فصلنامه تحقیقات جغرافیایی
سال بیستم شماره 1 (پیاپی 76، بهار 1384)

راز مهم ترین مخاطرات جوی که شرایط نامطلوبی را برای رانندگان ایجاد می کند، می توان به ریزش برف و باران، یخبندان، وقوع مه و طوفان اشاره نمود. معمولا ریزش برف و یخبندان در مقایسه با وقوع مه خطرات بیشتری را برای رانندگان ایجاد می کند، با این تفاوت که وقوع برف و یخبندان را می توان با احتمال، پیش بینی نمود و حتی در صورت نیاز با تجهیزاتی چون برف روب ها و نمک پاش ها می توان آنها را کنترل کرد، پیش بینی باد نیز معمولا دقیق است و خطرات حاصل از آن را نیز می توان با طراحی دقیق بخش هایی از جاده ها، ساختمان پل ها و هم چنین استقرار بادشکن ها به صورت محلی کاهش داد، اما مه از بلایای جوی است که پیش بینی آن بسیار مشکل است و علت آن نیز تغییرات زمانی و مکانی این پدیده جوی می باشد (Moore & Cooper, 1972, 18). مه از جمله پدیده های جوی است که به طور مستقیم و بی واسطه بر ایمنی حمل و نقل تاثیر می گذارد. حضور مه به ویژه مه غلیظ با کاهش حجم ترافیک در جاده ها و افزایش خطر بروز تصادفات جاده ای همراه است.
در این تحقیق به منظور بررسی شرایط آب و هوایی مؤثر بر ایمنی حمل و نقل و تعیین آستانه های بحرانی، به تجزیه و تحلیل داده های هواشناسی (دید کمتر از 1000 متر) در گستره کشور پرداخته شده است. در این تحقیق به منظور تسهیل کاربرد نتایج در مراکز تحقیقاتی، استخراج داده ها بر اساس ماه های شمسی انجام گرفته است. با بررسی داده های فوق در 120 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک در طول دوره آماری ده ساله توزیع زمانی و مکانی نقاط آسیب پذیر بر اساس آستانه های بحرانی تعیین گردید. بر این اساس استان های خوزستان، اردبیل، سیستان و بلوچستان به عنوان مهم ترین مناطق بحرانی به شمار آمده اند. در نهایت با توجه به روند فزاینده تولید خودرو و افزایش ترافیک، نیاز به گسترش و توسعه راه های جدید مطرح می گردد از این رو نقش مطالعات اقلیمی در این مرحله نیز به مانند مرحله نگهداری راه های موجود، بسیار حایز اهمیت خواهد بود.

یکی از دستاوردهای فرهنگی و تکنیکی بشر در مناطق خشک استحصال آبهای زیرزمینی از طریق قنات است. به اذعان برخی از متفکرین این شیوه از تولید از ابدعات ایرانیان است بلکه بنا به اظهار فیشر 80 درصد از فعالیت های مردم ایران بر پایه بهره برداری از آبهای زیرزمینی است که قنات سهم بسزایی از این میان را داراست.
در بلوچستان نیز قنات عامل اصلی شکل گیری سکونتگاه های انسانی به شمار می آید و کشاورزی وابستگی شدیدی به آن دارد. این مطالعه که مبتنی بر مطالعات میدانی در منطقه ای به نام هیچان از توابع شهرستان نیک شهر واقع در بلوچستان است، نشان داد نحوه بهره برداری از قنات در این ناحیه با بقیه نقاط کشور تفاوت های فراوانی دارد:1. طول قنات کوتاه است به طوری که از 3 کیلومتر تجاوز نمی کند.
2. به دلیل موقعیت و کوهستانی بودن ناحیه، رودخانه های کوچک و بعضا فصلی و محلی در تغذیه قنات مؤثر هستند.
