نشریه پژوهش ادبیات معاصر جهان
پیاپی 15 (پاییز و زمستان 1382)

بینامتنی ارتباط میان گفته های ادبی را نمایان می سازد و با کمک آن، می توان به مقایسه داستان کوتاه (سه قطره خون) اثر صادق هدایت و قطعه شعری به نام (سه قطره خون روی برف) در پرسوال یا داستا ن گراآل اثر کرتین دوتروا پرداخت. داستان هدایت در تیمارستان شروع می شود، خون قناری یا گربه ای که قناری را گرفته است، به زمین می ریزد و دختری که به راوی نظر دارد با مرد دیگری (عباس) می رود. داستان در خانهء سیاوش به پایان می رسد، خون گربه ای دیگر ریخته می شود و دختری که نامزد راوی است با سیاوش می رود. داستان پرسوال، از محلی کم درخت در جنگل آغاز می شود، شاهینی خون غازی را بر زمین می ریزد. غاز دوباره به پرواز درمی آید، ولی پرسوال مدتی طولانی به سه قطره خون روی برف خیره می شود و به یاد چهرهء گلگون دلدار خود می افتد. سپس با رسیدن گوون و بردن پرسوال نزد شاه آرتور، داستان پایان می یابد.

میخاییل باختین از بزرگترین نظریه پردازان در حوزهء نقد ادبی به ویژه در زمینه رمان به شمار می آید. وی با معرفی مفاهیمی همچون منطق مکالمه چند صدایی و عنصر کارناوالی در نظریه ادبی خود، توانست از منظری کاملا نو به رمان بنگرد. آراء و عقاید وی در باب رمان چندآوای- که از مشخصه های اصلی آن تعدد صداها و آگایی های شخصیت ها است- و دیدگاه ویژهء او در مورد کارناوال، و عنصرخنده و نیروی زایدهء نهفته در این پدیده ها، ابزارهایی مناسب در اختیار خواننده قرار می د هدتا وی بتواند به خوانشی ژرف از این ژانر ادبی دست یابد. با بکارگیری و تکیه بر این مفاهیم است که می توان از رمان اولیس اثر جیمز جویس، که به زعم بسیاری، بزرگترین رمان قرن بیستم است، برداشتی نو را انتظار کشید، کثرت صداها و آگاهی هایی که در این رمان هر یک جهان بینی خاص خود را ارائه می کند و همچنین استفادهء جویس از تکنیک جریان سیال ذهن و تک گویی درونی، این اثر را بی گمان در فهرست رمان های چندآوایی قرار می دهد، بعلاوه، وجود تشابهات فراوان بین جویس و رابله- که از نظر باختین عناصر کارناوال و خنده را در ادبیات جاودان نمود- بررسی حضور این عناصر رادر رمان ذاتا کمیک جویس، هموارتر می سازد. این نوشته سعی بر آن دارد که پس از معرفی رمان جویس و نیز تعریف و تشریح آرای و نظریات باختین، به ردیابی دو مفهوم محوری تفکر وی، یعنی چدآوایی و عنصرکارناوالی دراولیس بپردازد.

داستان کوتاه نوعی ادبی است که از میانهء قرن نوزد هم، همزمان با انقلاب صنعتی، به خاطر حجم کمتر آن به نسبت رمان و مجال خواندن آن در مدت زمانی کوتاه، در اروپا رواج پیدا کرد. ساده اندیشی است اگر بخواهیم به این نوع ادبی، در مقایسه با انواع دیگر، اهمیت کمتری بدهیم. زیرا داستان کوتاه چه واقع گرایانه باشد چه شگفت انگیز، ساختاری استوار دارد که از نظر ریخت شناسی، فضا، زمان، شخصیت و... دارای اهمیت بسیار است که کوشیده ام تا در این نو شتار، بدان ها بپردازم.

