نشریه دانش زیستی ایران
سال یکم شماره 4 (زمستان 1385)

طی دهه گذشته، تولید پنیر به روش اولترافیلتراسیون رشد چشم گیری ایران است. علت اصلی این امر، بهره بالای این روش در مقایسه با روش های کلاسیک است. در پژوهش حاضر،طی سال های 1382 و 1383 از پرمیت تولیدی شش کارخانه مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز، خرم آباد و همدان، نمونه برداری و میزان ازت، به اشکال پروتئینی و غیر پروتئینی اندازه گیری گردید. وضعیت میکروبی نمونه ها نیز مطالعه شد. نتایج حاصله نشان دهنده تفاوت معنی دار در نسبت ازت غیر پروتئینی به ازت کل در کارخانجات خرم آباد، تبریز واصفهان است. این نسبت برای سه کارخانه فوق به ترتیب 216/80، 323/66 و 162/50 درصد بوده است. نتایج اندازه گیری شاخص فوق، تفاوت معنی داری را درسطح احتمال 5 درصد بین پرمیت کارخانجات مشهد، شیراز و همدان نشان نداد. بین کارخانه تبریز با کارخانجات مشهد و همدان نیز اختلاف معنی داری مشاهده نشد. نسبت ازت پروتئینی به ازت کل در پرمیت کارخانجات فوق نشان داد که بین نتایج تابستان 1382 و پاییز همان سال، اختلاف معنی داری وجود داشته است. از سویی بین تابستان 1382 و فصول زمستان 1382 و تابستان 1383 در سطح احتمال 5 درصد اختلاف معنی داری ملاحظه نشد. در ارتباط با منطقه تولید ملاحظه شد که کارخانجات اصفهان و خرم آباد به ترتیب دارای بالاترین و پایین ترین میانگین در فصول تحت بررسی بودند. در مورد شاخص فوق، بین کارخانه اصفهان با کارخانجات مشهد، شیراز، تبریز و همدان نیز در سطح 5درصد اختلاف معنی داری ملاحظه گردید.

در سال های اخیر استفاده از اطلاعات ژن های عمده شناخته شده به طور مستقیم و یا نشانگرهای مرتبط با آن ها باعث بهبود انتخاب و افزایش دقت آن در دام های اهلی شده است. بدین لحاظ تحقیق حاضردر سال 86-1385 با استفاده از رایانه شخصی در دانشگاه آزاد واحد ورامین انجام شد. در این تحقیق با استفاده از شبیه سازی تصادفی، جمعیتی با ساختار پرورشی گاوهای شیری دارای نسل های متداخل و حضور یک ژن عمده ایجاد شد. ترکیب حالات مختلف توارث ژن عمده (فراوانی های اولیه مختلف، اثرات افزایشی متفاوت و میزان غالبیت) در کنار بزرگی های متفاوت وراثت پذیری پلی ژن ها، جمعیت های گوناگونی را ایجاد می کند که تغییرات واریانس های مختلف ژن عمده، پلی ژنیک، افزایشی کل و فنوتیپی در هریک از ترکیبات بررسی شد. سرعت تغییر هریک از واریانس ها با استفاده از شیب خط رگرسیون آن ها بر روی سال های انتخاب به دست آمد. بزرگی اثر ژن عمده در هریک از ترکیبات به صورت میزان مشارکت آن در واریانس افزایشی کل تعریف شد. ارتباط بین سرعت تغییر واریانس های مختلف با میزان مشارکت ژن عمده نیز مورد بررسی قرار گرفت. رابطه بین سرعت تغییر واریانس های ژن عمده، ارزش های اصلاحی کل و نیز ارزش های فنوتیپی با میزان مشارکت ژن عمده در سطح آماری 5درصد معنی دار بود. ضریب تابعیت سرعت تغییر واریانس پلی ژنیک از میزان مشارکت، معنی دار به دست نیامد. در نتیجه وجود ژن های عمده با اثرات بزرگتر در جمعیت های مشابه، باعث کند شدن تغییرات واریانس وکاهش سرعت ازبین رفتن تنوع می شود.