3. جنوب شرق ایران و از جمله منطقه مورد مطالعه تحت تاثیر سیستم های موسمی اقیانوس هند می باشد و از بارش تابستانه برخوردار است. در نتیجه سیستم های تقسیم آب در پیوند با سیستم های موسمی عمل می نمایند. به گونه ای که هرگاه منطقه با بارش تابستانه روبرو است به دلیل جاری شدن آبهای سطحی و بهره گیری از آنها نیاز چندانی به تقسیم آب قنات ها احساس نمی شود. از این رو در سالهای تر سالی به ویژه تابستان های پر بارش سطح زیر کشت 50 درصد و میزان محصول تا 3 برابر افزایش می یابد. مدار گردش در هیچان 5 روزه است. چهار روز اول تقسیم آب به صورت شش یک انجام می گیرد و روز آخر (پنجم) که ملداری نام دارد به صورت هشت یک است. تقسیم آب در هیچان بر اساس تاس (فنجان) انجام می گیرد و هر فنجان 15 دقیقه است. در هر یک از زمین های هشت یک یا شش یک نیز تقسیمات بر مبنای زر (معادل متر) است. هر زر آب در زمین های هشت یک، سه تاس و در زمین های شش یک، 4 تاس می باشد.
در طول روز نیز برای تقسیم آب از شاخص آفتابی بهره می گیرند که ارتفاع آن 50 سانتی متر است. در ساعت 7 صبح که طول سایه به 70 سانتی متر رسید استفاده از شاخص آفتابی شروع می شود. تا ساعت 21 به 6 قسمت تقسیم می شود. تقسیم آب در طول شب توسط میر آب بر اساس وسعت مزارع انجام می گیرد.

توسعه افسارگسیخته شهرها، رشد روزافزون جمعیت، کمبود فضاهای سبز شهری در سطح شهرهای بزرگ کشور (خصوصا شهر تهران)، پراکندگی نامناسب فضاهای سبز نسبت به سطح شهر و دیگر کاربری های شهری، صرف هزینه های فراوان برای نگهداری و ادامه حیات فضاهای سبز موجود در شهر، باعث شده تا طراحان و برنامه ریزان محیط و منظر، دیدگاه های طراحی را که تاکنون زیباشناسی تنها دیدگاه مورد نظر آنها، فارغ از تطابق محیطی و ویژگی های بومی و جغرافیایی بوده است، مورد بررسی و تجدید نظر قرار دهند؛ و به ویژگی های زیست محیطی، جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی هر منطقه، در کنار جنبه های زیباشناسی بیشتر توجه نمایند (توجه به اصول و شاخص های پایداری).
احیا و ساماندهی رود دره ها و مسیل های شهری به دلیل قابلیت های فراوان زیست محیطی گامی است مؤثر در جهت ایجاد فضاهای سبز طبیعی پایدار شهری. اخیرا مسؤولین کشور، به برنامه ریزی و حفظ و احیای این موهبت های زیبای الهی در قالب تفرجگاه های طبیعی توجه بسیار کرده اند. شهر تهران نیز از جمله شهرهایی است که از این عناصر زینت بخش طبیعی به خوبی بهره برده است. اما استفاده گسترده سبب شده تا فشاری بیشتر از توان محیط به طبیعت وارد شود و شاهد از بین رفتن عناصر طبیعت مانند درختان، پوشش گیاهی و آلودگی آب و خاک باشیم. لذا ایجاد و افزایش مکان های تفریحی و تفرجی، برنامه ریزی و ارزیابی توان محیطی محیط های طبیعی در راستای حفظ و احیاء اکوسیستم های طبیعی و بهره برداری بهینه از آنها، خصوصا در وضع کنونی شهروندان امری کاملا مهم و ضروری به نظر می رسد.
