعث ایجاد یک دل زدگی از شرایط قبلی در جوامع اروپایی آن دوران شد؛ توماس مور و نیکولو ماکیاولی از اندیشمندانی بودند که هرکدام با توجه به وضع موجود راه رهایی را، در نظریات آرمان شهرگرایانه خود برای ایجاد یک جامعه آرمانی ارایه دادند. اما همان طور که بررسی شد این دو نظریه در اکثر ساحت ها متفاوت و گاها مخالف هم هستند.

محراب گچی مسجد جامع مرند یکی از معدود محراب های گچی دوره ایلخانی است. به گواه کتیبه ای از این محراب، سال ساخت آن 731 هجری قمری است. این محراب در مقایسه با محراب های هم دوره ی خود، یکی از محراب های پر کتیبه است. هنرمند خطاط برای نمود زیباتر از انواع خطوط زمان خویش بهره برده است. خطاط، هر یک از کتیبه ها را به فراخور مکان و متن، با خطی ویژه و حجمی مناسب در جای جای محراب گنجانده است. کتیبه ها با دقت انتخاب و جانمایی شده اند. برای استخراج پیام های حکمی مستتر در کتیبه ها لازم بود ابتدا متن کتیبه ها مشخص شوند. بررسی مطالعات گذشته (اعم از کتاب و مقاله) بیانگر خوانش بسیار محدود و اغلب ناقص و گاهی اشتباه متن ها بود. با بررسی میدانی، عکاسی دقیق، مراجعه به عکس های قدیمی و مطالعات توصیفی – تحلیلی، در گام نخست متن کامل کتیبه ها خوانده شدند. متن های از قبل خوانده شده، بازخوانی و اصلاح شدند. سپس کتیبه های خوانده نشده قرایت شدند. به استثنای یک کتیبه که تقریبا به صورت کامل از بین رفته و مخدوش شده، تمام کتیبه ها استخراج شدند. برای اطمینان از متن کتیبه ها، با مراجعه به منابع معتبر روایات و احادیث، صحت آنها تایید شد. پس از خوانش متن کتیبه ها، پیام های مستتر و اسرار حکمی نهفته در متن ها (اعم از آیات، احادیث و متن های توصیفی) استخراج و بررسی گردید. در محراب مسجد جامع مرند سه آیه قرآنی، ده حدیث و سه متن توصیفی نقش شده است. بانیان و سازندگان محراب، پیام های مهمی را در قالب کتیبه منتقل نموده اند که در بررسی ها به آنها پرداخته شد. محور آیات و احادیث، ایمان به خدا، نشان دادن جایگاه مسجد، وظیفه ی مومنان، اهمیت نماز و... است. با مشخص شدن متن کتیبه ها امکان مرمت، تکمیل و اصلاح قسمت های آسیب دیده و از بین رفته نیز فراهم شد.

بسیاری از معماران اکنون در حال تصور سطوح ساختمان، دیوارها و نماهای ایجاد شده توسط مصالح هوشمند می باشند که شاید با این مصالح بطور اتوماتیک طراحی خود را بهینه سازی کنند و از یک جعبه بی روح تبدیل به یک موجود تعاملی شوند. باتوجه به ویژگی های مصالح هوشمند چگونه می توانیم آنها را دسته بندی کنیم؟ مواد هوشمند موادی هستند که جریانات محیطی را حس نموده، اطلاعات را پردازش می کنند و طبق آن بر محیط اثرمی گذارند. به عبارتی دارای توانایی ذاتی در جهت پاسخگویی سریع به محیط هستند. مواد هوشمند دارای خواص تغییرپذیری و همچنین قادر به برگشت پذیری از همان تغییر می باشند. منظور از مواد هوشمند موادی است که در یک یا چند ویژگی خود -شیمیایی، مکانیکی، الکتریکی، مغناطیسی یا گرمایی -دچار تغییر می شوند که این تغییر در واکنش مستقیم به محرک های خارجی در محیط اطراف است. تغییرات مستقیم و بازگشت پذیر هستند و احتیاجی به سیستم کنترل خارجی برای اعمال این تغییرات نیست. چگونه می توان با به کارگیری ویژگی های مصالح هوشمند آنها را دسته بندی کرد؟ با توجه به این ویژگی ها می توانیم مصالح هوشمند را به سه دسته تقسیم کنیم که در ذیل ذکر شده است. ولی ازلحاظ طبقه بندی می توانیم مواد هوشمند را به دو گروه اصلی طبقه بندی کرد. نوع اول شامل موادی هستند که خصوصیت خود را تغییر می دهند و نوع دوم شامل موادی می باشند که در تبادل انرژی فعالند که در بخش مصالح هوشمند کامل به آن پراخته شده است. پژوهش حاضردر دو گام انجام شده است؛گام اول: دسته بندی مطالب با راهبرد استدلال منطقی گام دوم: کشف نمونه ها و بررسی نمونه ها که با روش مورد پژوهی انجام شده است. مصالح هوشمند را براساس سه ویژگی به سه دسته تقسیم می شوند: الف) مصالح هوشمند دارای قابلیت تغییر خواص درونی ب) مصالح هوشمند دارای قابلیت مبادله انرژی ج) مصالح هوشمند دارای قابلیت تغییر و مبادله مواد درونی. هیدروسرامیک نمونه ای ازمصالح هوشمند است که ترکیبی از هیدروژل با مواد پشتیبان می باشدکه به رطوبت و گرما پاسخ می دهد و دما را 5 یا 6 درجه کاهش می دهد و همچنین پنل های فتوولتاییک، شیشه های هوشمند و... که نقش بسیار مهمی در تامین انرژی ساختمان دارند. چرا که این مصالح به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم از محیط پیرامون انرژی ساختمان را جذب می کنند و این یعنی کاهش استفاده از انرژی های فسیلی و در نتیجه پایداری ساختمان و بهینه سازی مصرف انرژی.

مشکلات کنونی معماری و شهرسازی شهر سنندج، ناشی از عدم شناخت دقیق آینده شهری و معماری مربوط به آن است. اگر وضعیت امروز شهر سنندج نتیجه آینده نگری زمان گذشته بوده، پس اشکالات عدیده ای در شیوه برنامه ریزی و نحوه شناخت ما از آینده در گذشته برای شهرسازان و معماران آن زمان وجود داشته است. این موضوع نشان می دهد که آینده پژوهی در فرایند برنامه ریزی شهری و معماری شهر سنندج جایگاه ویژه ای دارد که ضرورت تدوین چشم اندازهای آینده معماری و شهرسازی را رقم می زند. مقاله حاضر سعی دارد فرآیند بازآفرینی معماری مسکونی در بافت فرسوده با رویکرد آینده پژوهی شهر سنندج را تحلیل و ارزیابی نماید. بدین منظور ابتدا شاخص ها در سه بعد اجتماعی - فرهنگی، اقتصادی و محیطی - اکولوژیکی از منابع مختلف استخراج گردید، سپس از میان کل بافت شهر سنندج، 6 منطقه که دارای بافت فرسوده می باشد به طور نمونه انتخاب گردیده و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و از ابزارهای انجام تحقیق (پرسشنامه، مطالعات میدانی، تحلیل بصری، نرم افزارهای آماری (SPSS)، GIS ،3D MAX و...) استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در منطقه مورد مطالعه شاخص ها رعایت نشده است و این مسیله مشکلات زیادی را در این نقاط به بار آورده است. اگرچه رویکرد آینده پژوهی ممکن است تضاد منافع و آسیب رساندن به زندگی روزمره به خصوص در بخش سکونتی را به دنبال داشته باشد.