گیاهان زراعی اغلب در معرض عوامل تنش زای محیطی قرار دارند. در این رابطه، مقدار آب و نیتروژن قابل دسترس،از مهمترین عوامل محدود کننده تولید گیاهان زراعی محسوب می شوند.به منظور بررسی اثر تنش کمبود آب و مقادیر مختلف نیتروژن بر عملکرد، اجزای عملکرد و صفات فیزیولوژیک کلزا، آزمایش مزرعه ای به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی 1384 انجام شد. در این بررسی، دورقم به نام های زرفام و مدنا در سه رژیم آبیاری(آبیاری پس از 40، 60 و 80 درصد تخلیه رطوبتی خاک) و چهار میزان کود نیتروژنه (صفر،75، 150 و 225 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که کاهش مصرف آب و نیتروژن مصرفی، باعث بروز تنش شدیدی در این گیاه شد؛ به طوری که سبب کاهش معنی دار عملکرد دانه و اجزای عملکرد دانه گردید که در این رابطه، درصد کاهش تعداد خورجین در بوته نسبت به اجزای دیگر، بیشتر بود. صفات فیزیولوژیکی، شامل هدایت روزنه ای، محتوای نسبی آب برگ، ضریب استهلاک نوری و میزان کلروفیل، در شرایط تنش آبی، کاهش یافت، در حالی که میزان امینو اسید پرولین افزایش معنی داری نشان داد که این افزایش به جهت توان اسمزی بالاتر در شرایط تنش رطوبتی بود. باافزایش نیتروژن مصرفی نیز تمام صفات فیزیولوژیک برگی افزایش معنی داری از خود نشان دادند. در مقایسه دو رقم نیزمشخص شد که رقم زرفام، تحمل بیشتری جهت شرایط کم آبی و نیز مقادیر کم نیتروژن مصرفی داشت که دلیل آن، امر بالاتر بودن صفات فیزیولوژیک، از قبیل همچون هدایت روزنه ای، محتوای نسبی آب برگ، میزان کلروفیل و ضریب استهلاک نوری و پرولین تولیدی در شرایط تنش آبی و نیتروژن مصرفی بود. از طرفی، پتانسیل تولیدی این رقم نیز در شرایط آبیاری نرمال و مقادیر بالای نیتروژن مصرفی بیشتر بود.

به منظور بررسی اثرات سطوح مختلف تاریخ برداشت (T1: شروع مرحله زرد شدن، T2: یک هفته پس از مرحله T1، T3 دو هفته پس از مرحله T1) بر سه ژنوتیپ کلزا (SLM046، Zarfam، Hyola -42) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی، در سه تکرار در سال زراعی 84-1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی واحد ورامین، اجراشد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ های مورد بررسی، از لحاظ تعداد غلاف در بوته، دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد روغن و شاخص برداشت، اختلاف معنی داری داشتند. هیبرید Hyola-42 با میانگین عملکرد 3670 کیلوگرم در هکتار نسبت به ژنوتیپZarfam با میانگین 3/2732 کیلوگرم در هکتار، 5/25 درصد، برتری داشته است. زمان برداشت بر روی تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، درصد روغن، عملکرد دانه و روغن و شاخص برداشت در سطح 1 درصد اختلاف معنی دار داشت. بالاترین عملکرد دانه از تیمار T2 (یک هفته پس از شروع مرحله زرد شدن)، با میانگین 3644 کیلوگرم در هکتار و کمترین عملکرد دانه، از تیمارT3(دو هفته پس از شروع مرحله زرد شدن) با متوسط 2760 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. به دلیل رسیدگی بیش ازحد غلاف ها و مواجه شدن با بادهای شدید، تیمار T3 دچار ریزش غلاف و بذر با میانگین12 درصد شد که متعاقب آن، عملکرد دانه نیز در تیمار T3 نسبت به تیمارT2، 24 درصد کاهش نشان داد. تاریخ برداشت، درصد روغن را در دو کلاس آماری قرار داد. درصد روغن در تاریخ برداشتT2 وT3 به ترتیب با میانگین 5/43 و 25/43 درصد، در رتبه اول و تیمار T1 با متوسط 4/41 درصد، در رتبه آخر قرار گرفت. اما با توجه به کاهش عملکرد دانه در تاریخ برداشت سوم، عملکرد روغن نیز به شدت کاهش پیدا کرد و از حداکثر عملکرد روغن در تاریخ برداشت دوم، با متوسط 9/1577 کیلوگرم در هکتار به حداقل 5/1206 کیلوگرم در هکتار در تاریخ برداشت سوم رسید. اثر ساده ژنوتیپ ها بر عملکرد روغن، معنی دار بود. ژنوتیپ Hyola -42با میانگین 95/1586 کیلوگرم در هکتار، در کلاس آماری aو ژنوتیپZarfam با متوسط 7/1156 کیلوگرم در هکتار، در کلاس آماری C جای گرفت. با توجه به نتایج اثرات متقابل تیمارهای مورد بررسی به لحاظ نتایج حاصل از عملکرد دانه و روغن و درصد روغن، ژنوتیپHyola – 42 و تاریخ برداشت دوم، قابل قبول بوده و می تواند کمک شایانی در حل مساله برداشت منطقه نماید.