این مقاله بر چگونگی استفاده از روش های تجزیه و تحلیل و سیستم های جغرافیایی در روند برنامه ریزی توسعه پایدار رود دره ها- ارزیابی زیست محیطی و توان اکولوژیکی زمین- تاکید دارد. لذا ابتدا مهمترین رود دره های شهر تهران معرفی و بررسی شده اند. از جمع بندی تجزیه و تحلیل های مشاهدات عینی و برداشت های میدانی، امکانات و محدودیت های آنها به اختصار بیان شدند. پس از آن، ضمن معرفی روش های تحقیق، به شناخت و بررسی رود دره کن به عنوان یکی از بزرگترین رود دره های شهر تهران پرداخته، ویژگی های آن به طور کلی مطرح شد. سپس بخش شمالی این رود دره به طول 7 کیلومتر به عنوان محدوده مطالعاتی مشخص و توان محیطی آن جهت توسعه پایدار رود دره طی فرآیند آمایش سرزمین با روش مطالعات SAD، ارزیابی شد. در این راستا ابتدا ویژگی های رود دره از سه جنبه مصنوعی، طبیعی و بصری مورد بررسی قرار گرفت. سپس از طریق غربال کردن لایه های اطلاعاتی نقشه ارزیابی تناسب اراضی تهیه و ویژگی های زیست محیطی محدوده مورد نظر استخراج گردید. در نهایت راهبردهایی شامل پیشنهادهای اولیه در جهت بهره برداری از امکانات و فرصت ها و رفع محدودیت ها و تهدیدها در قالب جدول SWOT ارایه شد.

برای پهنه بندی خطر زمین لغزش و تهیه نقشه آن با استفاده از روش نیلسن مطالعه موردی در حوزه آبخیز چاشم خطیرکوه واقع در شمال شهرستان سمنان انجام شد. در منطقه فوق ابتدا پس از تعیین حدود حوزه همراه با عملیات صحرایی کلیه زمین لغزش های منطقه به ثبت رسیده و نقشه پراکنش نقطه ای و سطحی آن تهیه شد. سپس بر اساس اصول روش نیلسن در پهنه بندی خطر زمین لغزش نقشه شیب در سه کلاس 5-0،15-5 و بیشتر از 15 درصد و نقشه زمین شناسی (نقشه واحدها یا نهشته های لغزشی) در سه کلاس واحدهای لغزش کم یا بدون لغزش، واحدهای لغزشی و واحدهای مستعد روانگرایی تهیه شده است. بر مبنای روش نیلسن از مقایسه و تلفیق دو نقشه شیب و نقشه واحدهای لغزشی، نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش با پنج پهنه پایدار، عموما پایدار، به طور متوسط پایدار، به طور متوسط ناپایدار و مناطق مستعد روانگرایی تهیه شده است. مساحت هر یک از پهنه های ذکر شده به ترتیب62،18،690،596 و94 هکتار می باشد. نتایج بیانگر است که روش نیلسن در منطقه قابل توصیه نمی باشد برای اینکه مساحت زمین لغزش در منطقه پایدار و به طور متوسط پایدار، علی رغم انتظار، از مساحت زمین لغزش در پهنه عموما پایدار و به طور متوسط ناپایدار بیشتر است که ازجمله اشکالات این روش در منطقه محسوب می شود. از اشکالات دیگر این روش وجود پهنه پایدار برای طبقات با شیب کمتر از 5 درصد در واحدهای لغزشی است که در ادامه برای حل این اشکالات طبقات شیب بر اساس پراکنش سطحی زمین لغزش ها در آنها در روش نیلسن به صورت پنج کلاس کمتر از 5،15-5،25-15،45-25 و بیشتر از 45 درصد اصلاح شده و بر مبنای انطباق و مقایسه نقشه شیب جدید و نقشه زمین شناسی (واحدهای لغزشی) نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش با پنج پهنه پایدار، عموما پایدار، به طور متوسط پایدار، به طور متوسط ناپایدار و پهنه مستعد روانگرایی تهیه شده است. مساحت زمین لغزش در هر یک از این پهنه ها به ترتیب 57،263،394،652 و94 هکتار می باشد که نتایج قابل قبولی است و دارای ضریب اطمینان بیشتری جهت توصیه به بخش های اجرایی در منطقه می باشد.

