مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی
سال سوم شماره 3 (اردیبهشت 1389)

اخلاق زیستی به عنوان یک علم نوین و میان رشته ای توجه بسیاری از محققان و دانشمندان و برنامه ریزان تحصیلات عالی را در دانشگاه های معتبر جهان جلب نموده است. طی دهه های اخیر اخلاق پزشکی به عنوان زیرشاخه ی عمده ی اخلاق زیستی، شاهد استقبال چشمگیر دانشجویان، محققان، اساتید و متخصصان رشته های مختلف بوده است. کاربردی شدن و استفاده ی بالینی از متخصصان اخلاق پزشکی، گسترش و توسعه ی دانش در این حوزه را اهمیت بیش تری بخشیده است. از این رو، دانشگاه های معتبر جهان ضمن ایجاد دوره های تخصصی مختلف در این حوزه، به برپایی دوره های مجازی که عمومیت و فراگیری بیش تری دارد روی آورده اند. در این مقاله ی کوتاه که با بهره گیری از یک مطالعه ی کتابخانه ای به رشته ی تحریر درآمده است، ضمن مرور تاریخچه، مزایا و زیرساخت های آموزش مجازی به صورت مختصر، به موضوع آموزش اخلاق زیستی در کشور و ضرورت ایجاد دوره های مجازی در این حوزه پرداخته شده است. به نظر می رسد برپایی دوره ی مجازی آموزش اخلاق زیستی و اخلاق پزشکی در کشور با تاکید بر مبانی فرهنگ ایرانی- اسلامی یک ضرورت اساسی باشد.

ایرانیان از نخستین ملت هایی بودند که در زمینه ی پزشکی و دستیابی به درمان بیماری ها و علاج دردها به تکاپو پرداخته و با گذر ایام بر دانش و آگاهی خود در این زمینه افزودند. در این تکاپو و کوشش برای فهم و اطلاع از دانش پزشکی و علم طبابت نخستین مراکز درمانی برای گرد آمدن بیماران و پزشکان احداث گردید. با احداث نخستین مراکز درمانی که در آن جا پزشکان و بیماران مستقیما با یکدیگر ارتباط می یافتند، علم پزشکی به تدریج رشد و نمو پیدا کرده و با گردآمدن پزشکان و بیماران در مکانی خاص و منحصر، بیمارستان ها و مراکز درمانی پیشرفت بسزایی نمودند تا بدین گونه که در نخستین دوران حکومت ساسانیان (270 م- 224 م) بزرگ ترین مرکز آموزشی - درمانی در ایران تاسیس یافت و از اقصاء نقاط دنیای آن روزگار افرادی که طالب علم یا در دانش پزشکی متبحر بودند به این مرکز علمی - درمانی (جندی شاپور) سرازیر گشتند. بنابراین، نخستین بیمارستان ها در ایران پدید آمده و بعدها در جهان اسلام و در بین دیگر ملت ها انتشار و رواج یافت.
در این مقاله ابتدا مطالب مربوط به تاریخ مراکز درمانی در ایران از طریق مطالعه ی کتابخانه ای جمع آوری و سپس این مطالب بر اساس اعتبار منابع دسته بندی شده است. در تدوین متن حاضر روش توصیفی و تحلیلی در کنار هم مورد استفاده قرار گرفته و دیدگاه های مختلف نویسندگان درباره ی تاریخ مراکز درمانی درنظر گرفته و بررسی شده است و تا حد امکان سعی بر ارائه ی مطالب جدید و مفیدی در رابطه با تاریخ پزشکی گردیده است.

