نشریه پژوهش ادبیات معاصر جهان
پیاپی 36 (سال 1385)

همان گونه که می دانیم پیوستگی یک داستان روایی، به هنگام خواندن، مستلزم ایجاد ارتباط میان شبکه های متعدد معنایی است که در جای جای آن وجود دارند و به آن شکل می دهند. در داستان های ژان فیلیپ توسن، سکانس روایی به مانند یک کل حاوی معنا عمل می کند. هر سکانس، که خود به واقع قطعه ای مستقل محسوب می شود، قرار است واحدی بسته یا هسته ای دارای معنا و خود بسنده را تشکیل دهد. از آنجا که ساختار آثار وی به گونه ای نیست که خوانندگان را به سوی راه حلی نهایی سوق دهد، مخاطبان وی، چنانچه بخواهند به ارزیابی درستی از معنای این آثار دست یابند، ناچارند از میان سکانس های یاد شده و یا مجموعه ای از آن ها دست به انتخاب بزنند. مطالعه حاضر سعی دارد تا به گونه ای اجمالی و البته ضروری، از مفاهیم”درونمایه“و”ایزوتوپی“تعریفی نو ارایه داده، ویژگی منحصر به فرد شیوه روایی خالق دوربین عکاسی را آشکار سازد.

وضعیت زنان ایرانی در دوره پس از انقلاب اسلامی، همواره موضوع بحث و گفت و گو بوده است. این مباحث مربوط به موقعیت، کارکرد، حقوق و نیز چهره اجتماعی آنان می شوند. همانطور که می دانیم، هر نوع تغییر و تحول اجتماعی متاثر از افراد و گروه هایی است که آن جامعه را تشکیل می دهند. در این زمینه، به ویژه وضعیت زنان ایرانی قابل توجه است. از میان این زنان که به طور کلی اعضای غیر فعال و خاموش جامعه و البته اکثریت آن را تشکیل می دهند، برخی با گذر از قوانین عرفی جامعه، در عرصه های فعالیت اجتماعی شرکت جسته، و گاه نیز پله های ترقی را تا سطوح بالا طی می کنند. این مقاله سعی دارد تا در پنج پرده متفاوت، نگاه و شیوه تفکر برخی از چهره های زن ایرانی را که در گستره ادبیات فارسی به مطالعات اجتماعی می پردازند، بررسی کند.

اندیشه مرگ به مثابه پایان همه چیز، در آثار هدایت بسیار پر رنگ است. در واقع مرگ، هراس از آن و در عین حال افسون آن، به گونه ای اساسی به جهان هدایت شکل و سمت و سو می بخشند. بدون شک دلزدگی هدایت از زندگی و دل سپردن او به مرگی که البته هراس انگیز است، ریشه در عواملی مختلف دارد، از جمله بستر اجتماعی - فرهنگی که در آن نویسنده به کار نگارش مشغول بوده است. البته این موضوع در ماهیت نوشتار نیز قابل بررسی است. اما در مقاله حاضر بدون پرداختن به عوامل برون متنی، سعی کرده ایم ماهیت و نمود این ذهن مرگ اندیش را از خلال آثار او و به ویژه دو اثر اصلی اش یعنی زنده به گور و بوف کور بررسی کنیم. مرگی که وسوسه اش و در عین حال هراس از آن شخصیت ها و نیز خود نویسنده را در برزخی هولناک گرفتار کرده است.

رمان نو فرانسه مکتبی است که از زمان پدیداریش، یعنی از ابتدای دهه 1950، بیش از دیگر مکتب های ادبی، به طور اصولی و مکرر، الگوهای نوشتاری داستانی را زیر سوال برده است.
در این چالش، نویسندگانی که مستقیم و یا غیر مستقیم به این گرایش وابسته بوده اند، توجه خود را معطوف قالب کرده و به آن اهمیت ویژه ای بخشیده اند، با علم به این که انتخاب چنین شیوه ای می توانست موجب عدم انتقال سریع و صریح مفهوم شود. از آثار آنان اغلب با عنوان «رمان آزمایشگاهی» یاد کرده اند، عبارتی که «رمان تجربی» زولا را در قالب معاصرش تداعی می کرد. البته بین این دو تفاوتی جزیی وجود داشت: زولا به تجربه کردن ساختارهای اجتماعی می پرداخت و جامعه زمان خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار می داد، در حالی که نوگرایان رمان و در صدر آنان آلن رب گریه، با جدیت و پشتکار در پی آزمودن توان بالقوه ظاهری نوشتار داستانی بودند. نتیجه اختیار دیدگاه فرمالیستی این بود که دنیای ترسیم شده در روایت با دنیای «واقعی» - یا دست کم نمایی واقعی از دنیا - سنخیتی نداشت. پس فرم گرایی آنان می تواند خواندن آثارشان را با مشکل مواجه سازد. هدف مقاله حاضر بررسی قوت و ضعف این مدعا است..