از نظرسیرتاریخی مواجه انسان با طبیعت ، روند تکامل معماری درتعامل با فناوری ، از الگوواره دوم یا فراارگانیک ، با یکجانشینی و برقراری شیوه های تولید یعنی کشاورزی و دامداری و ساخت سرپناه ها وکلبه های ابتدایی درصدد هماهنگ کردن طبیعت با خود و یا خود با طبیعت آغاز می شود. با آغاز الگوواره سوم یا فروارگانیک وتسلط برطبیعت دگرگونی های بزرگی درصنعت ، کشاورزی ، تولید وترابری درسالهای1750 تا 1850 میلادی با عنوان" انقلاب صنعتی" رخ داد. در این بازه زمانی توقع بشر فراتر از امنیت و آسایش رفته ، انسان درصدد حداکثر بهره برداری ازطبیعت به نفع خویش است . درسالهای آغازین قرن بیستم با شروع دوران مدرنیته مجموعه گوناگونی ازسبکهای معماری وایده ها از خلق سکونتگاه های جدید گرفته تا بازسازماندهی شهرهای کهن توسط معماران و برنامه ریزان ارایه شد. ولی در مدت زمان کمی این انقلاب خود زمینه ساز دیگر انقلاب های مدرن در قرن های حاضر شد که از آن جمله می توان به انقلاب فناوری اطلاعات به عنوان علم و تکنولوژی روزدنیا اشاره کرد. ساختمان سبز یک روش هوشمندانه و کارآمد در طراحی، ساخت و استفاده از یک بنا می باشدکه نه تنها اثرات منفی آن بر محیط زیست به حداقل رسیده، بلکه حتی تاثیر مثبتی نیز بر روی آن می گذارد. این ساختمانها موجب حفظ منابع طبیعی شده و به بهبود کیفیت زندگی کمک می کنند. ساختمان های هوشمند نیز تکامل طبیعی طراحی ساختمان های سبز هستند زیرا برای مصرف کمتر انرژی تنظیم شده اند. درعصرحاضر پیشرفت های فناوری و تکنولوژی هوشمندسازی راه را برای یک تحول بنیادی درمعماری هموارکرده است، رویکردی که شامل پاسخگویی و حرکت است. این مفهوم که "معماری جنبشی" نامیده می شود به ساختمانها اجازه می دهد تا به صورت پویا با محیط همیشه درحال تغییر خود، سازگار شوند. این مقاله و تحقیق در پی آن است که تعاریف ، مزایا واصول حاکم بر طراحی این ساختمان ها را با ذکرنمونه های موردی بررسی کرده و بامعرفی عناصر جنبشی درسازه ها و فضاهای عمومی نه تنها بحث سکون، ثبات و ایستایی معماری را به چالش بکشد، بلکه با خلق تعریف جدیدی از فرم ، فضا ، زمان و حرکت در معماری آغازگر عصرجدیدی از محیط های شهری پویا و تعاملی پاسخگو باشد. مقاله و پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی طراحی معماری جنبشی وتغییرشکل پذیر برای دستیابی به خلق فضاهایی منعطف با قابلیت پاسخگویی به شرایط متغیر و نیازهای جدید بعنوان یک شاخص کاربردی ، و ارایه دیدگاه هایی با تاثیرگذاری بیشتر درنیل به این منظور بوده است . کلیت مقاله و تحقیق کاربردی وروش تحقیق توصیفی تحلیلی بوده وبررسی منابع علمی وکتابخانه ای و اسناد و مدارک درچهارچوب بحث فوق می باشند . امید آن می رود که با توجه به مطالعات کاربردی در زمینه ساخت ساختمانهای مورد مطالعه ، به زودی ضوابط ساخت این ساختمانها در قوانین ساختمانی کشور ما نیز مقرر شود تا کشور ایران نیز به مانند بسیاری از کشورها به این مزایا دست یابد .