داده های درجه حرارت حداکثر، حداقل و متوسط روزانه چهار ایستگاه کرمانشاه، اسلام آباد غرب، سرپل ذهاب و کنگاور به عنوان نمایندگان اقلیم های مختلف استان کرمانشاه برای یک دوره آماری 15 ساله از سال 1986 تا 2000 میلادی انتخاب و پس از بررسی و اطمینان از مناسب بودن کیفیت و کمیت آنها برای این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت. داده های حرارتی روزانه در قالب متوسط های 7 روزه مرتب گردیدند به طوری که از این طریق 52 عدد برای دمای حداقل، 52 عدد برای دمای حداکثر و 52 عدد نیز برای میانگین دما معین گردید. در مرحله بعد داده های آماده شده از طریق روش خوشه بندی تجمعی "وارد"که یکی از متداول ترین روش های خوشه بندی است مورد تحلیل قرار گرفتند.نتایج به دست آمده براساس شاخص های حرارتی مورد استفاده نشان می دهند که در استان کرمانشاه اساسا سال را می توان به دو فصل اصلی گرم و سرد یعنی تابستان و زمستان تقسیم کرد. فصول انتقالی پاییز و بهار بسیار کوتاه و زودگذر هستند. بر اساس شاخص مرکب حداکثر، حداقل و متوسط دما در استان کرمانشاه، زمستان 16 هفته و تابستان 19 هفته دوام دارند. فصول بهار و پاییز نیز به ترتیب 9 و 8 هفته تداوم دارند.
فصول طبیعی در استان کرمانشاه با تاریخ آغاز فصول رسمی مطابقت نمی کند.بر اساس شاخص مرکب حرارتی، فصل زمستان از هفته 48، بهار از هفته 12، تابستان از هفته 21و پاییز از هفته 40 شروع می شود. بر اساس شاخص متوسط حرارتی در بخش گرمسیری استان که ایستگاه سرپل ذهاب آن را نمایندگی می کند، بهار موقعی شروع می شود که دمای هوا به 3/24 درجه سانتی گراد می رسد. تابستان با 5/36 درجه، پاییز با 5/34 و زمستان با 3/21 شروع می شود. در بخش سردسیری استان نیز که ایستگاه کنگاور آن را نمایندگی می کند بهار با 7/10 درجه سانتی گراد، تابستان با 3/19 درجه، پاییز با8/15 درجه و زمستان با 7/7 درجه سانتی گراد آغاز می شود. علی رغم تصور عمومی درباره طولانی بودن فصل زمستان در بخش سردسیری و طولانی بودن تابستان در بخش گرمسیری استان کرمانشاه، نتایج این مطالعه موضوع را به اثبات نمی رسانند.

در زمینه فرسایش و عرضه رسوب با استفاده از داده های دورسنجی در ایران مطالعات اندکی صورت گرفته است. لذا به دلیل اهمیت ارزیابی دقیق پدیده فرسایش و فقدان ایستگاه اندازه گیری از تکنیک دورسنجی برای مطالعه حوضه مورد نظر از روش MPSIAC استفاده شد. حوضه سفیدآب فاقد مطالعات قبلی در زمینه فرسایش و رسوب است و هدف از این مطالعه برآورد فرسایش و رسوب با استفاده از داده های ماهواره ای و مقایسه بین نتایج اخذ شده از این داده ها با آمار ایستگاه هیدرومتری می باشد. با استفاده از داده های ماهواره ای لندست TM)) و کاسموس روسی (KFA-1000) و تصحیح هندسی تصاویر با سیستم GPS، از باند 7 برای تهیه لایه زمین شناسی، از ترکیب باندهای 4 و3 برای تهیه شاخص پوشش، از ترکیب باند 5 و2 برای تهیه لایه رطوبت خاک و از ترکیب باندهای 4، 3 و 2 به صورت False Color Composit (ترکیبی رنگی کاذب) و Color Composit (رنگی ترکیبی) برای تشخیص نوع کاربری اراضی (با پردازش رقومی تصاویر) استفاده شد و برای ارزیابی لایه خاک، فرسایش سطحی و رودخانه ای از داده های کاسموس استفاده گردید. با آنالیز این داده ها، میزان رسوب ویژه در حوضه با روش پسیاک تعدیل شده، حدود 4 تن در هکتار در سال ارزیابی گردید که با آمار به دست آمده از ایستگاه هیدرومتری (95/3 تن در هکتار در سال) حدود 3/1 درصد اختلاف نشان می دهد. اختلاف اندکی بین نتایج حاصله از داده های ماهواره ای و آمار ایستگاه هیدرومتری، ملاحظه می شود. این مساله بیانگر این است که استفاده از داده های ماهواره ای علاوه بر سرعت و دقت بالا، از میزان هزینه زمانی و مالی نیز می کاهد، لذا استفاده از داده های ماهواره ای در ارزیابی فرسایش و رسوب در حوضه های صعب العبور و فاقد اطلاعات زمینی کشور پیشنهاد می گردد.