روغن کانولا با توجه به این که حاوی مقادیر کمی اسید چرب اشباع شده و مقادیر بالایی اسید چرب غیر اشباع است و در طی مراحل تصفیه هم بخش عمده ای از آنتی اکسیدان های طبیعی خود (توکوفرول ها) را از دست می دهد، نسبت به سایر روغن ها بیشتر در معرض فساد اکسیداتیو قرار می گیرد. لذا در این تحقیق سعی شده است اثر 5 نوع آنتی اکسیدان طبیعی (گریندوکس 596، توکوفرول 50، عصاره آکلیل کوهی، گریندوکس 1021و آسکوربیل پالمیتات) و نیز با توجه به گسترش روز افزون استفاده از آنتی اکسیدان های مصنوعی در ایران، اثر دو نوع آنتی اکسیدان مصنوعی، شامل پروپیل گالات و ترشیا بوتیلیتد هیدروکوینون(TBHQ) بر زمان ماندگاری روغن کانولا، بررسی و بهترین آنتی اکسیدان طبیعی که می تواند اثری مشابه آنتی اکسیدان های مصنوعی (از لحاظ پایدار کردن روغن کانولا) داشته باشد، به عنوان جایگزین آنتی اکسیدان های مصنوعی که در حال حاضردر کارخانجات استفاده می شود، معرفی گردد و بهترین شرایط نگهداری روغن نیز تعیین شود. برای این منظور درسال 1383 در شرکت توسعه کشت دانه های روغنی ایران، میزان بهینه هر آنتی اکسیدان توسط رنسیمت به شرح زیر تعیین شد:گریندوکس596 (ppm1000)، توکوفرول50 (ppm400)، عصاره آکلیل کوهی(ppm400)، گریندوکس1021(ppm600)، آسکوربیل پالمیتات(ppm400)، پروپیل گالات (ppm100)، TBHQ (ppm100). سپس آنتی اکسیدان ها در میزان بهینه به روغن کانولای RBD همراه با بتا کاروتن وبدون بتا کاروتن اضافه شدند و پایداری نمونه ها تحت شرایط مختلف نور- تاریکی- قفسه(نورغیرمستقیم) و آون توسط سنجش میزان پراکسید طی زمان3 ماه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از آزمون ها نشان داد که بتا کاروتن در شرایط آون و تاریکی وUV، اثر معنی داری برافزایش مقاومت روغن ندارد ولی در شرایط قفسه، اثر کاملا معنی داری برافزایش مقاومت روغن دارد و در شرایط نور مستقیم هم به عنوان پرو اکسیدان عمل می کند. ضمنا در شرایط تاریکی، آسکوربیل پالمیتات نسبت به سایر آنتی اکسیدان ها اثرمعنی داری را در پایداری روغن کانولا نشان داد و در شرایط نور، G1021 نسبت به سایر آنتی اکسیدان ها اثر معنی داری را در پایداری روغن نشان داد. این امر نشانگر آن است که AP و توکوفرول با هم (G 1021) اثر مطلوب تری بر پایداری روغن کانولا دارند و قادرند حساس کننده ها را بهتر از سایر آنتی اکسیدان ها به دام اندازند. در بقیه موارد، قوی ترین آنتی اکسیدان، TBHQ و بعد از آن، AP شناسایی شد. بقیه آنتی اکسیدان ها تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشتند.

این آزمایش جهت ارزیابی اثرات سطوح مختلف توازن الکترولیت های جیره (سدیم+ پتاسیم کلر) بر عملکرد و کیفیت پوسته تخم مرغ مرغان تخم گذار در شرایط حرارت بالا و حرارت معمول در مرحله دوم تخم گذاری در دو سالن جداگانه و در هر سالن با تعداد 256 قطعه مرغ تخم گذار سویه های- لاینW- 36 ازسن 55 تا 65 هفتگی در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تیمار و چهار تکرار انجام گرفت. جیره های مورد استفاده دارای سطوح الکترولیتی 0، 120، 240 و 360 میلی اکی والان در کیلو گرم بودند که با استفاده از مقادیر مختلف نمک طعام، بی کربنات سدیم، بی کربنات پتاسیم و کلرید آمونیوم فرموله گردیدند. عملکرد مرغ ها در شرایط حرارت بالا و حرارت معمول، تحت تاثیر سطوح توازن الکترولیتی جیره های غذایی قرار نگرفت. در رابطه با کیفیت پوسته تخم مرغ در شرایط حرارت بالا، وزن مخصوص، وزن پوسته، ضخامت پوسته و وزن واحد سطح پوسته و در شرایط حرارت معمول، وزن پوسته و ضخامت آن، تحت تاثیر معنی دار سطوح مختلف توازن الکترولیتی جیره های غذایی قرار گرفت (05/0>P). با افزایش سطوح الکترولیتی جیره ها از 120 تا 360 میلی اکی والان در کیلو گرم، صفات مربوط به کیفیت پوسته در اغلب موارد بهبود یافتند. در نتیجه، افزایش توازن الکترولیتی جیره ها به 360 میلی اکی والان در کیلو گرم در شرایط حرارت بالا و حرارت معمول در مرحله آخرتخم گذاری می تواند کیفیت پوسته تخم مرغ را بهبود بخشد.

