مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی
سال چهارم شماره 1 (بهمن 1389)

نخستین گام در راه مبارزه با پیشگیری و کنترل یک پدیده ی اجتماعی، شناسایی صحیح و کامل این پدیده است. طراحی نظام اطلاعات سوء مصرف مواد با هدف تبدیل داده ها به اطلاعات و دانش جهت پیشگیری و کنترل اعتیاد سهم بسزایی دارد، اما طراحی و اجرای آن دارای چالش ها و مشکلاتی است که پیامدهای نامناسب و ناگواری را برای سوء مصرف کنندگان مواد فراهم می آورد. لذا، این مقاله با هدف مطالعه ی چالش های اخلاق پزشکی در نظام اطلاعات سوء مصرف مواد تهیه و تدوین شده است.
پژوهش حاضر یک مطالعه ی مروری است. اطلاعات مورد نیاز از طریق موتورهای جست وجوگر Medline، Ovid، Elsevier، Google، PubMed، مرکز اطلاعات و آمار نیروی انتظامی، وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهزیستی و مرکز مطالعات ملی اعتیاد جمع آوری شده و مورد بهره برداری قرار گرفته است.
نظام اطلاعات سوء مصرف مواد دارای چالش ها و مشکلات حقوقی و اخلاقی متعددی هستند که در صورت بروز این مشکلات، سوء مصرف کنندگان رغبتی به دریافت خدمات مشاوره ای و درمانی و انجام مطالعات اپیدمیولوژیکی از خود نشان نمی دهند.
سازمان جهانی بهداشت چارچوب خاصی را برای پاسخگویی نظام اطلاعات سلامت در هشت حیطه از جمله رعایت شان و کرامت انسانی، رازداری و محرمانگی ارائه کرده است. طراحان و برنامه ریزان نظام اطلاعات سوء مصرف مواد قبل از طراحی باید قوانین و مقررات و دستورالعمل های لازم را به منظور شفاف سازی و تعیین وضعیت حقوقی، تضمین اصل محرمانگی و رازداری اطلاعات تهیه و تدوین نمایند.

ارجوزه ی طبی یکی از آثار کم تر شناخته شده ی منسوب به ابن سینا، دانشمند و طبیب بزرگ ایرانی در قالب شعر تعلیمی به زبان عربی است. ابن سینا در این کتاب دوره کاملی از طب سنتی ایران را در قالب 1326 بیت شعر عربی در بحر رجز سروده است. شعر تعلیمی یکی از قالب های شعر است که تامین اهداف آموزشی و انتقال مفاهیم علمی بر جنبه های ادبی و شعری اولویت دارد. شعر ابن سینا در ارجوزه ی طبی ساده و روان بوده و مباحث علم طب به صورت اجمالی و با پرهیز از توضیحات مفصل ارائه گردیده است. در این ارجوزه طب نظری و طب عملی در دو بخش جداگانه شرح داده شده است.
وجود ترجمه های ارجوزه به زبان فرانسوی و انگلیسی حاکی از ارزش فراوان این اثر در نزد اروپاییان به عنوان خلاصه ی کاملی از طب آن دوران است ولی ترجمه ی فارسی از این اثر نفیس موجود نمی باشد. مرکز تحقیقات طب سنتی و تاریخ طب دانشگاه علوم پزشکی شیراز برنامه ی ترجمه ی منظوم ارجوزه ی طبی را با هدف معرفی این کتاب ارزشمند که نشانگر الگوی آموزشی دانشمندان طب سنتی ایران در به کارگیری شعر تعلیمی است آغاز نموده است. این نوشتار بر آن است تا با مقدمه ای در بررسی جایگاه ابن سینا در طب سنتی نوین به معرفی ویژگی های ارجوزه ی طبی ابن سینا بپردازد

