مجله تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران
سال نوزدهم شماره 1 (پیاپی 19، بهار 1382)

اثر دو سطح از کود ازت (اوره) به مقادیر (0، 100 کیلوگرم در هکتار) به همراه کودهای فسفر و پتاس هرکدام به میزان 100کیلو گرم در هکتار به صورت دو نسبتN0 P100 K100 (شاهد) وN100 P100 K100 بر مقدار ترکیبات اسانس برگ (در مرحله قبل از گلدهی) و سرشاخه های گلدار گیاه نعناع فلفلی (.Mentha piperita L) در سال 1377تحت شرایط مزرعه ای بصورت طرح آماری کرتهای خرد شده و در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت.
در پژوهش حاضر مشخص گردید صرف نظر از نوع تیمار، ترکیبات عمده اسانس شامل β-ocimene، Linalool، 1،8-cineole، β-caryophyllene و Myrcene می باشد. در نسبتK100 N0 P100 (شاهد)، مقدار ترکیباتی نظیر 1،8-cineole و Linalool در سرشاخه های گلدار بیش از برگها در مرحله قبل از گلدهی است. در برگها افزایش مقدار کود ازت از سطح 0 به 100Kg ha-1 در کنار دو کود فسفر و پتاس به طور قابل ملاحظه ای موجب ازدیاد مقدار 1،8-cineole و Linalool. شد. در حالیکه این افزایش در کود ازت روند کاهنده ای را در مقدار β-caryophyllene و β-ocimene ایجاد نمود. در سرشاخه های گلدار کاربرد کود ازت در سطح 100kg ha-1 ازدیاد میزان β-caryophyllene و β -ocimene را بدنبال داشت، درصورتیکه موجب کاهش مقدار β-cineole و Linaloolشد.
شایان توجه است که در شاهد مقدار اسانس سرشاخه های گلدار بیش از برگها بود و افزایش کود ازت روند مثبتی را هم بر میزان اسانس برگ و هم اسانس سرشاخه های گلدار به همراه داشت.

در این تحقیق با استفاده از ویژگی های مورفولوژی و بررسی فلور ایران، ترکیه و فلسطین گونه اسطوخودوس شناسایی گردید، این گونه با اسامی علمی Lavandula officinalis،Lavandula vera،Lavandula angustifolia شهرت دارد. بهترین روش تکثیر این گیاه با قلمه های برگدار به طول 8-5 سانتی متر از بوته های 3-2 ساله مادری می باشد، استفاده از آکسین با غلظت ppm 5 به مدت 24 ساعت در دو هفته، ریشه زنی قلمه ها را نسبت به گروه شاهدتسریع نمود. قلمه های تیمار شده در اوایل هفته سوم و قلمه های تیمار نشده دراواخر هفته پنجم شروع به ریشه زنی کردند. تعداد 500 قلمه اسطوخودوس به روش فوق تهیه گردید، پس از سه ماه رشد و مراقبت از قلمه ها در گلخانه، قلمه های ریشه دار شده به محل اجرای طرح انتقال یافتند. اسیدیته خاک مزرعه خنثی و مقدار ازت خاک بسیار ناچیز بود، سپس مزرعه در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار کرت بندی گردید، در هر کرت 15 قلمه ریشه دار کاشته شد، سیستم آبیاری قطره ای در مزرعه تعبیه شد، مقادیر 0، 50، 100، 150 و 200 کیلوگرم در هکتار نیترات آمونیوم 26 درصد به صورت سرک در سه نوبت و هر نوبت به فواصل 2 ماه با محاسبه مساحت هر کرت به مزرعه اضافه گردید، پس از گذشت پنج ماه برداشت به صورت نمونه برداری تصادفی ده بوته در هر کرت انجام گرفت،ارتفاع و قطر سایه گستر بوته ها اندازه گرفته شد، بوته ها از طوقه چیده شد، سپس وزن تر آنها اندازه گیری شد، پس از ده روز وزن خشک بو ته ها یادداشت شد، بوسیله دستگاه کلونجر اسانس بوته های خشک هر تیمار استخراج گردید.نتایج نشان داد وزن تر، وزن خشک، وزن خشک برگ و ساقه، ارتفاع، قطر سایه گستر، قطر ساقه،تعداد شاخه ها و مقدار اسانس گیاه اسطوخودوس، با افزایش نیترات آمونیوم مصرفی افزایش یافت. نتایج نشان داد بهترین رشد در تیمارKg/ha 200-150 مشاهده شد و حداکثر اسانس مربوط به تیمار200-150 کیلوگرم در هکتار نیترات آمونیوم بود،گرچه ازت مستقیما در ترکیبات دارویی اسطوخودوس وجود ندارد اما چون ازت جزء مهمی از ملکول کلروفیل است، لذا هرچه عرضه ازت بیشتر گردد برگها بزرگتر شده وسطح کربن گیری زیادتر شده و ساخت مواد هیدروکربنه بدنبال آن منجر به افزایش محصولات این گیاه شده و از طرفی با افزایش سطح برگ تعداد کرکهای ترشح کننده اسانس این گیاه زیادتر شده و متعاقب آن مقدار اسانس استخراجی زیاد تر می گردد، البته مقدار ازت مصرفی حد آستانه ای دارد و افزایش بیش از حد کود های ازته منجر به کاهش معیارهای مذکور خواهد شد،در تیمار Kg/ha 150 بوته ها زودتر به گل نشستند بدلیل اهمیت دارویی و صنعتی بیشترگلها،توصیه می گردد مقدار مصرفی کودهای ازته Kg/ha 150 باشد.

