فهرست مطالب
نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی
سال سی و پنجم شماره 1 (پیاپی 93، بهار 1403)
- تاریخ انتشار: 1403/01/01
- تعداد عناوین: 7
-
-
صفحات 1-18
پژوهش حاضر با هدف تعیین شرایط زیست اقلیمی استان آذربایجان غربی و نیز با تاکید بر آسایش حرارتی انجام شده است. به این منظور، ابتدا داده های متغیرهای جوی از اداره هواشناسی استان آذربایجان دریافت و سپس برای هر کدام از ایستگاه ها از آمار روزانه متغیرهای جوی دمای هوا، رطوبت نسبی، سرعت باد، ابرناکی، تابش کلی خورشید، فشار بخار آب و زاویه تابش خورشید استفاده شد. همچنین، از طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا ایستگاه های مطالعه شده در برآوردهای شاخص ها استفاده و سپس از دو شاخص UTCI و PMV برای برآورد شرایط زیست اقلیمی ایستگاه ها استفاده شد. محاسبه های مربوط به شاخص های یاد شده در نرم افزارهای Rayman و Bioklima انجام و سپس نقشه های ماهانه با به کارگیری روش درون یابی IDW در نرم افزار Arcgis pro ترسیم شد. نتایج نشان داد که در زمستان شرایط زیست اقلیمی استان در وضعیت بسیار سرد، سرد و خنک قرار دارد. با ورود به فصل بهار شرایط آسایش دمایی، بیشتر شهرستان های استان را در بر می گیرد و تا اواخر بهار ادامه می یابد. هرچند در سه ماهه تابستان شرایط آسایش دمایی مشاهده می شود، بیشتر استان در این زمان شرایط گرم و بسیار گرم را دارد. در اوایل فصل پاییز نیز موجی از شرایط آسایش کل استان را فراگرفته است؛ به طوری که تا ماه نوامبر نیز ادامه دارد و درادامه، با نزدیک شدن به روزهای آخر سال میلادی شرایط خنک، سرد و بسیار سرد بر استان حاکم می شود. طبق شاخص PMV ماه های آپریل، می و اکتبر و براساس شاخص UTCI ماه های آپریل، می، ژوئن بیشترین وضعیت آسایش اقلیمی را دارد.
کلیدواژگان: اصفهان، آسایش اقلیمی، گردشگری، شاخص دمای معادل فیزیولوژیک، شاخص دمای ذهنی، شاخص اقلیم دمایی جهانی، استان آذربایجان غربی -
صفحات 19-44
در قرن 21 میلادی مهم ترین سیاست های جهانی برای کاهش آلاینده های محیطی شامل اقتصاد کم کربن و توسعه انرژی های تجدید پذیر است که این سیاست ها منجر به کاهش گازهای گلخانه ای و صرفه جویی در انرژی می شود؛ اما در راستای رسیدن به این امر چالش های متعددی وجود دارد؛ از این رو هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل چالش های توسعه انرژی در شهر اهواز با رویکرد پدافند غیر عامل است. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، پیمایشی و توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات لازم در این پژوهش به صورت اسنادی، کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) جمع آوری شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر خبرگان حوزه های شهر و انرژی است. شیوه نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم نمونه است. همچنین، روش آنالیز نیز کمی بوده که در آن از تکنیک های ARAS, VIKOR استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که مجموعه چالش های موجود به ترتیب در توسعه انرژی زمین گرمایی، انرژی زیست توده، انرژی آبی، بادی و خورشیدی بیشترین اثر ها را دارد. نتایج تکنیک VIKOR حکایت از آن دارد که از میان شاخص های پدافند غیر عامل در کاهش چالش های انرژی تجدید پذیر انرژی خورشیدی با امتیاز 1رتبه اول، انرژی بادی با امتیاز 758/0 در رتبه دوم، انرژی آبی با امتیاز 2220/0 در رتبه سوم قرار گرفته است. همچنین، انرژی زمین گرمایی و زیست توده به ترتیب در پایین ترین رتبه قرار دارد. نتایج ادغام سازی نیز نشان داد که بین شاخص های پدافند غیر عامل و چالش های توسعه انرژی نوعی وابستگی وجود دارد که این وابستگی بسته به هر نوع انرژی تجدید پذیر با یکدیگر متفاوت است. در نهایت، مشخص شد که امکان توسعه انرژی حاصل از خورشید در اهواز زیاد است؛ اما توسعه انرژی حاصل از گرمایش زمین امکان کمی دارد.