با کشف روزافزون مواد دارویی و شیمیایی، بررسی آثار سوء ناشی از مصرف آن ها در انسان نیز مطرح می گردد. به منظور ارزیابی عوارض، از حیوانات بهره می گیرند و عواملی مانند استاندارد بودن گونه و نژاد، شرایط نگه داری و سیستم بیوشیمیایی در انتخاب حیوان تاثیرگذارند.
در معارف اسلامی مسائل حیوانات، حائز اهمیت است. در این مقاله قوانینی از منظر قرآن و سنت پیرامون محور های نگه داری و بهره برداری و ممنوعیت آزار حیوانات، ذکر گردیده است.
اطلاعات گرد آوری شده از منابع الکترونیکی و غیر الکترونیکی مشتمل بر مقالات و کتاب هایی از قبیل حقوق حیوانات در فقه اسلامی است. بر این اساس موارد زیر نیازمند توجه است:1- زیر بنای حقوق: در سوره ی حج و نحل (آیه ی 18 و 49) ذکر شده که حیوانات در برابر خداوند سجده می کنند. این زیر بنای حقوق حیوانات است. 2- حقوق حیوان در نگه داری: در این زمینه شیخ طوسی و شهید ثانی، وجوب رسیدگی به حیوان در آب و غذا را بر مالک آن واجب دانسته و باید به قدر نیاز حیوان، آب و غذا در اختیار او قرار دهد. 3- حقوق در بهره برداری: در قرآن، ملاحظه ی توان و بهداشت حیوان، ضروری محسوب شده و مقدم بر بهره برداری است. 4- حقوق در صدمات: به حفظ حقوق و دفاع از گونه های حیوان توصیه شده و انسان ها را از آزار و کشتن حیوانات نهی نموده است. بنابراین، از دیدگاه اسلام، علی رغم فقدان قوه ی ناطقه، حیوانات، واجد عواطف هستند. و صاحبان آن ها نیز تکلیفی دارند.

پایه ترین جستار در دانش های انسانی همان جستار انسان یا مردم است. اگر چه آشنایی نخستین همگان با مفهوم کلان مردم، به جهت رویارویی هر روزه با مصادیق آن، به احساس بی نیازی بسیاری، از پرداختن به تعریف و شناسه آن گردیده است. بی توجهی در شناخت و شناسه ی انسان می تواند ما را از دست یابی به نتایج تعمیم پذیر باز دارد و ما را به سوی تصمیم های روبینانه و گروهی و گذرا بکشاند. اما به راستی لغزشگاه هایی نیز در راه شناسه ی انسان هست: برون رفت از تعریف مفهوم به توضیح واژگان انسان، جدا نبودن زیستی گونه های جانداران از یکدیگر تا مرز انکار عینیت گونه ها، درآمد به درگیری های نامگرایان و برونگرایان، نارسایی تعریف های زیستی (ریختی، زایایی، ژنتیکی و رفتاری) مردم و نیز کاستی تعریف منطقی آن.
در نگاه ما ملاک فراگیر و جداگری درباره ی انسان زیستی در دست نیست؛ از این رو، حقوق و ویژگی هایی که در دانش های انسانی برای انسان بر می شماریم، از نگاه فلسفی نمی تواند منسوب به انسان زیستی گردد. در تلاش برای پیوست این گسست، در تعاریف انسان کمینه مشترک پذیرفته و انسان فلسفی دانسته شده و اختلافات و استثناها بدان الحاق گردیده است. آشکار است که الحاقی هم پایه با اصل نیست و می باید که درباره ی آن دو، پذیرای مراتب گردید و گرنه ملحق کلا از مقوله ی فلسفی انسان بیرون خواهد بود. دست کم در رویکرد ثبوتی، آن چه تفاوت چیستاری میان انسان و دیگر جانداران ایجاد می نماید، مفهوم زیستی و حتی شناسایی انسان نیست. هرچند در رویکرد اثباتی، این تعریف گاه تنها ابزار در دسترس برای جداگری نمونه های مردم باشد. خودآیینی و گزینش آزاد، ملاک راستین این شناسه تواند بود.

پوشش و ظاهر پزشک بر رابطه ی او با بیمار تاثیر بسزایی دارد. کارورزان و کارآموزان رشته ی پزشکی به واسطه ی نقش حرفه ای که در طول دوران تحصیل خود ایفا می کنند ملزم به رعایت معیارهای رفتار حرفه ای هستند. این پژوهش به بررسی دیدگاه کارورزان و کارآموزان در ارتباط با ویژگی های ظاهری و پوشش حرفه ای دانشجویان پرداخته است.
در این مطالعه پس از تهیه ی پرسشنامه و بررسی روایی آن توسط متخصصین امر و آزمون آن در مطالعه ی مقدماتی، پرسشنامه ی مورد نظر توسط 337 نفر از کارورزان و کارآموزان دانشگاه علوم پزشکی در بیمارستان های شریعتی، امام خمینی و سینا که توسط روش سهمیه ای انتخاب شده بودند، تکمیل شد. سپس دیدگاه ایشان در 5 بعد مختلف سنجیده شد.
در ارتباط با ویژگی های ظاهری دانشجوی پزشکی،177 نفر (5/52 درصد) و نمره ی متوسط 70 نفر (8/20 درصد) نمره ی بالا کسب کردند. در ارتباط با ویژگی های پوشش حرفه ای، 216 نفر (1/64 درصد) نمره ی متوسط و 54 نفر (16 درصد) نمره ی بالا کسب نمودند. در مورد آرایش و پیرایش دانشجوی پزشکی، 188 نفر (8/55 درصد) نمره ی متوسط و 75 نفر (3/22 درصد) نمره ی بالا کسب کردند. در زمینه ی رعایت بهداشت و نظافت فردی توسط دانشجوی پزشکی، 223 نفر (2/66 درصد) کاملا موافق و 114 نفر (8/33 درصد) موافق بودند. در نهایت، در ارتباط با ویژگی های کلی پوشش و ظاهر حرفه ای دانشجوی پزشکی، 210 نفر (3/62 درصد) نمره ی متوسط و 58 نفر (2/17 درصد) نمره ی بالا کسب کردند. دیدگاه کارورزان و کارآموزان در ارتباط با ویژگی های پوشش و ظاهر حرفه ای با سن، جنس و مقطع تحصیلی ارتباط معنی دار داشت (P< 0.05).
از نتایج پژوهش چنین برآمد که آموزش اهمیت پوشش و ظاهر حرفه ای و چگونگی آن، مهم ترین اقدام جهت ارتقاء سطح رعایت معیارهای پوشش و ظاهر حرفه ای توسط کارآموزان و کارورزان است. تدوین کدهای پوشش و ظاهر حرفه ای کمک شایانی به تحقق این هدف خواهد کرد

