نشریه پژوهش های جغرافیای اجتماعی
پیاپی 48 (زمستان 1402)

تهدید نرم را می توان تحولاتی دانست که موجب دگرگونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری مورد قبول یک نظام سیاسی می شود و نوعی سلطه کامل در ابعاد سه گانه حکومت، اقتصاد و فرهنگ است که از طریق استحاله الگوهای ملی در این حوزه ها و جایگزینی الگوهای نظام سلطه ای، تهدید محقق می شود. از دیرباز در کنار درگیری های نظامی و به کارگیری سلاح همواره موضوع عملیات روانی و تاثیرگذاری روانی بر کشور یا دولت هدف مدنظر بوده است. فناوری ماهواره، عاملی قوی برای تغییر و دگرگونی است. این فناوری، می تواند به عنوان ابزار مفیدی به انسان کمک کند تا با استفاده از آخرین پدیده های علمی، زندگی دلخواه و آرمانی پربار و پرتلاش داشته باشد. در عین حال این فناوری به وجود آمده مانند شمشیری دولبه عمل می نماید و بستری مناسب برای اعمال تهدیدات اجتماعی- فرهنگی ضربه زدن به جوانان در جوامع با اصالت فرهنگی و دینی به شمار می رود. هدف از نگارش این مقاله بررسی تاثیر تهدید نرم ماهواره بر هویت اجتماعی- فرهنگی جوانان است. روش پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و در جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل ، از نوع پیمایشی و کتابخانه ای می باشد. این مطالعه بر روی 385 نفر از جوانان کلانشهر رشت صورت گرفته است و برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه و مشاهده استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان دهنده شکستن هنجارها و فرهنگ های رسمی و سنتی در بین استفاده کنندگان از ماهواره است.

ارتباط میان جرم و محیط وقوع آن یکی از مباحث مورد توجه اندیشمندان در دهه های اخیر بوده و طی سالیان اخیر، طراحی محیطی به عنوان یکی از راه های اصلی پیشگیری از جرم مطرح شده است. در این راستا شناسایی ارتباط میان ترس از وقوع انواع جرائم در محلات شهری با محیط می تواند نقش موثری بر اقدامات بعدی نظیر انجام طراحی های محیطی لازم و اقدامات پیشگیرانه داشته باشد. لذا پژوهش حاضر، تحلیل تطبیقی ترس از جرم در محلات شهری را با استفاده از مدل محیطی مد نظر خود قرار داد. به این منظور در بخش مبانی نظری با تکیه بر اسناد معتبر داخلی و خارجی، مدل مفهومی تحقیق را ارائه نمود و بر این مبنا عوامل کالبدی محیطی موثر بر ترس از وقوع انواع جرائم را برجسته نمود. سپس در مرحله بعدی با استفاده از روش های تحقیق کیفی و کمی به گردآوری اطلاعات پرداخته و از نرم افزار SPSS به منظور تحلیل داده ها بهره برد. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که سطح بی سازمانی کالبدی در محله پاره بیجار بیشتر از محله گلسار بوده و همچنین میانگین ترس از وقوع انواع جرائم (به ویژه جرائم مربوط به مواد مخدر و سرقت) در محله پاره بیجار بیشتر از محله گلسار است و در عین حال از منظر ساکنین محله گلسار ترس وقوع برخی از جرائم نظیر پرسه زدن افراد مست در محله، تعرض به بانوان در محله و همچنین ایجاد مزاحمت حیوانات خانگی افراد برای سایرین در محله، برای محله گلسار بیشتر از محله پاره بیجار است. همچنین میان ترس از وقوع انواع جرائم در این دو محله با بی سازمانی کالبدی در آن ها، ارتباط همبستگی مستقیم معنادار وجود دارد؛ به این معنی که با افزایش بی سازمانی در محلات، ترس از وقوع جرم نیز در آن ها افزایش می یابد.