مقاله ی حاضر اشاره به روش اخلاقی حکمای اسلامی چون فارابی، ابن سینا، مسکویه، خواجه نصیر طوسی، نراقی ها و دیگران دارد که در کتاب های اخلاقی خویش روش تهذیب نفس را با روشی طبی بیان کرده اند که متاثر از طب سنتی است. همان طور که در علم طب برای بدن دو حالت صحت و مرض وجود دارد و ملاک صحت، اعتدال مزاج و ملاک مرض، خروج از اعتدال است، در علم اخلاق نیز برای روح دو حالت صحت و مرض در نظر گرفته می شود که ملاک صحت و سلامت روح، اعتدال قوای نفس و ملاک مرض خروج از اعتدال به جانب افراط و تفریط است. از اعتدال قوای نفس فضایل اخلاقی و از افراط و تفریط آن ها رذایل اخلاقی پدید می آید. همان طور که طبیب ابتدا با شرح حال گرفتن از مریض در صدد تشخیص بیماری، علل و اسباب آن بر می آید، عالم اخلاق نیز این مراحل را برای درمان مرض روحی طی می کند. همان طور که در طب مراحل مختلف معالجه از طریق غذا، دارو، پادزهر و جراحی وجود دارد، در اخلاق نیز این مراحل وجود دارد. همان طور که طبیب برای درمان بیماری دارویی را تجویز می کند که ضد بیماری است در اخلاق نیز برای درمان رذایل اخلاقی، عملی تجویز می شود که ضد آن رذایل است.

ضرورت مبارزه با بیماری آبله و درمان آن، همواره یکی از دغدغه های اصلی پزشکان و در برخی از موارد، حکومت ها، در هر زمان بوده است. اختصاص یافتن قسمتی از متون پزشکی قدیمی به شرح و تفسیر این بیماری و نقل قول های متعدد تاریخی از میزان کشتار این بیماری در بین جوامع انسانی، به نوعی مؤید این ادعا می باشد.
در کشور ایران هم این بیماری از دیرباز شناخته شده بود و وجود یک رساله ی مجزا از رازی، در مورد آن، نشانگر این واقعیت است که پزشکان ایرانی هم به نحو بارزی با این بیماری و عوارض آن مواجه بوده اند. توجه به علت یابی، درمان و پیشگیری از این بیماری در حدی بود که شاید به جرات بتوان گفت طب نوین در ایران با ابداع روش های پیشگیری بیماری آبله و اقدامات عباس میرزا شروع گشت و توسط میرزا تقی خان امیرکبیر دنبال شد.
در این نوشتار ابتدا سعی گشته تا با مراجعه به کتب تاریخی و منابع مکتوب، تا حد ممکن به بیان تاریخچه ی این بیماری و تلاش های انجام گرفته و مشکلات موجود بر سر راه تلقیح واکسن آن بپردازیم و پس از آن با مراجعه به اسناد و منابع موجود، سعی نماییم تا دلایل جامعه شناختی این گونه مشکلات را بررسی نماییم.

جوهره ی عملکرد بالینی پرستاری تامین آسودگی و سلامتی بیماران است که از طریق توجه به نیازهای جسمی، روحی و معنوی آن ها فراهم می شود. بیماری و عمل جراحی به عنوان عوامل تهدید کننده ی زندگی یا ناتوان کننده، نیازهای متعددی را در بیماران به وجود می آورند. درک مفهوم حضور از دیدگاه این بیماران از اهمیت ویژه ای بر خوردار است، چرا که مسؤولیت اصلی پرستاران شناخت نیازهای مراقبتی بیماران و رفع آن هاست لذا این مطالعه با هدف تبیین دیدگاه بیماران جراحی عمومی درباره ی حضور پرستار صورت گرفت.
این مطالعه با رویکرد کیفی انجام شده است. 7 بیمار و 5 همراه بیمار با استفاده از نمونه گیری مبتنی بر هدف انتخاب شدند. با استفاده از مصاحبه ی نیمه ساختار یافته، داده ها جمع آوری و به روش تجزیه و تحلیل محتوایی، تحلیل شدند. کلیه ی مصاحبه ها ضبط و پیاده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
از آنالیز داده ها سه مضمون اصلی «حضور پرستار عامل احساس امنیت روانی»، «حضور پرستار عاملی برای دریافت اطلاعات مورد لزوم» و «حضور پرستار عاملی برای تشخیص و برآورده شدن به موقع نیازها» که حاصل دیدگاه بیماران بود، استخراج شد.
یافته های این مطالعه آگاهی پرستاران را برای برخورد با نیازهای بیماران افزایش می دهد. هم چنین مدیران و مربیان پرستاری خواهند توانست با اتکا بر بصیرتی مبتنی بر یافته های علمی، اخلاقی، فعالیت های مدیریتی و آموزشی خود را به گونه ای طراحی و اجرا کنند که شرایط لازم برای تحقق حضور مراقبتی دانشجویان و پرستاران فراهم آید.