کلیدواژگان: توسعه انرژی، پدافند غیر عامل، Aras، VIKOR، اهواز -
صفحات 45-71
پژوهش حاضر بر اساس یک آستانه فضایی، خشکسالی ها یا ترسالی هایی که حدود 75 درصد و بیشتر ایستگاه های مطالعه شده (63 ایستگاه همدید) را در دوره سرد سال (اکتبر-آوریل) و در بازه زمانی 31 ساله (2016-1986) درگیر خود کرده بودند به عنوان خشکسالی ها یا ترسالی های فراگیر تعریف شدند. در این پژوهش از متغیرهای شبکه بندی جوی همچون ارتفاع ژئوپتانسیل، چرخندگی نسبی، پوشش ابر پایین، پوشش ابر میانی و پوشش ابر بالا (اخذ شده از تارنمای مرکز اروپایی پیش بینی های میان مدت جوی ECMWF) استفاده و سازوکار های مختلف انتقال رطوبت دریای عرب در زمان وقوع خشکسالی ها و ترسالی های فراگیر ایران نیز بررسی شده است. نتایج نشان داد که در هر فصل الگوهای خاصی در انتقال رطوبت این دریا نقش دارد. در فصل پاییز تاخیر در جابه جایی جنوب سوی کم ارتفاع مونسونی جنوب آسیا باعث می شود که انتقال رطوبت این دریا به داخل ایران مختل و درنهایت، منجر به خشکسالی های فراگیر ایران شود. در فصل زمستان زمانی که پرارتفاع حرارتی آسیایی در قوی ترین حالت خود قرار می گیرد، زبانه غربی آن گسترش و با پرارتفاع دینامیکی اقیانوس اطلس، کل آسیای مرکزی، خاورمیانه و شمال آفریقا را فرا می گیرند. در این شرایط پرارتفاع مستقر بر روی شبه جزیره عربستان، موقعیت غربی تری به خود می گیرد که این موقعیت جدید ازطرفی، باعث اختلال انتقال رطوبت دریای عرب به داخل ایران می شود و از طرف دیگر، زمستان های خشک فراگیر را برای ایران به وجود می آورد. در فصل بهار کم ارتفاع تبت و پرارتفاع اقیانوس اطلس مهم ترین بازیگران اقلیم جنوب غرب آسیا هستند. تقویت زبانه غربی کم ارتفاع فلات تبت و گسترش آن بر روی نیمه شرقی دریای عرب باعث جابه جایی غرب سوی پرارتفاع مستقر بر روی عربستان می شود که نتیجه آن خشکسالی های فراگیر برای ایران خواهد بود.