افسران پلیس به طور مکرر در معرض موقعیت های بالقوه آسیب زا قرار می گیرند که آنها را در معرض خطر ابتلا به اختلال استرس پس از وقوع جرم قرار می دهد. از همین رو، هدف از انجام این پژوهش بررسی نقش میانجی تعهد سازمانی در رابطه میان جغرافیای محل کار و اختلال استرس پس از وقوع جرم در افسران پلیس شهر رشت بود. روش پژوهش حاضر براساس هدف ارائه شده، در دسته پژوهش های کاربردی و براساس شیوه گردآوری داده ها، یک پژوهش توصیفی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمامی پرسنل مشغول به کار در ستاد های فرماندهی و کلانتری و پاسگاه های تابعه فرماندهی انتظامی شهرستان رشت بودند. نمونه گیری این پژوهش به صورت تصادفی ساده انجام شد که در نهایت تعداد 222 نفر به عنوان نمونه مورد بررسی انتخاب شدند. روش گردآوری داده ها در این پژوهش به صورت ترکیبی شامل روش کتابخانه ای و میدانی بود. برای سنجش تاثیرات جغرافیای محل کار، از پرسشنامه استاندارد ابعاد توانمندی جغرافیای محیط کار توسط کینگ و همکاران (1997)، مقیاس تعهد سازمانی مایرو همکاران (1993)، برای اندازه گیری تعهد سازمانی عاطفی و چک لیست اختلال استرس پس از وقوع جرم 5 (PCL-5)، ارائه شده توسط وتر و همکاران (2013) برای بررسی اختلال استرس پس از وقع جرم مورد استفاده قرار گرفت. روایی این پرسشنامه ها با استفاده از نظرات کارشناسان دفتر تحقیقات کاربردی فرماندهی انتظامی استان گیلان بررسی و تایید شد و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفاکرونباخ سنجیده شد که نتیجه آن تایید پایایی بود. با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری (SEM) در نرم افزار PLS به تحلیل روابط میان متغیرهای پژوهش پرداخته شد.

پدیده نزاع و درگیری در جامعه از آن دست آسیب هایی است که با ایجاد اخلال در روابط اجتماعی، فضایی آکنده از بغض، کینه و دشمنی را در میان افراد به وجود می آورد که این امر با زمینه سازی برای ایجاد نزاع و تنش های بعدی، جامعه را از نظر مادی و معنوی متضرر می سازد. نرخ وقوع نزاع و درگیری در ایران به دلایل متعددی بسیار بالا است. آمار نزاع و درگیری در استان گیلان و شهر رشت نیز در پنج سال منتهی به 1401، روند افزایشی را نشان می دهد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های اجتماعی- فضایی نزاع و درگیری بین جوانان 16 تا 35 ساله شهر رشت انجام شده است. مطالعه حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و در قالب یک طرح مورد - شاهدی و به صورت مقطعی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه جوانان 16 تا 35 سال ساکن در محلات جرم خیز و محلات داری نرخ وقوع کمتر جرم در شهر رشت براساس داده ها و معیارهای فرماندهی انتظامی استان گیلان بوده که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای و فرمول کوکران، تعداد 380 نفر به دست آمده است که جهت دقت بیشتر تعداد 400 نفر (200 نفر از محلات دارای میزان نزاع و درگیری بالا و 200 نفر از محلات دارای میزان نزاع و درگیری پایین) انتخاب شده اند. داده ها با استفاده از آمارهای توصیفی و استنباطی به کمک نرم افزارSpss نسخه 26 و با استفاده از روش آنالیز فاکتور، آزمون تی و آزمون کای اسکوئر تحلیل شده اند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که تفاوت معنی داری بین محلات با نزاع و درگیری بالا و پایین از نظر متغیرهای کنترل اجتماعی (01/0 > P)، شبکه های اجتماعی محلات (01/0 > P)، کارآمدی جمعی (01/0 > P) و ناهماهنگی فضایی (01/0 > P) وجود داشته است.