گیاهان دارویی بخش قابل توجهی از فلور ایران را تشکیل می دهند و نقش عمده ای را در ترکیب جوامع گیاهی ایفاء می نمایند.این گیاهان از خانواده های مختلفی هستندکه یکی از این خانواده ها نعناع می باشد گیاهان دارویی خانواده Labiatae بدلیل انعطاف اکولوژیکی بسیبار زیاد آنها به اقالیم متنوع بعنوان یکی از ذخائر ژنتیک گیاهی محسوب می شوند. تعدادی از آنها به مصارف تغذیه و برخی به مصارف دارویی، آرایشی و بهداشتی می رسند.
در راستای جمع آوری و شناسایی گونه های دارویی خانواده نعناییان تحقیقی در مراتع ییلاقی “واز“گونه های گیاهی در منطقه جمع آوری و شناسایی گردید. همچنین کلیه اطلاعات فیزیکی وزیستی رویشگاه گونه ها شامل ارتفاع از سطح دریا، بافت خاک و گونه های عمده همراه تعیین گردید.
براساس نتایج بدست آمده، 36 گونه از 18 جنس از خانواده Labiatae در منطقه شناسایی شد. همچنین پس از تعیین پراکنش گونه های خانواده مذکور، تعدادی از گونه های با درصد پراکنش نسبتآ بالا معرفی شدند که عبارتند از:Thymus kotschyanus، Stachys byzanthina، Stachys lavandulifolia، Teucrium polium، Ziziphora clinopodioides، Salvia spp. Mentha spp.، Marrubium vulgare، Phlomis cancelata.

در این بررسی اثر غلظتهای مختلف (0، 5/2، 5، 10، 20، 50 و 100 درصد) اسانس برگ گیاه مورخوش (Zhumeria majdae) جمع آوری شده از منطقه کوه سرچاهان، بر سلولهای درحال تقسیم میتوز و مراحل آن در ریشه پیاز (Allium cepa) بررسی گردید. نتایج مطالعه نشان داد، که در حضور تمام غلظتهای اسانس کاهش معنی داری در تعداد سلولهای درحال تقسیم نسبت به شاهد مشاهده می شود و با افزایش غلظت اسانس این میزان کاهش، بیشتر می شود. متوسط سلولهای درحال تقسیم در گروه شاهد 5/7 درصد و در غلظت 100 درصد صفر بود. همچنین مراحل پروفاز، متافاز و آنافاز نیز با افزایش غلظت اسانس کاهش معنی داری نشان دادند که بیشترین کاهش مربوط به مرحله پروفاز بود. به نظر می رسد وجود ترکیبهای ترپنی در اسانس برگ گیاه مورخوش از عوامل اصلی کاهش تقسیم میتوز در ریشه پیاز باشد.