کلیدواژگان: ارتفاع ژئوپتانسیل، پرارتفاع دینامیکی، کمارتفاع حرارتی، شبهجزیره عربستان، فلات تبت، مونسون -
صفحات 73-87
موقعیت زمین ساختی ایران سبب شده است تا این فلات ناآرامی های زیادی داشته باشد. از جمله منطقه های ناآرام آن فلات واحد البرز است. بر این اساس، در پژوهش حاضر کوشش شده است تا وضعیت مورفوتکتونیکی زیرحوضه های لواسان در دامنه های جنوبی البرز بررسی شود. در این پژوهش متناسب با هدف های مدنظر از مدل رقومی ارتفاعی 30 متر، نقشه توپوگرافی 1:50000، نقشه 1:100000 زمین شناسی و تصاویر راداری سنتینل Sentinel به عنوان داده های پژوهش استفاده شده است. ابزارهای مهم این مطالعه نرم افزارهای GMT، ARCGIS، SPSS و شاخص های استفاده شده برای ارزیابی وضعیت تکتونیکی منطقه مطالعه شده است. پژوهش حاضر در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول با استفاده از شاخص های مورفوتکتونیکی، وضعیت تکتونیکی زیرحوضه ها ارزیابی و در مرحله دوم با استفاده از تصاویر راداری و روش سری زمانی SBAS میزان جابه جایی عمودی منطقه ارزیابی و سپس این جابه جایی با وضعیت تکتونیکی زیرحوضه ها تحلیل شده است. نتایج به دست آمده از شاخص IAT نشان داده است که حوضه های مطالعه شده فعالیت تکتونیکی فعالی دارند. درواقع، حوضه های برگ و کند میانگین امتیاز 88/1 و حوضه های لواسان و افجه میانگین امتیاز 2 را دارند؛ بنابراین حوضه های برگ و کند از نظر شاخص IAT وضعیت تکتونیکی فعال تری دارند. همچنین، بر اساس نتایج به دست آمده از روش سری زمانی SBAS منطقه مطالعه شده در طی دوره زمانی 3 ساله (از تاریخ 6/1/2016 تا 21/12/2018) 79 میلی متر بالاآمدگی و 14 میلی متر پایین رفتگی دارد که به دلیل داشتن بالاآمدگی زیاد می توان آن را به فعالیت های تکتونیکی نسبت داد. سرانجام، در نتایج تصویر راداری فعال بودن منطقه از نظر تکتونیکی تایید شده است.
کلیدواژگان: مورفوتکتونیک، شاخص های مورفوتکتونیکی، SBAS، لواسان -
صفحات 89-109
در سال های اخیر خدمات اکوسیستمی و افزایش آن با رویدادهایی همچون تغییرات اقلیمی و حوادث طبیعی غیرمترقبه به موضوعی مهم تبدیل شده است؛ با این حال اطلاعات محدودی درباره خدمات اکوسیستمی درزمینه برنامه ریزی وجود دارد. در پژوهش حاضر سعی شده است تا این شکاف با ارزیابی میزان تاثیر ساختار لکه ها بر روی عملکرد اکوسیستم بررسی شود. به همین دلیل، بخشی از استان گیلان به عنوان استانی که طی سال های اخیر به دلیل وجود جنگل های هیرکانی، دریای خزر و آب و هوای مطبوع دستخوش تغییرات زیادی شده است، به عنوان منطقه مطالعه شده انتخاب و سپس مدل سازی خدمات اکوسیستمی ترسیب کربن، نگهداشت خاک و جلوگیری از سیلاب با استفاده از نرم افزار InVEST انجام و درادامه، شاخص های اکولوژیکی مقدار زیست توده، از هم گسیختگی، مساحت هسته ها و نسبت محیط به مساحت هسته های جنگلی به عنوان چهار شاخص اکولوژیک مهم با استفاده از نرم افزارهای MSPA و Fragstate استخراج شده است. درنهایت، ارتباط بین شاخص های اکولوژیکی با خدمات اکوسیستمی منتخب بررسی شد. نتایج نشان داد که بین وجود منطقه ها جنگلی و سبزتر و هسته های بزرگ تر و یکپارچه تر در این منطقه ها با ارائه خدمات مد نظر ارتباط مثبت و قوی وجود دارد. همچنین، میزان ارائه خدمات اکوسیستمی لکه ها با افزایش نسبت محیط به مساحت هسته در لکه های جنگلی و نیز با افزایش ازهم گسیختگی به صورت محسوسی کاهش می یابد؛ درنتیجه برنامه ریزی برای استان های شمالی کشور در راستای افزایش بهره وری اکولوژیکی این مناطق نه تنها مستلزم حفظ بقایای جنگل های هیرکانی و افزایش مساحت آنهاست، نیازمند توجه به یکپارچگی و کاهش لکه های ایزوله است.