منطقه تخت سلیمان در بین عرض جغرافیایی 36 درجه و 30 دقیقه تا 36 درجه و 42 دقیقه 30 ثانیه شمالی و طول 47 درجه 5 دقیقه تا 47 درجه و 21 دقیقه شرقی در شمال شرق شهر تکاب، در قسمت جنوبی استان آذربایجان غربی در ایران قرار گرفته است. ویژگی های زمین شناسی و اقلیمی منطقه تخت سلیمان شرایط مناسبی را برای پیدایش اشکال کارست فراهم ساخته است. تراورتن از سنگهای عمده کربناته منطقه است که از سنگهای آهکی و دولومیتی دوره کرتاسه تشکیل شده است. چشمه هایی که در قسمت های مختلف منطقه وجود دارند به وسیله انحلال سنگهای کربناته، سنگهای تراورتن را به وجود آورده اند. فعالیت های تکتونیکی در زمان های مختلف زمین شناسی بیش از 85 گسل را در این منطقه به وجود آورده اند. این گسل ها همراه با شکاف ها و درزه ها عامل مهمی برای پیدایش اشکال کارست به خصوص کارنها در منطقه می باشند. شرایط اقلیمی مانند بارش و رطوبت نسبی نیز در پیدایش کارنها مهم می باشند. انحلال اولیه و سطحی سنگهای تراورتن این کارنها را به وجود آورده است. عوامل درونی و بیرونی موجب پیدایش کارنهای متنوعی شده اند که در این رابطه بارش عامل بیرونی و ویژگی سنگها عامل درونی محسوب می شوند.
از لحاظ مورفولوژی کارنهای منطقه به انواع مختلفی دسته بندی می شوند:1. اشکال دایره ای کارنها مانند: کارنهای بارانی یا چاله های بارانی، پن ها، و کارنهای پله ای.
2. اشکال خطی کارنها مانند: کارنهای موازی، آبروهای انحلالی، شکاف های آهکی یا گریک ها.
3. کارنهای پلی ژنتیک.
چاله های بارانی به وسیله قطرات باران در روی سنگهای برهنه ایجاد شده اند. در منطقه تخت سلیمان این اشکال ریز بر روی دامنه های ملایم بیشتر از دامنه های پر شیب شکل گرفته و به صورت بی نظم و فرسایش یافته ای به هم پیوسته اند. نمونه هایی از این اشکال در اطراف دولین چال تپه مشاهده می شوند. پن ها هم شبیه چاله های بارانی اما بزرگتر از آنها می باشند. این نوع کارنها در اطراف دریاچه تخت سلیمان به چشم می خورند. کارنهای پله ای بیشتر در قسمت شمالی برجک دریا به وجود آمده اند این نوع کارنها دارای دیواره های انتهایی قوسی شکل و کف مسطح می باشند که به سمت پایین دامنه های خود گسترده شده اند. جریان های آبی در دامنه های پرشیب شیارهایی را به نام کارنهای بارانی ایجاد کرده اند. از تمرکز جریان های آبی شکاف های آهکی یا گریک به وجود آمده است. به طور کلی در منطقه نیمه خشک تخت سلیمان اشکال کارستی کمتر در معرض تغییرات و فرسودگی شدید قرار می گیرند.