گل محمدی با نام علمی Rosa damascena Mill. در مناطق مختلف ایران کشت می گردد. امکان تولید اسانس و گلاب از آن در سطح وسیع وجود دارد. اسانس این گیاه در صنایع عطرسازی، آرایشی و غذایی مصرف گسترده ای دارد. در این تحقیق، استخراج دو نمونه اسانس گل محمدی شهرستان کاشان که به روش تقطیر با آب و به صورت آزمایشگاهی و صنعتی تهیه شده بود، توسط دستگاه های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفتند. ترکیبهای عمده در اسانس صنعتی شامل: phytol (3/39 درصد)، n-henicosane (5/16 درصد)، hexadecane (5/12 درصد)، n-heptadecane (9/5 درصد) و citronellol (1/4 درصد) و ترکیبهای عمده نمونه اسانس آزمایشگاهی شامل: n-nonadecane (21 درصد)، citronellol (3/20 درصد)، geraniol (19 درصد) و phenylethyl alcohol (9/18 درصد) بودند.
در این تحقیق ملاحظه می نمائید که بین ترکیبهای عمده موجود در اسانس که از اهمیت خاصی برخوردار می باشند از جمله citronellol، geraniol و phenylethyl alcohol در نمونه اسانس صنعتی یافت نمی شود یا به صورت جزیی موجود است، بنابراین، با توجه به اطلاعات موجود امکان بررسی نقاط قوت و ضعف روش های استحصال با بررسی بیشتر مشخص می گردد.

خارمریم با نام علمی Silybum marianum گیاهی است دو ساله از خانواده کمپوزیته به ارتفاع دو متر که به حالت خودرو در کنار جاده ها و اراضی متروک در مناطق شمالی ایران می روید. میوه این گیاه در پیشگیری و درمان آسیب های توکسیک–متابولیک کبد ناشی از مواد مختلف و نیز در درمان هپاتیت حاد از اهمیت خاصی بر خوردار است. مواد مؤثره این گیاه از ایزومرهای سیلیبین، سیلی دیانین و سیلی کریستین تشکیل شده است که غالبا سیلیمارین نامیده می شوند. سیلیمارین اثر ضد سمی داشته و رژنراسیون بافت کبدی را تحریک می کند. بذر این گیاه در فصل تابستان 1379 از اطراف اصفهان و نیز مزرعه تحقیقاتی این شرکت جمع آوری شد. سیلیمارین بذرهای مذکور و یک نمونه بذر وارداتی و چند نمونه فرآوورده دارویی با حلال مناسب استخراج گردید، و به روش TLC و HPLC در مقایسه با مواد استاندارد شناسایی شد. سپس به وسیله اسپکتروفتومتری و کروماتوگرافی مایع با کارکرد بالا (HPLC) به روش استاندارد داخلی تعیین مقدار شد. همچنین اثر حلالهای مختلف روی راندمان استخراج سیلیمارین از گیاه بررسی گردید. نتایج حاصل از روش اسپکترومتری نشان داد که در این روش فقط تعیین مقدار کل ایزومرها امکان پذیر است. درحالی که در HPLC تعیین جداگانه تک تک اجزای مخلوط سیلیمارین وجود داشت، از سیلیمارین (تهیه شده از شرکت Roth) به عنوان ماده استاندارد و آلفا نفتل به عنوان ماده استاندارد داخلی استفاده گردید. مقدار سیلیمارین در دو نمونه بذر داخلی برابر 5/1 درصد و نمونه وارداتی 3/2 درصد بود. در چند نمونه قرص Ardeyhepan و Silymarin 140 von ct ساخت آلمان به طور متوسط به ترتیب 128 و 161 میلی گرم سیلیمارین مشاهده شد که یک مقدار اضافی 28 درصدی و 15 درصدی از مقدار اعلام شده را نشان می داد