کلیدواژگان: اکوسیستم، خدمات اکوسیستمی، شاخص های اکولوژیکی، برنامه ریزی -
صفحات 111-128
پیش بینی بزرگا و محل وقوع زلزله تاثیر زیادی در کاهش خسارت های ناشی از این پدیده خواهد داشت؛ زیرا پیش بینی محل وقوع زلزله های احتمالی موجب بهسازی و مقاوم سازی تاسیسات و زیرساخت ها در این مکان ها و کاهش آسیب پذیری آنها خواهد شد. بر همین اساس، در پژوهش حاضر کوشش شده است تا با استفاده از الگوریتم شبکه های هوشمند عصبی مصنوعی بزرگی و محل وقوع لرزه های احتمالی در محدوده خطوط ریلی استان هرمزگان پیش بینی و تحلیل شود. بدین منظور پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله از موقعیت مکانی، بزرگا و عمق زلزله های ثبت شده در محدوده مطالعاتی و نیز از طول گسل های موجود در منطقه به عنوان متغیرهای ورودی به مدل شبکه عصبی پرسپترون چند لایه استفاده کرده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در منطقه مطالعاتی 31 نقطه برای وقوع لرزه های احتمالی پیش بینی شده است که نهایت بزرگای محتمل برای این نقاط 3/4 و 2/5 ریشتر خواهد بود. بر همین اساس، پهنه بندی استان هرمزگان براساس لرزه های پیش بینی شده حاکی از آن است که بخش های جنوبی و مرکزی استان (شمال تنگه هرمز) در پهنه با خطر زیاد قرار دارند که موجب آسیب پذیری بیشتر خطوط ریلی در این بخش از استان خواهند شد. همچنین، تونل شماره 23 در محدوده پرخطر (در منطقه نهایت بزرگای محتمل) قرار دارد و نیز تونل 21، 22، 23 به زلزله های با بزرگای بیش از 5 ریشتر بسیار نزدیک است.
کلیدواژگان: پیش بینی، خطوط ریلی، زلزله، شبکه عصبی مصنوعی، استان هرمزگان -
صفحات 129-143
ریزگردهای ورودی به کلانشهر تهران از الگوی خاصی پیروی می کند که در پژوهش حاضر علل آن در دوره زمانی 2005 تا 2017 بررسی می شود. داده های استفاده شده در این پژوهش شامل روزهای وقوع ریزگردها و داده های ایستگاه های سینوبتیک تهران بوده است. در این مطالعه از مدل رهگیری بسته های هوا (HYSPLIT)، شاخص های آشکار سازی ریزگردها و تعیین خصوصیات شیمیایی گرد و غبار (از جمله عناصر اصلی و کمیاب از پهنه های انتخابی از روش فولوئورسنس اشعه ایکس XRF) استفاده شده است. یافته ها نشان داد که منشا اولیه ریزگردهای ورودی به تهران در منطقه های بیابانی و خشک کشور های غرب و جنوب غربی ایران قرار دارد. بخش اعظم منابع خارجی ریزگرد مانند صحاری شمال عربستان و صحاری شرق آفریقا پدیده های جدیدی نیست و به رخداد ریزگردها در دوران جدید مربوط نمی شود، بلکه از گذشته فعال بوده است و هیچ گاه از منطقه های داخلی ایران، شبیه تهران عبور نمی کردند که علت آن را باید در خشک شدن تالاب ها و دریاچه های داخلی جست وجو کرد. به طور کلی، تغییرات فراوانی مسیر ریزگرد ها و ارتباط آنها را با منابع ورودی نمی توان تبیین کرد؛ اما بیشتر به نظر می رسد که سیستم حرکتی ریزگردها در صدد برقراری نظمی عمیق تر است؛ زیرا ورودی مواد به سیستم دینامیکی ریزگردها در طول حرکت تغییر کرده است؛ در حالی که در مبدا و شروع سیستم ریزگردها تغییرات چشمگیری رخ نداده است.