یکی از مشکلات عمده شهرها وجود بافت های فرسوده در آنها است که خود سرآغاز بسیاری از مشکلات شهری شده و عدم توجه به این بافت ها باعث عقب افتادن آنها از مسیر توسعه پایدار خواهد شد. ساکنان بافت های فرسوده با مشکلات متعدد اقتصادی و اجتماعی همچون ناهمخوانی کالبد و فعالیت، وجود عناصر ناهمخوان شهری، کمبود سرانه برخی کاربری ها، فقدان سلسله مراتب مناسب در شبکه ارتباطی و عدم امکان نفوذپذیری، افول کیفیت کالبدی، شرایط نامطلوب زیست محیطی، دست به گریبان هستند. بر همین اساس با توجه به ویژگی های نظام ابنیه هدف اصلی پژوهش حاضر، دستیابی به توسعه پایدار و ارتقای نظام ابنیه در بافت فرسوده محدوده ساغریسازان، واقع در منطقه 2 شهر رشت می باشد. الگوی حاکم بر این تحقیق مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است. در این تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای و برداشت های میدانی اقدام به جمع آوری تعاریف، نظریات، تئوری ها و مستندات شده است. در گام بعدی پس از تحلیل وضع موجود، با نرم افزار GIS نقشه های فضایی هرکدام از شاخص های نظام ابینه طراحی شده و در انتها جهت ارائه راه حل ها از تکنیک های برنامه ریزی راهبردی از جمله مدلSWOT بهره برده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد، استراتژی و رویکرد مناسب برای محله ساغریسازان در راستای توسعه پایدار نظام ابنیه، رویکرد بازآفرینی شهری که در برگیرنده نگرش و اقداماتی جامع و یکپارچه برای هدایت روند رشد به گونه ای پایدار است، تا در نهایت ضمن پیشگیری و درمان مشکلات شهری منجر به ارتقای کیفیت زندگی و قابلیت زیست پذیری محله شود. این رویکرد نیازمند فعالیت مشترک بین بخش های اجتماعی بومی و خصوصی است. از این رو نیازمند آموزش و فرهنگ سازی جوامع محلی می باشد.

امنیت به عنوان یکی از عواملی که تاثیر قابل توجهی بر پدیده گردشگری در دنیا دارد مورد توجه ویژه سیاست گذاران اجتماعی قرار گرفته است. جوامع درحال گذار به دلیل تغییرات متنوع و متعدد معمولا با تضادهای مختلف در ساختارها و زیرساختارهای اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مواجه می شوند. از جمله مواردی که می توان به آن اشاره کرد گسترش فعالیت خانه مسافرها در شهرستان رشت است. در چنین جوامعی افراد به سختی و به زحمت می توانند خود را با محیط سازگار و با تغییرات و دگرگونی های تازه و سریع همراه کنند و لذا از این حیث دارای تاخرهای فرهنگی، ناهنجاری، کشاکش های مختلف اجتماعی، از خودبیگانگی و در سطحی وسیع تر، بی سازمانی و ازهم گسیختگی اجتماعی هستند. بنابراین این بی نظمی ها و بی سامانی ها منجر به عدم تعادل و بی ثباتی اجتماعی در مقاطع مختلف زمانی و افزایش آسیب پذیری ها و تحمیل بحران های مختلف اجتماعی شده است که در صورت عدم توجه و برنامه ریزی صحیح می تواند امنیت را تهدید نماید. این تحقیق با هدف ارزیابی وضعیت خانه-مسافرهای شهرستان رشت با تاکید بر شاخص های امنیتی انجام شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است. داده های آماری از روش کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) جمع آوری شده است. نتایج به دست آمده حاکیست بین بعد فیزیکی، بعد فرهنگی، بعد اقتصادی، بعد اجتماعی امنیت و همچنین شاخص های امنیتی و وضعیت خانه مسافر هم تغییری منظم وجود دارد بنابراین با بهتر شدن وضعیت خانه مسافرها شاخص های امنیتی نیز بهبود خواهند یافت.