کی دو مرپاسان از نوول نویان بزرگ فرانسه در قرن نوزدهم بود. نوول های او، نسبت به سایر نوول نویس ها، از نظر مضمون، روانی و طرز بیان، نوپردازی در نوول نویسی برد و در نتیجه تحول چشمگیری را در انواع ادبی به دنبال داشته است. استقبال خوانندگان، به ویژه در ایران، ترجمه های متعددی را از آثار او موجب شده است و ظاهرا این ترجمه تحولات جالبی را نیز در ادبیات معاصر ما را به همراه داشته است. این امر و نیز بخصوص سهم مترجمان ما در این مقاله، که به تاثر و تائیر هم می پردازد، بررسی خواهد شد.

یوهان گوتفرید هردر نه تنها در ایران، بلکه در آلمان نیز علیرغم تحقیقات فزاینده و زایدالوصفی که پیرامون آثار گستردهء وی به عمل آمده است، متفکری ناشناخته است، این امر شاید از روح انزواطلب وی نشات گرفته باشد و یا اینکه گستردگی و تنوع آثار وی که حوزه هایی شامل: الهیات، تاریخ، ادیان، فلسفه، تبارشناسی، شعر، هنر، نقد ادبی، جامعه شناسی، علوم طبیعی، زبان شناسی و حتی سیاست را دربر می گیرد، می تواند دلیل دیگری بر این مدعا باشد. اما آنچه که راهیابی به تفکر این فیلسوف جامع العلوم را به غایت دشوار می سازد، عدم انسجام و یکپارچگی آثار وی است. این مقاله برآنست که به بررسی پار های از آراء و ابوا ب هردر دربارهء مبدا منشاء زبان و نسبت آن با شعر بپردازد. در نگاه نخست زبان وسیله ای برای شناخت اشیاء پیرامونی، درک معانی و بیان مقاصد انسان است. حال این سؤال فراروی ما قرار می گیرد که چه نسبتی میان این وجه از زبان با شعر که اوج تجلی روحانی و آسمانی است، برقرار است؟ هردر از منظری کاملا متفاوت با نظریه های رایج زبانشناسی قرن هجدهم، به این پرسش پاسخ می دهد. بی گمان آنچه را که نگارنده نیز در این باره بنگارد، بری از کاستی نخواهد بود، اما شاید دریچه ای باشد، هر چند کوچک، اما گشوده به افقی دوردست.

صفت فعلی فاعلی و مفعولی در هر دو زبان، همانطوری که از نامشان پیدا است، ویژگی های موصوف خود را بیان می نمایند. این دو صفت، ضمن بیان ویژگی موصوف، بیان کنندهء عمل فعلی اند که از آن مشتق شده اند. صفات فاعلی و مفعولی در زبان فارسی از تمام افعال می توانند مشتق شوند، ولی در زبان روسی صفت فعلی مفعولی فقط از افعال گذرا (متعدی) ساخته می شوند. در زبان فارسی فقط صفات مفعولی می توانند بیان کنندهء رمان باشد، در صورتی که در زبان روسی هم صفات فعلی فاعلی و مفعولی چه از لحاظ شکل و چه از لحاظ معنی دارای مفهوم زمان اند.

مطالعه حاضر درصدد بررسی میزان و نحوهء به کارگیری فراگفتمان متنی در مقالات تحقیقی، در زمینه آموزش زبان انگلیسی است که توسط نویسندگان ایرانی و انگلیسی به زبان انگلیسی نوشته شده اند. بدین منظور مقدمه های 73 مقاله تحقیقی، که 37 مورد آن توسط محققان ایرانی و 36 مورد آن توسط محققان انگلیسی به زبان انگلیسی در زمینهء آموزش زبان انگلیسی نوشته شده بودند، مورد مطالعه قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل نقش- متنی نشان داد که تفاوت آماری معناداری میان نویسندگان انگلیسی و ایرانی در زمینه آموزش زبان انگلیسی در میزان استفاده از نمادهای اجرایی وجود دارد، اما این تفاوت شامل نماد های ربطی و نمادهای توضیحی نمی شود. افزون براین، هر دو گروه از نویسندگان، توالی مشابهی از این نمادهای متنی را بکار می گیرند، بدین معنا که آن ها تمایل به استفادهء بیشتری از نمادهای ربطی، نسبت به نمادهای توضیحی و نسبت به نمادهای اجرایی دارند. نتایج این تحقیق می تواند درتدریج مهارت های نوشاری، نگارش و ترجمه موثر باشد.

