پژوهشنامه علوم کشاورزی
سال یکم شماره 5 (سال 1383)

فون نرم تنان مزارع برنج با کشت دوم کلزا، در استان های گیلان و مازندران طی سال های 82-1380 مورد بررسی قرار گرفت. در مجموع تعداد 18 گونه حلزون متعلق به 11 جنس از نه خانواده و شش گونه راب متعلق به چهار خانواده از استان مازندران و 14 گونه حلزون از 10 جنس و هفت خانواده و دو گونه راب از دو خانواده از استان گیلان بر اساس خصوصیات مورفومتریک (شکل، اندازه، نقوش روی صدف، اپرکول، دریچه صدف، راستگرد یا چپگرد بودن صدف، محل قرار گیری سوراخ تنفسی، خط میانه پشتی، موکوس و رنگ آن، اندازه بدن، سوهانک، خط کلیه و دستگاه تولید مثلی) شناسایی شدند. تعداد شش گونه Planorbis carinatus، Planorbis intermixtus، Lymnaea pereger، Gyraulus euphraticus، Gyraulus convexiusculus و Pomatias rivularبرای استان مازندران و دو گونه Gyraulus euphraticus و Gyraulus convexiusculus برای استان گیلان ثبت جدید هستند. از نظر طبقه بندی از زیر رده ریه داران 24 گونه متعلق به 17 جنس و 12 خانواده و از زیر رده جلو آبششان یک گونه Valvata piscinalis متعلق به خانواده Valvatidae مورد شناسایی قرار گرفتند. در این بررسی خانواده Planorbidae از نظر تنوع گونه ای بیشترین تعداد گونه و از این خانواده و در خانواده Lymnaeidae مهمترین گونه ها از لحاظ پزشکی در انتقال بیماری های انگلی در زمان کشت اولیه برنج به نشاکاران، گونه های Lymnaea truncatula، Bulinus truncatus و کشاورزی Lymnaea stagnalis شناخته شدند. در حاشیه مزارع برنج روی علف های هرز و مزارع کلزا گونه های Helicella candeharica، Caucasotachea lencoranea، Succinea putris، Parmacella ibera، Agriolimax agresteris مشاهده و جمع آوری گردید. بیشترین خسارت نرم تنان روی کلزا مربوط به راب ها بوده است که گونه های Arion ater، Agriolimax agresterisParmacella ibera درمناطق شمالی کشور حائز اهمیت هستند.

پسیل پسته (Agonoscena pistaciae) به خانواده Psyllidae و زیر خانواده Rinocolinae تعلق دارد. این حشره یکی از آفات مهم پسته است. به منظور بررسی زیست شناسی آفت یک باغ پسته در منطقه دامغان انتخاب شد و هفتگی از مراحل زیستی آفت نمونه برداری گردید. بررسی ها نشان داد که زمستان گذرانی پسیل پسته به صورت حشره کامل در زیر پوستک درختان مسن پسته و سایر درختان میوه ی هم جوار نظیر انگور، زیر برگ های پای درختان و سایر پناهگاه های داخل و اطراف باغ انجام می شود. ظهور حشرات کامل از اواسط فروردین ماه و با گرم شدن تدریجی هوا آغاز شده و حشرات ماده پس از جفت گیری روی جوانه های برگ و پس از باز شدن برگ ها در پشت و به طور عمده روی برگ، به صورت پراکنده تخم ریزی می نمایند. طول مدت تفریخ تخم در نسل اول بین 7 تا 9 روز و در سایر نسل ها بین 4 تا 5 روز به طول می انجامد. پسیل پسته در منطقه دامغان بین پنج تا شش نسل دارد. ظهور پوره ها مصادف با باز شدن برگ ها است. طول مدت پورگی در نسل اول 35 تا 40 روز و در سایر نسل ها 21 تا 24 روز است. در بررسی زیست شناسی پسیل پسته در شرایط آزمایشگاهی (1±25 درجه سانتی گراد و 40 تا 50 درصد رطوبت) میزان تخم ریزی حشرات بالغ ماده به طور متوسط 4/5 ± 4/51 بین 23 و 75 عدد در نوسان بود. دوره تفریخ تخم 1/0±2/2 و بین2 تا 3 روز است. طول دوران پورگی1/0±2/11 و بین 13 تا 14 روز بود و طول مدت سکون پوره سن آخر، قبل از خروج حشره کامل 12 تا 24 ساعت است. طول عمر حشرات کامل بین 5 تا 10 روز و زمان جفت گیری حشرات بالغ نر و ماده بین 17 تا 45 دقیقه است. مهمترین دشمن طبیعی پسیل پسته در منطقه دامغان زنبور پارازیتوییدPrionomitus nr mitratus Dalman است. درصد پارازیتیسم در سال 76 بین 5/0 تا 70 درصد تعیین گردید. زنبور پارازیتوییدPachyneurum muscarum (L.) در اواخر تابستان و اوایل پاییز در باغ های پسته ظاهر می شود که از جمعیت کمتری برخوردار است. کنه شکارگر ((Anystis baccarum L. نیز از پوره های پسیل تغذیه می کند. در این پژوهش حشرات شکارگر دیگری نیز شناسایی شدند.