هدف این پژوهش بررسی کیفی دیدگاه ها، نگرش ها و احساسات متخصصان پزشکی در رابطه با تبلیغ و مسائل اخلاقی مرتبط با آن است. بدین منظور 12 متخصص پزشکی (پوست، مو و زیبایی؛ جراحی؛ غدد؛ ارتوپدی؛ چشم) با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه ی عمیق فردی صورت گرفت. داده های کلامی، پس از آن که کلمه به کلمه ثبت شدند مورد تحلیل محتوی قرار گرفتند. تحلیل نتایج به روش کلایزی در هفت مقوله قرار گرفت و نتایج به دست آمده نشان داد که پزشکان، تبلیغات پزشکی موجود را به دو صورت مناسب و نامناسب (اخلاقی و غیراخلاقی) دسته بندی کرده، موافق تبلیغ مناسب (اخلاقی) هستند. پزشکان مورد بررسی ضمن این که به شیوه های تبلیغی وقوف مطلوب داشتند شیوه های تبلیغی در ایران را اخلاقی تر ارزیابی کردند. پزشکان مورد بررسی دلیل استفاده ی برخی از پزشکان از شیوه های تبلیغی نامناسب را روحیه ی سودجویی، چشم و هم چشمی، نیازهای اقتصادی و شهرت طلبی قلمداد کرده، در عین حال اعتقاد داشتند که بهترین تبلیغ برای پزشک انجام دقیق و کامل فعالیت هایی است که در جامعه برای پزشکان در نظر گرفته شده است. در مجموع پزشکان در برخی تخصص های پزشکی، وجود تبلیغات نامناسب را رایج تر می دانند و به طور کلی تبلیغات نامناسب و غیراخلاقی را دون شان و موقعیت پزشکان می دانند.

هدف این پژوهش بررسی کیفی دیدگاه ها، نگرش ها و احساسات متخصصان پزشکی در رابطه با تبلیغ و مسائل اخلاقی مرتبط با آن است. بدین منظور 12 متخصص پزشکی (پوست، مو و زیبایی؛ جراحی؛ غدد؛ ارتوپدی؛ چشم) با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه ی عمیق فردی صورت گرفت. داده های کلامی، پس از آن که کلمه به کلمه ثبت شدند مورد تحلیل محتوی قرار گرفتند. تحلیل نتایج به روش کلایزی در هفت مقوله قرار گرفت و نتایج به دست آمده نشان داد که پزشکان، تبلیغات پزشکی موجود را به دو صورت مناسب و نامناسب (اخلاقی و غیراخلاقی) دسته بندی کرده، موافق تبلیغ مناسب (اخلاقی) هستند. پزشکان مورد بررسی ضمن این که به شیوه های تبلیغی وقوف مطلوب داشتند شیوه های تبلیغی در ایران را اخلاقی تر ارزیابی کردند. پزشکان مورد بررسی دلیل استفاده ی برخی از پزشکان از شیوه های تبلیغی نامناسب را روحیه ی سودجویی، چشم و هم چشمی، نیازهای اقتصادی و شهرت طلبی قلمداد کرده، در عین حال اعتقاد داشتند که بهترین تبلیغ برای پزشک انجام دقیق و کامل فعالیت هایی است که در جامعه برای پزشکان در نظر گرفته شده است. در مجموع پزشکان در برخی تخصص های پزشکی، وجود تبلیغات نامناسب را رایج تر می دانند و به طور کلی تبلیغات نامناسب و غیراخلاقی را دون شان و موقعیت پزشکان می دانند.