کارنها نقش مهمی در برنامه ریزی محیطی دارند. کارنها به وسیله ایجاد شیارها و چاله ها، شرایط مساعدی را برای کاهش مقاومت سنگهای تراورتن در برابر عوامل مورفوژنز فراهم ساخته که در نهایت موجب تخریب و فرسایش آنها می شوند. کارنها جریان های آبی را کنترل نموده و با تمرکز و نفوذ آنها، در چرخه هیدرولوژی و تغذیه سفره آبهای زیرزمینی تاثیر می گذارند. این فرآیندها منابع آب کارستی را فراهم می سازند. تولید و جابجایی خاک و پیدایش واریزه های بلوکی از دیگر نتایج گسترش کارنها می باشد که روی مورفولوژی منطقه و فعالیت های انسانی تاثیر گذاشته اند. در مجموع کارنها دارای چشم اندازهای طبیعی جذابی هستند که گروه های هنری و جهانگردی را به خود جلب می کند.

یکی از پدیده های مهم اقلیمی, بروز یخبندان ها می باشد که برحسب شدت, تداوم و گسترش آنها بر فعالیت های انسانی اعم از کشاورزی, حمل و نقل, انرژی و مسایل زیست محیطی, فعالیت های بیولوژیکی گیاهان و حیوانات تاثیرات بسزایی دارد. یخبندان دارای ویژگی های متعددی مثل آغاز, خاتمه, فصل یخبندان, تداوم و... می باشد. منظور از تداوم مدت زمانی است که دمای صفر و یا کمتر از آن بر یک منطقه حاکم باشد. رخداد این پدیده در کشاورزی حائز اهمیت است. زیرا هر نوع گیاهی دارای آستانه دمایی مشخصی است که بالاتر یا پایین تر از آن آستانه دمایی, ممکن است گیاه از بین برود. لذا برای جلوگیری از آسیب رسیدن به آنها مطالعه ساعت های تداوم یخبندان ضروری و لازم می باشد. همچنین در زمینه کارهای عمرانی (مثل سدسازی) برای بالا بردن ضریب اطمینان مطالعه، ساعت های تداوم یخبندان امری اجتناب ناپذیر است. هدف مقاله حاضر محاسبه ساعت های تداوم یخبندان با استفاده از برنامه نویسی به زبان دلفی (Delphi) است. برای این کار داده های حداقل ساعتی روزانه دما در 4 ایستگاه هواشناسی استان لرستان یعنی, خرم آباد, بروجرد, ناصرالدین و الیگودرز که دارای آمار 10 ساله از سال 1989 تا 1999 بودند از بانک اطلاعات سازمان هواشناسی کل کشور اخذ گردید. پس از استخراج روزهای یخبندان در آستانه مورد نظر (صفر و کمتر از آن) طی دوره آماری با استفاده از الگوریتم برنامه موردنظر به محاسبه و استخراج ساعت های تداوم یخبندان در هر یک از ایستگاه ها اقدام شد سپس ساعت های تداوم یخبندان به 8 طبقه (3 ساعتی) انتخابی تقسیم شدند و نمودار درصد فراوانی آنها رسم شدند. کلیه ایستگاه ها در سه طبقه انتخابی صفر تا 3 ساعته, 9 تا 12 ساعته و 21 تا 24 ساعته با هم مقایسه شدند. مشخص شد که بالاترین ساعت های تداوم یخبندان مربوط به ایستگاه بروجرد است، در نتیجه خسارات به محصولات در این ایستگاه بیشتر از دیگر ایستگاه ها می باشد. همچنین مهمترین عامل تاثیرگذار در ساعت های تداوم یخبندان منطقه پوشش سطح زمین است و عامل ارتفاع تاثیری در ساعات تداوم یخبندان ندارد.