جملات و ساختارهای غیر شخصی در زبان روسی، از مسائل مهم دستور به شمار می آید. زبانشناسان توجه زیادی به این پدیده نحوی داشته اند. جملات غیر شخصی، جملاتی اند که در ساختار نحوی آن ها، فاعل دستوری و کنندهء کار که در حالت فاعلی قرار می گیرد، وجود ندارد. این ساختارها در ارتباط با پدیده های دستوری و عوامل متعددی که گفتار انسان به آن ها نیاز دارد، ساخته شده و بکار می روند. این جملات در وحله اول بیان کننده وضع جسمانی شخص اوضاع زیست محیطی و طبیعی اند،اما این گونه ساختارها به لحاظ معناشناسی. به معانی دیگری (بایستن، ضرورت داشتن یا نداشتن عمل و غیره) اشاره می کنند که به حالت و شکل کلمات (فعل، اسم و غیره) در جمله بستگی پیدا خواهند کرد. این جملات به لحاظ کمیت گسترش می یابند. تحقیقات انجام شده بیان کننده این مسئله است که این ساختارها به لحاظ انواع و معانی از تنوع زیادی برخوردارند.

کاربرد و تاثیر الفاظ و واژگان زبان های بیگانه- بویژه زبان بین المللی انگلیسی- در زبان و ادبیات کشورهای مختلف بسیار رایج و متداول است و امروزه بیش از گذشته شاهد آن هستیم. این تاثیر در رسانه های ارتباط جمعی، بخصوص رادیو، تلویزیون و روزنامه بیشترور در زبان عامیانه مردم شهرها و روستاها کمتر به چشم می خورد. البته این کاربرد شاید به این دلیل باشد که مسئولان این رسانه ها می خواهند به نوشته های خود زرق و برق بیشتری بدهند، یا به زعم خود سطح آن را بالا ببرند، تا در نظر بیننده و شنونده جلوهء بیشتری داشه باشد، اما تمام این ها باعث بروز مسانل و مشکلات مختلفی در زبان و ادبیات یک کشور خواهد شد. این اقدامات در بعضی موارد خاص- که در ادامه اشاره می شود- گرچه ممکن است باعث غنی تر شدن زبان گر دد، ولی در اکثر موارد، باعث بروز مشکلاتی از جمله سخت تر شدن درک و فهم آن توسط افراد عامی می گردد. با همین انگیزه، بر آن شدیم تا در این مقاله میزان، کاربرد و چه گونگی تاثیرات ناشی از آن ها را در رسانه های ارتباط جمعی، بخصوص روزنامه ها. به طور مفصل تر و در بقیهء موارد به کوتاهی، بررسی کنیم.

خاصیت ترکیب پذیری کلمات از جمله موضوعاتی است که در علم نحو روسی به هنگام بر رسی نحوهء ترکیب کلمات با یکدیگر مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد ویژگی ترکیب پذیری کلمات را می توان در دوسطح متفاوت زبان، یعنی در دو سطح معنا و دستور مشاهده نمود. زباشناسان روس خاصیت ترکیب پذیری کلمات را در درون «گروه واژه های وابستگی» مورد مطالعه و بررسی قرار داده و بر این اساس در درون تمامی گروه واژه های وابستگی، کلمه ای را به عنوان «کلمهء اصلی» و کلمه دیگر را تحت عنوان «گسترش دهنده» مشخص می نمایند. در گروه واژه های وابستگی، میان کلمات اصلی و گسترش دهنده ها نوعی رابطهء معنایی وجود داردکه «نسبت نحوی» نامیده می شود زبانشناسان روس نسبت نحوی موجود میان کلمات در گروه واژه را به عنوان معنای کل گروه واژه در نظر می گیرند و بر این اساس، گروه واژه ها را به چند نوع تقسیم بندی می کنند. مقاله حاضر ماهیت و نحوهء عملکرد خاصیت ترکیب پذیری کلمات در ساختار گروه واژه های روسی را مورد بررسی قرارمی دهد.