مدت زمان رشد و نمو، بقاء، طول عمر و تولید مثل شته سبز مرکبات (شته اسپیره) Aphis spiraecola Patch در آزمایشگاه با شرایط دمای1±25 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 5±65 درصد و دوره روشنایی 16 ساعت روی دو گیاه میزبان اسپیره (Spirae sp.) و پرتقال تامپسون (Citrus sinensis cv.Thompson) بررسی شد. متوسط مدت زمان رشد و نمو مراحل نابالغ شته 2/0±22/8 و 1/0±62/9 روز، مجموع بقای مراحل نابالغ 91% و 9/82%، میانگین تولید مثل ماده های بکرزا 6/0±41/38 و 9/0±1/21 پوره به ازای هر ماده و میانگین طول عمر حشرات بالغ 6/0±3/15 و 4/0±7/11 روز به ترتیب روی اسپیره و پرتقال تامپسون تعیین شد. نتایج نشان می دهد که برای شته سبز مرکبات تمامی پارامترهای ذکر شده به جز مجموع بقای مراحل نابالغ روی دو گیاه میزبان از نظر آماری در سطح %1 اختلاف معنی داری را نشان می دهد بنابراین گیاه اسپیره در مجموع میزبان مناسب تری برای شته سبز مرکبات محسوب می شود.

گیاه کلزا (Brassica napus L.) از خانواده ی Brassicaceae از اهمیت اقتصادی ویژه ای برخوردار است. سطح کاشت کلزا در سال های اخیر به دلیل نوع روغن آن افزایش یافته است. یکی از ویروس های مهم آلوده کننده ی کلزا، ویروس موزائیک کلم گل (CaMV) از جنس Caulimovirus است که دراکثر مناطق کاشت این گیاه در جهان گزارش شده است. در چند مزرعه کلزای استان آذربایجان غربی (ارومیه) علایمی به صورت رگبرگ های روشن، نواری، زردی، کاهش رشد، بدشکلی و چروکیدگی برگ و تشکیل نشدن غلاف بذری مشاهد شد. نمونه های جمع آوری شده از نظر آلودگی به ویروس CaMV با استفاده از آنتی سرم اختصاصی خریداری شده از شرکت DSMZ (برانشوایگ، آلمان) در آزمون سرولوژیکی الیزای مستقیم مورد سنجش قرار گرفت. در نمونه های آلوده و خالص شده از گیاه کلزا، پیکره های ایزومتریک و کروی شکل عامل ویروسی به ابعاد حدود 53 نانومتر در میکروسکوپ الکترونی قابل دیدن بود. حدود60 درصد (از 80 نمونه گیاه) نمونه های دارای علایم ویروسی در مقابل آنتی بادی ویروس CaMV واکنش مثبت نشان دادند. مایه زنی مکانیکی نمونه های مثبت، موجب بروز لکه های موضعی نکروتیک روی توتون کلولند (Nicotiana clevelandii L.)، تاتوره stramonium L.) (Datura و هم چنین علایم بدشکلی و پیچیدگی در برگ های جوان این گیاهان شد. علایم ریخت شناسی رگبرگ روشنی، رگبرگ نواری، پیچیدگی و زرد شدن در اغلب گیاهان محک خانواده ی کلم آزمایش شده مشاهده شد. تلقیح مکانیکی در شرایط گلخانه، روی گیاهان سلمه قرمز (Chenopodium amaranticolor Reny & Cost)، توتون وایت بارلی (Nicotiana tabacu L.) توتون راستیکا (N. rustica L.)، گل اطلسی (Petunia hybrida)، توتون گلوتینوزا (N. glutinosa L.) کلم قمری(B. oleracea L.var Gongylodes) و یک رقم کلم گل (B. oleracea L. var.Botrytis) علایم آلودگی به ویروس مشاهده نشد. برای خالص سازی ویروس از 400 گرم برگ آلوده گیاه شلغم از مراحل و دورهای مختلف سانتریفیوژ و ستون ساکارز با شیب 10 تا 40 در صد در بافر سدیم فسفات 1/0 مولار استفاده شد. در آزمایش های گلخانه ای کلزا رقم هیولا-308 از حساسیت کمتری نسبت به آلودگی به جدایه ویروس در مقایسه با سایر ارقام هایولا-401 پی. اف و اپشن برخوردار بود. با استفاده از آنتی سرم تهیه شده علیه جدایه ارومیه CaMV تعیین پراکنش این ویروس به روش غیر مستقیم آزمون الیزا در سایر مناطق مهم کاشت کلزا قابل ردیابی و شناسایی است.

