پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی
سال هشتم شماره 30 (زمستان 1388)

قاعده لزوم جبران ضررکه از فطرت انسان نشات گرفته و بر پایه اصل عدالت بنا نهاده شده، یکی از قوانین حقوقی فطری محسوب می شود. حقوق اسلام نیز بر این قاعده فطری و عقلی مهر تایید زده و در ضمن قواعد شرعی متعددی همچون «لا ضرر» آن را پذیرفته است. مطابق این قاعده، شخصی که موجب ضرر به دیگری شده، وظیفه دارد آن را جبران نماید.
از آنجا که الزام فاعل ضرر به جبران خسارت، در جهت تامین منافع زیان دیده است، لذا طبیعی است که وی بتواند با ابراز رضایت از حق خود صرف نظر کند و در این صورت مسئولیت فاعل ضرر از بین خواهد رفت. به نظر می رسد که این کار هیچ مخالفتی با قواعد عمومی قراردادها و نظم عمومی ندارد. لذا در اعتبار حقوقی آن نباید تردید کرد. ولی آیا این رضایت قبل از انجام فعل زیانبار، نفوذ حقوقی دارد؟
این سؤال که محور یکی از مباحث مهم مربوط به مسئولیت مدنی را تشکیل می دهد، بحث اصلی نوشتار حاضر را تشکیل میدهد.

یمیز محلل الطیر من محرمه بامور جعل کل فی ها فی الشرع علامه للحل و الحرمه فیما لم یعص علی حلیته و لا علی حرمته.
علائم الطیور الحرام عند فقهاء اهل البیت: 1. کونه من السباع 2. کونه من المسوخ 3. ما صف حال طیرانه 4. ما لم تکن له قانصه و لا حوصله.
و اما عند فقها السنته: کل طائر له مخلب صائد مکروه تحریما عند الحنفیه و حرام فی باقی المذاهب. و الطائر الذی لا یاکل الا الجیف حرام عند الکل. و کل طائر لیس له مخلب صائد حلال عند الحنفیه و المالکیه و اتفق الشافعیه و الحنابله علی التفصیل التالی فی هذا النوع: فذکروا انه یحرم ما امر الشارع بقتله و ما نهی عن قتله، و ما استخبث و یحل ما لم یکن کذلک.

همگرایی و واگرایی میان گروه ها و فرقه های اسلامی در بغداد دوره آل بویه زمینه مناسبی برای تولید فکر و گاه بحران بود. در این بین امامیه نیز با بهره گیری از اقتدار آل بویه و همراهی با آنان از یک سو و حنابله به دلیل بهره مندی از جایگاه خلافت عباسی، در دو قطب مخالف قرار گرفته بودند. اختلاف اساسی حنابله و امامیه در باورهای کلامی است. تفاوت و اختلاف اندیشه-ای آنان در مسائل سیاسی نیز از برون دادهای همین مساله است که سبب بروز تنش در دیگر مسائل شده است. از مهم ترین موضوعات فکری کلامی بین آنان، توحید، کتاب، سنت، جایگاه نبی و پیامبر، جایگاه امام و امامت، امر به معروف و نهی از منکر و بحث بسیار مهم جایگاه صحابه است.

شیعیان اسماعیلیه طیبیه هند، موسوم به بهره ها نزدیک ترین پیروان شیعی به شیعیان اثناعشریه هستند. آنان خودشان را وارثان میراث فرهنگی دولت فاطمیون می دانند. گرچه اسماعیلیه به طور عموم متهم به پیروی نکردن از ظاهر شریعت هستند ولی بهره ها از این اتهام مبرا می باشند.
در زمان قدیم اسماعیلیه طیبیه، گرچه پرچمدار دعوت تشیع اسماعیلی در سرتاسر جهان بودند ولی بهره ها این هدف را پی نگرفتند و عملا یک جامعه بسته به نظر می آیند. آنان برای حفظ هویت خودشان زبان، لباس، آداب و رسوم مخصوص خودشان را پدید آوردند. نظام دینی و اقتصادی بی نظیری دارند و لذا علی رغم جمعیت کم، در جهان نمایان اند و اغلبشان در شبه قاره هند و کشورهای غربی ساکن اند.

درباره جایگاه روایی اباصلت هروی سخنان و دیدگاه های مختلف و پراکنده ای مطرح شده است. گروهی اباصلت را صدوق، ثقه، حافظ و صحیح الحدیث معرفی کرده اند، در حالی که برخی او را ضعیف،دروغگو و جاعل حدیث دانسته اند. فقدان پژوهشی جامع درباره اباصلت، قضاوت درباره وی را برای عوام و خواص در هاله ای از ابهام فرو برده و موجب بعضی از اظهار نظرهای نادرست شده است. این نوشتار با اعتماد برمنابع معتبر رجالی وحدیثی فریقین و بررسی احادیث اباصلت در کتب اربعه و صحاح شش گانه، به تبیین جایگاه روایی وی نزد امامیه واهل سنت از حیث وثاقت و عدم آن، پرداخته است. در مجموع، اباصلت هروی و روایات وی صحیح الحدیث ارزیابی می شود. اما اهل سنت سه دیدگاه متفاوت راجع به جایگاه روایی و روایات اباصلت دارند. از منظر وثاقت وجایگاه روایی اباصلت، دو گروه از آنان که قدمای اهل سنت را نیز شامل می شود، اباصلت را تایید و تجلیل کرده اند. ولی گروه سوم با تضعیف روایات وجایگاه روایی، اباصلت رابه شدت تضعیف کرده اند.

با نگاهی به پیشینه قرآنی و روایی ازدواج موقت، به دست می آید که تشریع آن توسط رسول خدا و با نزول آیه 24 سوره نساء صورت گرفته است. بزرگانی از اصحاب مانند امام علی جابر بن عبدالله انصاری، ابن مسعود، عمران بن حصین و...، تابعینی چون سعید بن جبیر، طاووس، مجاهد، مالک بن انس، ابن حنبل و... دانشمندانی نظیر ابن جریج، ابن عاشور و... قائل به جواز و حلیت نکاح متعه بوده اند که بسیاری از آنان به آن فتوا داده و بدان عمل نیز نموده اند. در مقابل قائلان به حلیت نکاح متعه، مخالفان مدعی نسخ آیه نکاح متعه توسط آیات، روایات و یا اجماع اند و ازدواج موقت را عملی تحریم شده می شمارند؛ اما دلایل آنها در برابر مستندات موافقات استحکام و اتقان چندانی ندارد و به راحتی قابل پاسخ و رفع است.

آیه «صالح المؤمنین» (تحریم: 4) از جمله آیات نورانی قرآن کریم است که دلیل فضیلت و برتری حضرت علی شمرده شده است. مفسران و دانشمندان مذهب اهل بیت درباره این آیه شریفه به شکل تصوری بحث های زیادی کرده اند، اما به صورت تطبیقی (مقارنه ای) بین مذهب اهل بیت و مذهب اهل سنت، تا کنون مورد بحث جامع قرار نگرفته است.
این مقاله می کوشد تا آیه شریفه فوق را از ابعاد گوناگون با توجه به روایات فریقین تفسیر و تبیین نماید.