قرآن صورتی دارد که در ورای آن، معنی و مقصدی دیگر نهفته است، طبیعی است که اساس و اهم هر کلام، مفهوم و مقصد آن است. مضامین و معانی قرآن بسیار متعدد، متنوع و سرشار از مفاهیم عمیق معنوی است، به گونه ای که می توان مدعی شد در تاریخ بشریت، سابقه و همانندی ندارد، اطلاع از چگونگی ترجمه های آن و نقد ونظرها در مورد کیفیت آن ها، یکی از اقدامات لازم دراین زمینه است. امروزه توجه به ترجمه های قرآن به زبان روسی و کنجکاوی به چگونگی انجام آن، مورد توجه محافل فرهنگی و ادبی است. دربین ترجمه های معاصر قرآن، می بایست به ترجمه های انجام شده توسط ایگنانی کراچکوفسکی، نوری عثانف و والریا بوراخووا توجه نمود. تلاش ما در این مقاله که بر گرفته ازطرح پژوهشی در بارهء ترجمه قرآن به زبان روسی بوده است، مقایسهء ترجمه های معاصر قرآن مجید از زبان روسی، با متن قرآن است، امیدواریم با انجام این پژوهش و بیان آن تا حدی وضعیت موجود در ارتباط با ترجمه های قرآن برای علاقه مندان به پژوهش های قرآنی در امور مربوط به ترجمه، مخشص گردد.

این نوشته که با هدف بررسی وضعیت دوره های ESP در مقطع کارشاسی از طریق نظرخواهی از دانشجویان رشته های فنی مهندسی، پزشکی، علوم اجتماعی و علوم انسانی انجام پذیرفت، نشانگر آن است که دوره های esp برای موفقیت دانشجویان در رشته تحصیلی مربوطه شان، ضروری است هر چند که به علت کوتاهی، ضعف محتوی درس و تمرینات کتابی این دوره ها تقریبا کارائی بایسته را ندارند در این زمینه پشنهادهایی نیز برای بهبود وضعیت موجود ارائه شده ات. همچنین برای تعیین توانش زبانی دانشجویان رشته های فی مهندسی و پزشکی، از این دانشجویان آزمون تافل (tofel) به عمل آمد تا معلوم شود آیا این فرض که چون مخاطبان حداقل در سطوح متوسطی از توانندی زبانی اند، تدوین کتاب و تدریس آن، برای دانشجویان ایرانی با این فرض مناسب است؟ نتایج حاصله نشان داد که دانشجویان حاضر از لحاظ توانش زبانی در سطح متوسطی جای دارند. هم چنین برای مقایسه توانش زبانی دانشجویان سال آخر زبان انگلیسی با دانشجویان رشته های دیگر، از این دانشجویان نیز آزمون تافل به عمل آمد. اگر چه توانش زبانی دانشجویان رشته زبان انگلیسی اخنلافی معنی دار با توانش زبانی دانشجویان دو رشته دیگر داشت، ولی در زمینه مهارت شنیداری اختلاف معنی داری مشاهده شد. همچنین نمرهء کل دانشجویان رشتهء زبان انگلیسی در آزمون تافل از ضعیف بودن این دانشجویان در زبان عمومی به هنگام پایان تحصیل حکایت دارد.