در حال حاضر با محدودیت منابع و افزایش تقاضا برای انرژی، طراحی بومی می تواند بدون نیاز به منابع فسیلی، آسایش حرارتی را فراهم آورد. در این پژوهش، میزان توانایی معماری بومی روستا در حیطه کاهش مصرف انرژی مورد بررسی قرار گرفته است، زیرا طراحی بوم گرا می تواند به عنوان الهام بخش مفیدی برای طراحان باشد. در این مقاله، روستای کنگ که در اقلیم سرد قرار دارد، به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده و هدف پژوهش بررسی میزان تاثیرپذیری زمینه و اقلیم در شکل گیری الگوهای سکونتی روستای کنگ است.روش تحقیق این پژوهش به صورت کمی و تحلیلی است که علاوه بر استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی موجود در رابطه با روستای کنگ، پلان چند نمونه از خانه های روستایی برداشت, ترسیم و با استفاده از نرم افزار design builder شبیه سازی و طبق شاخصه های الگوی اقلیمی سکونتگاهی بررسی و تحلیل شده اند. در انتهای پژوهش، بهترین الگوهای سکونتی با توجه به مصرف بهینه انرژی الویت بندی شده است .نتایج این تحقیق نشان می دهد که طراحی و ساخت خانه های روستای کنگ تحت تاثیر شرایط زمینه و اقلیم شکل گرفته اند و می توان گفت رویکردی مبتنی بر ساختگرایی طبیعی دارد که در آن با استفاده از مصالح طبیعی و شیوه های غیرفعال تنظیم شرایط محیطی، الگوی مناسبی برای معماری پایدار ارایه می شود.

انسان ها طی هزاران سال به این مهم آگاهی یافته اند که موجوداتی در حال گذار هستند، این گذار در مراحل مختلف زندگی شکلی مقدس به خود می گیرد و در ناخودآگاه جمعی ثبت می شود. مراحل مهمی چون تولد و مرگ و یا مراحل مختلف تکامل (چه جسمی و چه روحی) همواره وجود داشته است، این گونه از تکامل روحی همواره پوششی مقدس داشته و گذار همراه با تکامل سرانجام به مقصود نهایی یا معبود خویش (در ادیان یکتا پرستی) همان انالله و انا الیه راجعون بازگردد. معماری کهن الگو طبق ارتباط کیهانی خود با عالم پیشین (همان مقصد نهایی انسان) می تواند پیمودن این گذار مقدس را تامین و تسهیل کند. کهن الگوها در معماری به مانند نوری هستند که در طول زمان های گذشته و آینده، می تابند تا انسان امروز گذشته خود را روشن ببیند و آینده خود را روشن سازد. درک هستی آرکی تایپ ها منوط به درک زمینه و بستر آن در گذشته ذهن ملتی که حیاط در آن زنده است، می باشد. زمینه و بستر در خودآگاه و هم در ناخودآگاه جمعی بشر انباشته می گردد، بنابراین می توان با درک زمینه ای شکل گیری آن ها عنصری را واجد شرایط کهن الگو بودن یا نبودن دانست. از سویی دیگر ماهیت فضایی شکننده و میرای باغ های تاریخی ایران از یک سو و اهمیت «میراث غیر مادی» و زیبایی شناسانه باغ های رسمی ایرانی به عنوان یک نمونه کهن الگو از سوی دیگر، این ضرورت را ایجاب می کند که علاوه بر مطالعات انجام شده در زمینه های مختلف، ثبت اتمسفر منحصر به فرد بینایی آن ها در مطالعات علمی جایگاه ویژه ای پیدا کند. این مقاله با بیان مساله پیرامون چگونگی شکل گیری رابطه انسان و نظرگاه در باغ ایرانی به دنبال کشف کهن الگوی پنهان باغ ایرانی در باغ فین کاشان و شاهزاده ماهان به عنوان نمونه موردی است که به نحوه استفاده از باغ ایرانی از دید ناظر تاکید دارد و توجیه کننده انواع فرم های توسعه یافته باغ ایرانی نیز باشد و این فرضیه را دنبال می کند که تدارک مکانی مرتفع جهت بهره مندی از منظر آب و گیاه، بر اساس جایگاه نظرگاه کهن الگوی پنهان باغ ایرانی است که در کالبدهای گوناگون متکثر شده است به همین منظور روش تحقیق از نوع توسعه ای و مبتنی بر روش کتابخانه ای است شایان ذکر است برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش کیفی بهره گرفته شده است. در نهایت در پژوهش حاضر نشان داده می شود: آداب معماری این بناها چنان است که از آن نظرگاهی فاخر و گشوده به باغ ساخته و آن را شایسته مقام کوشک کرده است تا بتوان نظاره طبیعت را، که وجه مهمی از ارتباط انسان، طبیعت، و معماری در باغ ایرانی است، در این بنا در مرتبه ای شایان توجه ملاحظه کرد.