کلیدواژگان: ریزگرد، تهران، کیاس، HYSPLIT
-
Pages 1-18
This study aimed to assess the tourism climate in West Azerbaijan Province. The data on key climatic parameters were obtained from the Meteorological Department of West Azerbaijan Province, spanning from establishment of the stations to 2021. Daily statistics for air temperature (in Celsius), relative humidity (as a percentage), wind speed (in meters per second), and cloudiness (measured in octals) were collected for each station. Additionally, total solar radiation, water vapor pressure, and solar radiation angle were calculated, while longitude, latitude, and sea level altitude were factored into the estimation of indicators. Subsequently, UTCI and PMV indices were computed using Rayman, Bioklima, and Excel software. Monthly maps were generated using the IDW interpolation method in ArcGIS Pro software. The findings revealed that the bioclimatic conditions in the province were very cold, cold, and cool in the first quarter of the year. As spring arrived, comfortable thermal conditions prevailed in most cities and persisted until late. While thermal comfort was observed during the summer months, the prevailing conditions in the province became hot and very hot. At the onset of autumn, a wave of comfortable conditions covered the entire province and continued until November, giving way to cool, cold, and very cold conditions as the year drew to a close. According to the PMV index, the months of April, May, and October, and based on the UTCI index, the months of April, May, and June exhibited the highest climate comfort.
Keywords: Climatic Comfort, Tourism, Predicted Mean Vote, Subjective Temperature Index, Universal Thermal Climate Index, West Azerbaijan Province -
Pages 19-44
In the 21st century, global efforts to mitigate environmental pollutants have focused on fostering a low-carbon economy and advancing energy sources that minimize greenhouse gas emissions and energy consumption. However, numerous challenges persist. Therefore, this research aimed to investigate and analyze the obstacles to sustainable development in the city of Ahvaz within an environmentally non-operating context. This study was applied in its purpose and survey-oriented while being descriptive-analytical in its methodology. Data were gathered through document analysis, library research, and fieldwork (questionnaires and interviews). The statistical population of the study comprised experts in the field of energy in Ahvaz with a sampling method based on stratification. The analysis employed quantitative methods, utilizing the ARAS and VIKOR techniques. The findings revealed that the challenges in developing geothermal, biomass, water, wind, and solar energy were primarily environmental in nature. The VIKOR technique results indicated that solar energy ranked highest in terms of ineffectiveness in addressing energy challenges in Ahvaz with a score of 1 followed by wind energy at 0.758 and water energy at 0.2220. Geothermal energy and biomass ranked lowest, respectively. Furthermore, the integration results demonstrated a varying degree of interdependence between non-factor indicators and energy development challenges contingent upon the type of renewable energy.
Keywords: energy development, Passive Defense, Aras, VIKOR, Ahvaz -
Pages 45-71
To recognize the Arabian Sea’s moisture transfer mechanisms during the occurrence of pervasive drought and wet years in Iran, a standardized precipitation index (SPI) was applied to quantize Iran’s droughts within the format of a monthly scale. Next, based on a spatial threshold, the drought or the wet years that had engaged about 75% or more of the studied stations (63 synoptic stations) within the period of a cold period (October-April) during 30 years (1986-2016) were defined as the pervasive drought or wet years. In the end, using atmospheric gridded variables, the various mechanisms of the Arabian Sea’s moisture transfer were examined during the occurrence of Iran’s pervasive drought and wet years. The results indicated that during winter, the Asian thermal high pressure reaches its strongest state, its western part is expanded, and, together with the Atlantic Ocean’s dynamic high pressure, they capture the whole of central Asia, the Middle East, and northern Africa. Under these conditions, the high pressure established over the Saudi Arabian Peninsula takes a more western position and this new position disrupts moisture transfer from the Arabian Sea into Iran the result of which would be pervasive dry winters for Iran.