پورفیروموناس ژنژیوالیس یکی از باکتری های بی هوازی اجباری و از عوامل مهم ایجاد عفونت پریودونتیت است. این بیماری یکی از عفونتهای شایع در دهان می باشد. برای کنترل عفونتهای دهانی از ترکیبهایی مانند کلرهگزیدین و دهانشویه های گیاهی مانند بابونه استفاده می شود. هدف از انجام این مطالعه بررسی اثر ضد میکروبی دهانشویه بابونه و اسانس بابونه در مقایسه با کلرهگزیدین بود. برای این منظور بر روی 28 سویه بالینی جداشده از بیماران مبتلا به پریودونتیت بالغین، خاصیت ضدمیکروبی کلرهگزیدین 2/. درصذ دهانشویه بابونه (در رقتهای آبی صفر، 1:2، 1:5و1:10) و اسانس بابونه (در رقت 1:5) مطالعه گردید. بررسی خاصیت ضدمیکروبی این ترکیبات به طریق انتشار در آگاربه صورت ایجاد چاهک در محیط بروسلا آگار غنی شده صورت گرفت. متوسط قطر هاله عدم رشد برای کلرهگزیدین، دهانشویه بابونه در رقت صفر و اسانس بابونه در رقت 1:5 به ترتیب برابر با 33/29، 13 و 6/19 میلیمتر بود. دهانشویه بابونه در سایر رقت ها فاقد اثر بود. این نتایج نشان می دهد که بابونه دارای اثر ضدمیکروبی است، هر چند در روش بکار رفته این اثر نسبت به کلرهگزیدین کمتر بوده است. با توجه به این نتایج استفاده از بابونه به صورت دهانشویه می تواند مفید باشد و در کنترل پورفیروموناس ژنژیوالیس موثر است.

استفاده بیش از حد از آنتی بیوتیکها اغلب مقاومت روزافزون باکتری ها به این داروها شده است. از طرف دیگر مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها اغلب با عوارض جانبی در بدن انسان همراه است. از آنجاییکه برخی از گیاهان خاصیت ضد میکروبی دارند، می توان از آنها برای مقابله با میکروبهای بیماریزای خاص استفاده کرد و جایگزینی بی ضرر برای آنتی بیوتیکها پیدا نمود. در این کار پژوهشی اثرات ضد باکتریایی عصاره آبی و الکلی پیاز سه گونه به نامهای،Allium kharputens، Allium hirtifolium Allium chrysantherum روی سه باکتری بیماریزای انسانی (Escherichia coli، Staphylococcus epidermidis، Staphylococcus aureus) مورد آزمایش قرار گرفته است. این گیاهان به ترتیب از اطراف ارومیه، مهاباد و منطقه سردشت در آذربایجان غربی جمع آوری گردیده، سپس پیاز آنها در شرایط طبیعی خشک و پودر شدند. عصاره الکلی این پودر به روش پرکولاسیون تهیه شد. بدین معنی که به 20 گرم از پودر گیاه مورد نظر الکل 96 درجه اضافه شد و در یک قیف دکانتور به مدت 48 ساعت در حرارت آزمایشگاه نگه داشته شد تا الکل عصاره را استخراج کند. برای تهیه عصاره آبی 25 گرم از پودر گیاهی با 100 میلی لیتر آب مقطر مخلوط و به مدت 34 ساعت با شیکر به هم زده شد سپس محلول از روی کاغذ صافی عبور داده شد. برای تعیین خاصیت ضد باکتریایی عصاره ها از روش انتشار دیسک استفاده شد. دیسک های بلانک به قطر 6 میلیمتر (ساخت شرکت پادتن طب) در سه غلظت مختلف عصاره های گیاهان مورد آزمایش غوطه ور شدند. باکتری های مورد آزمایش که از مرکز کلکسیون قارچها و باکتری های ایران (PTCC) تهیه شده بودند، روی محیط کشت مولر هینتون آگار در پطری دیش هایی به قطر 12 سانتیمتر کشت داده شدند. دیسک های حاوی عصاره های گیاهی روی آن قرار داده شد. همزمان دیسک های شاهد منفی و آنتی بیوتیکهای رایج ضد باکتری ها نیز برای مقایسه بکار گرفته شد. پطری دیش ها به مدت 24 ساعت در انکوباتور 37 درجه سانتیگراد قرار داده شد و سپس قطر هاله ممانعت رشد باکتری ها با کولیس اندازه گرفته شد. نتایج بدست آمده نشان می دهند که هم عصاره آبی و هم عصاره الکلی پیاز A.hirtifolium در حد بالایی روی باکتری های مورد آزمایش موثر بوده و عصاره آبی دو گونه دیگر اثر معنی داری روی باکتری های مورد آزمایش نداشته است.