هدف اساسی پژوهش حاضر تعیین نیازهای آموزشی و تحلیل دانش فنی گندمکاران استان خوزستان پیرامون مراحل تولید گندم می باشد. روش تحقیق توصیفی و همبستگی بوده است. گندمکاران استان خوزستان که در سال 1380 به کشت گندم آبی پرداخته بودند به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شداند. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی سه شهرستان اهواز، بهبهان و دزفول انتخاب شده و نمونه های مورد نظر از بین آنها انتخاب شداند(5529= N، 359= n). نتایج اصلی این تحقیق که در سال 1380انجام شده است، نشان می دهد که بین سطح سواد، زمین زیر کشت گندم، عملکرد محصول، مشارکت اجتماعی، درآمد حاصل از محصول، کل زمین تحت مالکیت، سطح مکانیزاسیون، میزان شرکت در کلاس های آموزشی و ترویجی و میزان استفاده از کانال های ارتباطی با سطح دانش فنی پیرامون مراحل تولید گندم رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. همچنین متغیرهای مستقل سطح سواد، درآمد حاصل از محصول، مشارکت اجتماعی، عملکرد محصول، میزان مشارکت در فعالیت های آموزشی و ترویجی، سطح زمین زیر کشت به طور تعاملی 78% تغییرات متغیر وابسته سطح دانش فنی گندمکاران را تبیین می نمایند.

به منظور بررسی رژیم آبیاری در ژنوتیپ های کلزا بر اساس محتوای نسبی آب برگ (RWC) آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی با دو عامل زمان آبیاری بر اساس محتوای نسبی آب برگ (30%، 50% و 75% RWC) و ژنوتیپ های کلزا Hyola-42، 46-SLM و Zarfam در سال زراعی 84-1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهریار- شهر قدس اجرا شد. یادداشت برداری های لازم در مورد عملکرد دانه، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، درصد روغن، عملکرد روغن و شاخص سطح برگ انجام شد. براساس نتایج آزمایش، عملکرد ارقام متفاوت بود؛به طوری که رقمHyola-42 و Zarfam با متوسط Kg/ha 2335و Kg/ha 6/1136 به ترتیب بالاترین و کمترین عملکرد دانه را داشتند. اثر رژیم آبیاری نیز بر این صفت معنی دار گردید. بالاترین عملکرد دانه از تیمار آبیاری بر اساس 50% RWC با متوسط Kg/ha 6/2020 و کمترین آن ازتیمار آبیاری بر اساس 30% RWC با متوسط Kg/ha 1309 مشاهده شد. زمان آبیاری بر تعداد غلاف در بوته و وزن هزار دانه،مؤثر و اختلافات از لحاظ آماری در سطح 1 درصد معنی دار بود. این صفات در تیمار آبیاری بر اساس 50% RWC به ترتیب با متوسط 9/160تعدادغلاف در بوته و متوسط35/4 گرم بالاترین مقدار را به خود اختصاص دادند. درصد روغن در بین 3 رقم تحت آزمایش، اختلاف معنی داری نداشت. اما اعمال رژیم آبیاری بر اساس محتوای نسبی آب برگ باعث کاهش درصد روغن از 9/41 درصد در تیمار آبیاری بر اساس 50 % RWCبه 6 /37 درصد در تیمار آبیاری بر اساس 30%RWC گردید. اما عملکرد روغن در بین ارقام و سطوح آبیاری در سطح1 درصد معنی دار شد و رقم Hyola-42 با متوسط Kg/ha 6/952 بیشترین مقدار و رقم Zarfam با متوسطKg/ha 1/446 کمترین میزان را به خود اختصاص داد. تیمار آبیاری نیز بر عملکرد روغن تاثیر داشت و مقدار این صفت از Kg/ha 05/847 در تیمار آبیاری بر اساس 50%RWC به Kg/ha 1/492 در تیمار آبیاری بر اساس30 % RWCکاهش یافت. در نهایت رقم Hyola-42وتیمار آبیاری براساس 50%RWC مناسب منطقه تشخیص داده شد.