Keywords: Geopotential Height, Dynamical High pressure, Thermal low pressure, Saudi Arabian Peninsula, Tibetan Plateau, Monsoon -
Pages 73-87
The tectonic positioning of Iran has led to significant seismic activity in the region, particularly in the Alborz Unit. This study focused on investigating the morphotectonic status of Lavasan Sub-basins located on the southern slopes of the Alborz. To achieve this, a digital elevation model with 30-meter resolution, a 1:50,000 topographic map, a 1:100,000 geological map, and Sentinel-1 radar images were utilized as research data. The analysis employed GMT, ArcGIS, and SPSS software, along with specific indicators to assess the tectonic condition of the region. The research was conducted in two stages. Firstly, the tectonic conditions of the sub-basins were evaluated using morphotectonic indicators and secondly, the vertical displacement of the region was assessed using radar images and the SBAS time-series method. The results of the study indicated that Lavasan Sub-basins exhibited high tectonic activities with Barg and Kond basins averaging a score of 1.88 and Lavasan and Afjeh basins averaging a score of 2. Consequently, the latter basins demonstrated a more active tectonic status based on the IAT index. Additionally, the results obtained from the SBAS time-series method over a 3-year period (from 01/06/2016 to 12/21/2018) revealed a 79-mm elevation and a 14-mm depression, which could be attributed to tectonic activity, thus corroborating the accuracy of the results obtained from morphotectonic indicators.
Keywords: Morphotectonics, Morphotectonic indices, SBAS, Lavasan -
Pages 89-109
In recent years, augmentation of ecosystem services has emerged as a critical concern. However, there is a dearth of information regarding ecosystem services within the realm of planning. This study sought to address this gap by assessing the influence of landscape structure on ecosystem functionality. To achieve this, we utilized InVEST software to model ecosystem services, such as carbon sequestration, soil maintenance, and flood prevention. Additionally, we employed MSPA and Fragstate software to derive 4 key ecological indicators: biomass quantity, fragmentation, core area, and ratio of environmental area to forest core area. Subsequently, we examined the relationship between these ecological indicators and the selected ecosystem services. Our findings indicated a robust and positive correlation between the presence of forested and verdant areas, as well as larger and more interconnected cores within these areas, and the provision of desired services. Notably, in forest patches, a decrease in ecosystem service provision was observed with increased fragmentation and instability, underscoring the importance of preserving and expanding the Hyrcanian forests while also prioritizing integrity and reducing isolated patches for enhancing ecological productivity in the northern provinces of the country.
Keywords: ecosystem, ecosystem services, ecological indicators, planning -
Pages 111-128
Predicting the magnitude and location of earthquakes can significantly mitigate the impact of this natural phenomenon. Anticipating potential earthquake locations can enhance infrastructure resilience and reduce vulnerability. This study aimed to forecast and analyze the magnitude and location of potential earthquakes along the railway lines in Hormozgan Province using intelligent Artificial Neural Network (ANN) algorithms. The model utilized earthquake location, magnitude, and depth data from the International Institute of Seismology and Earthquake Engineering, as well as fault lengths in the region as the input variables. The findings revealed 32 potential earthquake points in the study area with projected magnitudes ranging from 4.3 to 5.2 on the Richter scale. The earthquake prediction-based zoning of Hormozgan Province indicated that the southern and central parts (north of the Strait of Hormuz) were at a high risk. Consequently, the rail lines in this area were more susceptible. Specifically, Tunnel No. 23 was situated in a high-risk zone and Tunnels 21, 22, and 23 were in close proximity to earthquakes with magnitudes exceeding 5 on the Richter scale.
Keywords: Forecast, Railway Lines, Earthquake, Artificial Neural Network (ANN), Hormozgan Province -
Pages 129-143
This research investigated the specific patterns of dust influx into the metropolis of Tehran from 2005 to 2017. The study utilized the data on dust occurrence days and synoptic station data in Tehran. The research methodology involved employing the HYSPLIT trajectory model, as well as dust detection indices, and determining the chemical properties of dust, including main and rare elements, by using the X-Ray Fluorescence (XRF) method. The findings indicated that the primary source of dust entering Tehran originated from desert regions and vast, arid areas outside the country. External sources of dust, such as the North Arabian Sahara and the East African Sahara, have been active since ancient times and are not solely related to modern dust occurrences. The cause of their impact on Tehran could be attributed to the desiccation of internal lagoons and lakes. The changes in the frequency of fine-dust trajectories could not be solely explained by their connection with external sources. Instead, it appeared that the micro-particle movement system was striving to establish a deeper order, which was not solely influenced by changes in the origin and destination of the particles. Rather, the entry of fine particles into this movement system had undergone changes during their movement within the system.
Keywords: Dust, Tehran, Chaos, HYSPLIT
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.