در طول سال های متمادی، در کشور فرانسه، رمان از بهترین ابزارهای ژرف اندیشی در واقعیت بوده است. به طوری که مکتب ها یا علوم زیبایی شناختی ادبی فراوانی تلاش کردند تا از طریق رمان، خود را به واقعیت زندگی نزدیک تر سازند. هر چند به نظر می رسد که توجه به واقع گرایی متعلق به عصر هومر باشد، اما به آسانی می توان از واقع گرایی رمان نویسان عصر کلاسیک سخن به میان آورد که همواره تلاش می کردند تا به کلیات دست یابند. همچنین می توان از رمان نویسان نامی رئالیست یا ناتورالیست سده نوزدهم میلادی یاد کرد. اما مهم تر از همه، بهتر است از رمان نویسان «عصر بدگمانی» سخن گفت که با افکندن سایه شک و ابهام بر روی ارکان رمان، آن را به بازنگری درخودش واداشتند، تا به فرم و ساختارش بپردازد، از ارجاع دادن به جهان پیرامون بپرهیزد و خودش یا به عبارت بهتر، متن آن، موضوع ارجاع داستان قرار گیرد. با توجه به این مهم، در این مقاله تلاش نگارنده بر این خواهد بود که با رویکردی تطبیقی به بررسی مفاهیم «واقعیت» و «واقع گرایی» در رمان سنتی و رمان نو بپردازد.

آنچه نام مارسل پروست را بلند آوازه کرد، تحلیل های روانشناختی او بود که در رمان ماندگار در جستجوی زمان از دست رفته می خورند. با این همه، غنای زبان شناختی این اثر کمتر مورد توجه ناقدان قرار گرفته است. در واقع پروست به گوناگونی های زبان توجه ویژه ای داشت تا آنجا که وی نیز در نوشتن از سبک نویسندگان بزرگ دیگر تقلید می کرد. در عین حال او اولین داستان پرداز فرانسوی است که به هر یک از شخصیت های رمان شگفت انگیزش زبانی خاص بخشیده: لحن، لهجه، واژه ها و شیوه صرف و نحوی که می تواند محل تولد، موقعیت اجتماعی و طرز تفکر آن ها را بارز گرداند و نیز خصلت های اخلاقیشان را آشکار سازد. وانگهی پروست مشاهدات و بررسی های خود را درباره زبان، با توضیحات و اندیشه هایی همراه می سازد که به صورتبندی قوانینی کلی گرایش دارند. به همین سبب می توان مارسل پروست را زبان شناسی - البته نه حرفه ای - تلقی کرد که می کوشد از خلال گفتار اشخاص به روحیه و ذهنیت آن ها پی ببرد. و از این نقطه نظر، زبان شناسی این نویسنده بزرگ، با تحلیل های روان شناختی او در هم می آمیزد.

”جادو“به معنی عام واژه، به مجموعه گسترده ای از آداب و کنش های زبانی اطلاق می شود که بخشی از جامعه با توسل به آن ها به طور مستقیم یا به واسطه عاملان می کوشند برای دغدغه های زندگی خود پاسخی بیابند. ارزش بررسی مجموعه آثار عامیانه ای که از دوره صفوی به زبان فارسی منتشر شده است، در این است که ما را با عوامل هراس و نگرانی های بخش وسیعی از جامعه ما آشنا می سازد. چاره جویی های غریب برای رویارویی با طیف وسیعی از موارد استیصال فردی و گروهی، از آفت و بیماری گرفته تا جنگ و صلح، بیانگر شیوه ای است که برای مقابله با دشواری ها در پیش گرفته می شود. مطالعاتی که از قرن نوزدهم تا امروز در فرانسه در این باره انجام گرفته است، نشان می دهد که”سحر“، به عنوان زیر مجموعه”جادو“، در گروه های روستایی غرب اروپا رواج داشته و دارد که عامل اساسی آن، فقر و فلاکت است. این پدیده ها را به شکل های مختلف در همه جوامع بشری می یابیم، اما شاید بتوان در چشم اندازی کلی چنین گفت که آداب و کنش ها در جایی بیشتر پرخاشگرانه و خشونت آمیزند (جادوی سیاه) و در جای دیگر، بیشتر به منزله تمهیداتی است برای حفاظت و حراست و مصونیت از بلایا (جادوی سفید).