گستردگی نیاز انسان به منابع انرژی همواره از مسائل اساسی و مهم در زندگی بشر محسوب می شود و تلاش برای دستیابی به یک منبع پایان ناپذیر انرژی از آرزوهای دیرینه انسان بوده است. انرژی های فسیلی مانند نفت گاز و زغال سنگ سرانجام روزی به پایان خواهند رسید. این امر سبب شده است که کشورهای توسعه یافته و صنعتی با جدیت هرچه تمام تر استفاده از سایر انرژی های موجود در طبیعت و به خصوص انرژی های نو را مورد توجه قرار دهند. افزایش آلودگی های زیست محیطی ناشی از سوزاندن منابع فسیلی بحث گرمایش جهانی و اثر پدیده گلخانه ای و ریزش باران های اسیدی همگی لزوم صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی و توجه مضاعف به استفاده از منابع انرژی های تجدیدپذیر را ایجاب می نمایند.استفاده از انرژی خورشید، باد، امواج، زمین گرمایی، هیدروژن، زیست تودهو غیره که به انرژی های نو موسومند، مستلزم مطالعات و تحقیقات فراوان، قبل از استفاده می باشند.در کشور ما نیز قابلیت ها و پتانسیل های خوبی جهت نصب و راه اندازی توربین های برق- بادی وجود دارد که با توجه به توجیه پذیری اقتصادی آن و تحقیقات در این زمینه، سرمایه گذاری هایی صورت گرفته است.توسعه و کاربرد این تکنولوژی چشم انداز روشنی را فرا روی سیاستگزاران بخش انرژی کشور قرار داده است.در این مقاله با استفاده از داده های سه ساعته چند ایستگاه سینوپتیک کشور در دوره زمانی ده ساله 1986 الی 1995، چگالی توان باد با دو روش مستقیم و توزیع فروانی سرعت ویبال محاسبه شده است. تحقیقات نشان داده که توزیع های ویبال و رایله بهترین برازش را برای مکعب سرعت باد ارایه می دهند و به خصوص اولین توزیع کاربرد بیشتری در سراسر دنیا داشته است. برای شناسایی اقلیم منطقه از نقطه نظر رژیم باد، تعیین مشخصات سینوپتیکی و نوع توپوگرافی هر ایستگاه لازم است. بدین ترتیب مناطق مستعد برای تولید نیروی برق از انرژی باد با توجه به اقلیم هر منطقه و بادهای محلی موجود شناخته می شوند. نتایج نشان می دهند به غیر از دره منجیل مناطق مستعدی نظیر سردشت و ماهشهر از نظر تولید انرژی باد وجود دارند. سرمایه گذاری در این زمینه مستلزم تحقیقات فراوان از نقطه نظر اقلیمی و شرایط هواشناسی می باشد.