نتایج بررسی های آزمایشگاهی و صحرایی نشان داد که میزان تخم‎ریزی بید سیب زمینی با نام علمی Phthorimaea operculella (Zeller) روی پنج گیاه زراعی میزبان شامل سیب زمینی، توتون، گوجه‎فرنگی، فلفل و بادنجان در هر دو شرایط یکسان نیست. بالاترین میزان تخم ریزی این حشره روی گیاه توتون بود که با میزان تخم ریزی آن روی گیاه فلفل در آزمایشگاه و گیاه گوجه‎فرنگی در صحرا اختلاف معنی‎داری داشت. هم چنین کاربرد پودر برگ و عصاره‎ پنج درصد سه گیاه غیر زراعی شامل آقطی، L.) Sambucus ebulus)، درمنه، (.(Artemisia annua L و لرگSpach) Lam.)) (Pterocarya fraxinifolia روی غده های سیب زمینی نشان داد که همه آنها سبب کاهش تخم ریزی بید سیب زمینی می شوند. در مجموع، عصاره هر سه گیاه، اثر بازدارندگی بیشتری نسبت به پودر خشک آنها داشت. گیاه لرگ در مقایسه با درمنه و آقطی در هر دو حالت پودر و عصاره، اثر بازدارندگی بیشتری در تخم ریزی حشره ماده روی غده های سیب زمینی داشت.

مگس میوه ی کنار (Carpomya vesuviana Costa) به عنوان یکی از مهمترین آفات درختان کنار (Ziziphus spp.) در استان بوشهر به شمار می رود. مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی در سال های 1376 تا 1378 در استان بوشهر (منطقه سمل و عیسوند) در راستای بررسی زیست شناسی و خسارت آن انجام گرفت. به منظور تعیین در صد آلودگی، میوه های بزرگتر از 5 میلی متر به طور تصادفی با در نظر گرفتن جهت های جغرافیایی مختلف روی درخت، در پنج منطقه مختلف با پوشش گیاهی غالب کنار در مناطق سمل و عیسوند به طور جداگانه، جمع آوری گردید. چیدن میوه ها بسته به فراوانی آنها روی گیاه، قابل دسترس بودن و بدون در نظر گرفتن ارتفاع انجام گرفت. با پرورش هر یک از مراحل رشدی حشره در داخل ظروف پتری محتوی خاک نرم و دارای تهویه، پارازیتوییدهای آن تعیین گردید. درصد آلودگی مگس میوه کنار از 30 تا 100 درصد روی میوه های درختان کنار تخمین زده شد. تجزیه و تحلیل داده ها اختلاف معنی داری بین ماه های مختلف سال از نظر تخم گذاری و جهت های جغرافیایی نشان داد. هفتاد و پنج درصد میوه ها توسط یک تا دو لارو آسیب دیدند و 9/24 درصد میوه ها توسط 3 تا 4 لارو و 1/0 درصد میوه ها توسط 5 تا 8 عدد لارو مورد حمله قرار گرفتند. بیشترین آلودگی در سمت شرق درختان اتفاق افتاد. خسارت در چهار جهت جغرافیایی شرق، جنوب، شمال و غرب به ترتیب 23، 17، 15 و 15 درصد بود. تخم گذاری اغلب به صورت انفرادی و در سمت شرق درختان دیده شد. بررسی ها نشان داد که با افزایش اندازه ی میوه، میزان خسارت نیز بالاتر می رود. از بین چهارگونه مهم جنسZiziphus موجود در استان بوشهر، به گونه هایZ. spina-christi و Z. lotus به ترتیب بیشترین و کمترین خسارت وارد شد. مرحله ی لاروی این حشره توسط گونه ای زنبور از خانواده یBraconidae به نامFopius carpomyiae پارازیته گردید. بررسی ها، میانگین میزان پارازیتیسم این زنبور را در مناطق سمل وعیسوند به ترتیب 21 و 6/26 درصد نشان داد.

بررسی های انجام شده روی شکل شناسی ظاهری و داخلی غده راست روده ای جنس های نر و ماده مگس جالیز بیانگر وجود تفاوت های معنی داری در بخش ترشحی (Secretory sac) آنها است. این بخش در نرها به طور جانبی در امتداد قسمت پشتی غده مذکور رشد یافته و دو بخش کیسه ترشحی (Secretory pouch) و لوله ترشحی ((Secretory tubeرا ایجاد کرده است در حالیکه در ماده ها بخش های مذکور رشد محدودی را نشان می دهند. مطالعات بافت شناسی بیانگر حضور متراکم سلول های اپی تلیالی ترشحی در بخش ترشحی این غده در نرها است ولی در ماده ها سلول های مذکور کوچک تر وگسترش محدودتری دارند.