طی دهه های اخیر به دلیل توسعه سریع شهرنشینی و صنعتی شدن، تغییرات قابل ملاحظه ای در کمیت های هواشناختی و کاربری سطح زمین در شهرهای بزرگ به وجود آمده است. میزان این تغییرات به عوامل بسیاری از جمله مقدار انرژی آزاد شده، جمعیت، عرض جغرافیایی و شرایط تخلیه هوا بستگی دارد. بارزترین اثر تغییر کاربری زمین در شهرها، تغییر بودجه تابشی به دلیل جذب انرژی خورشیدی بیشتر توسط سطح پوشیده از آسفالت می باشد. به منظور بررسی اثرات توسعه شهری و تغییر کاربری زمین روی برخی از کمیت های هواشناختی در کلان شهر تهران، مقایسه ای بین روندهای دما و باد در تهران و ورامین طی یک دوره چهل ساله انجام شد. این مقایسه نشان دهنده روند فزاینده دماهای کمینه تهران نسبت به ورامین می باشد. آهنگ افزایش میانگین سالانه دمای کمینه در تهران چهار برابر ورامین است (?Cyr-1065/0 در مقابل? Cyr-1016/0). نتایج حاصله از مطالعه روندهای میانگین ماهانه دمای کمینه نشان می دهد که روند افزایشی در همه ماه ها و دهه ها یکسان نیست. بیشترین روند افزایشی میانگین ماهانه دمای کمینه تهران و ورامین به ترتیب 116/0 و? Cyr-1053/0 در ماه نوامبر و کمترین آنها به ترتیب 030/0 و? Cyr-1008/0- در ماه فوریه رخ داده است. محاسبه اختلاف میانگین های ده ساله آخر دوره (1995-1986) با ده ساله اول دوره (1965-1956) برای دماهای کمینه و بیشینه تهران و ورامین نیز بیانگر آهنگ افزایشی بسیار زیاد دمای کمینه تهران به ویژه در ماه نوامبر است. همچنین نتایج نشان می دهد که روند پنجاه ساله (2000-1951) سری های زمانی رکورد های هواشناسی تهران بیانگر افزایش قابل ملاحظه دماهای کمینه در مقایسه با دماهای بیشینه است. به طور کلی میانگین دمای تهران طی این دوره افزایش یافته است، ولی آهنگ رشد افزایشی در کل دوره یکسان نبوده است. آهنگ رشد افزایشی دمای تهران طی دوره بیست و پنج ساله دوم (2000-1976) که هم زمان با توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن است، شتاب صعودی بیشتری نسبت به دوره اول (75-1951) داشته است. در نتیجه ارتباط معنی داری بین افزایش دما با توسعه شهرنشینی و صنعتی شدن به نظر می رسد. این روند افزایش قابل ملاحظه دمای تهران به ویژه دمای کمینه نسبت به حومه که ناشی از اثرات توسعه شهری و تغییر کاربری زمین است، می تواند اثرات مخرب زیست محیطی و تغییر اقلیم محلی را در پی داشته باشد.
باد با انتقال ذرات معلق و گازهای موجود در جو شهری سبب کاهش اثرات گلخانه ای شده و در نتیجه از افزایش دمای کمینه در کلان شهرها جلوگیری می کند. لذا باد مهمترین عاملی است که سبب کاهش اختلاف دمای بین شهر و حومه می گردد. کلان شهر تهران در اکثر زمان ها تحت تاثیر بادهای محلی کوه به دشت و دشت به کوه قرار دارد. نقش این بادها در انتقال آلودگی هوا و ذرات معلق بسیار حایز اهمیت می باشد، از طرفی میدان باد، به ویژه بادهای محلی بشدت تحت تاثیر اثرات شهری قرار می گیرد. بنابراین هرگونه کاهش در سرعت باد می تواند اثرات جبران ناپذیری را به وجود آورد. نتایج حاصل از مطالعه روند سری های زمانی پنجاه ساله (2000-1951) میدان باد تهران بیانگر کاهش سرعت بادهای شبانه است. با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی تهران و قرار گرفتن آن در نزدیکی رشته کوه های البرز، تخلیه هوا از نواحی شمالی و شرقی آن کمتر صورت می گیرد، لذا با کاهش بادهای شمالی تخلیه هوا و فرارفت ذرات معلق از شمال به جنوب نیز کاهش می یابد، در نتیجه شرایط مناسبی جهت سکون هوا در روی شهر و افزایش دمای کمینه فراهم می گردد. همچنین ارتباط بین روند کاهشی سرعت باد های شبانه تهران با توسعه شهری و گسترش ساخت و ساز منطقی به نظر می رسد. لذا توسعه بیشتر شهر، روند کاهشی بادهای کوه به دشت را تشدید نموده و در نتیجه آهنگ افزایش دمای کمینه و آلودگی هوا در تهران، شتاب صعودی بیشتری خواهد گرفت.