اگر چه رغبت زیادی برای اندازه گیری رضایت بیمار به عنوان شاخص مهم کیفیت خدمات بهداشتی مشاهده می شود، آن چه به نظر فراموش شده است ضرورت توجه به معنی و توسعه ی چارچوب تئوریک است. هدف از این مطالعه تبیین مفهوم رضایت و ارائه ی تعریفی از آن با رویکرد کیفی است. این پژوهش یک مطالعه با رویکرد کیفی و روش آنالیز محتوی است. در طی این پژوهش 15 بیمار بستری در بیمارستان های سمنان (سال 1388) به صورت مبتنی بر هدف و با حداکثر تنوع انتخاب و وارد مطالعه شدند. داده ها با استفاده از مصاحبه ی نیمه ساختار یافته جمع آوری و با روش تحلیل محتوای قراردادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته های این پژوهش مشتمل بر چهار طبقه و دو تم اصلی شامل احساس خشنودی و پذیرش پرستار بودند. بر اساس معنای این تم ها و طبقات، رضایت یک احساس خشنودی و آرامشی است که بیمار به دنبال پذیرش عاطفی و عقلانی پرستار درک می کند. این احساس از طریق قضاوت هوشیارانه وگاه احساسی بیمار نسبت به پرستار و محیط مراقبتی او در ابعاد مختلف شکل می گیرد.. نتایج این تحقیق منجر به کشف معنی واقعی و زمینه ای رضایت بیمار از پرستار فراتر و متفاوت از معنایی که کارشناسان یا مدیران تصور می کنند شده است. این یافته ها می تواند در طراحی ابزار معتبر اندازه گیری رضایت بیماران از پرستار متناسب با درک واقعی آن ها در بیمارستان به کار گرفته شود.

یکی از روش های انتخابی برای زنانی که به دلیل مشکلات پزشکی، به خصوص نداشتن رحم، قادر به باروری نیستند استفاده از رحم جایگزین است. با توجه به بحث برانگیز بودن این روش و لزوم بررسی جنبه های مختلف اخلاقی و حقوقی آن، هدف این مطالعه بررسی نگرش زنان نابارور مراجعه کننده به مرکز ناباروری حضرت معصومه (س) قم نسبت به رحم جایگزین بوده است.
این مطالعه ی توصیفی - مقطعی با استفاده از روش نمونه گیری آسان بر روی 300 زن نابارور انجام شد. اطلاعات توسط پرسشنامه ای2 قسمتی که حاوی مشخصات فردی وعبارات نگرشی بود جمع آوری و با کمک آزمون های توصیفی و تحلیلی در سطح معنی داری 05/0> P آنالیز شد.
نتایج نشان داد 3/61 درصد زنان نابارور نسبت به رحم جایگزین، دارای نگرش مثبت و 7/38 درصد دارای نگرش منفی هستند. هم چنین بیش ترین اولویت عبارات نگرشی «ترس از ایجاد رابطه ی عاطفی بین مادر جانشین و نوزاد و نیز مشکلات هنگام تحویل نوزاد از مادر جانشین به زوج متقاضی» بود. بین نوع نگرش مثبت با سن، میزان تحصیلات زن، میزان تحصیلات مرد، تعداد سال های نازایی و میزان درآمد سرپرست خانواده ارتباط آماری معنی داری با همبستگی مستقیم مشخص شد (05/0> P).
با توجه به نگرش مثبت اکثریت افراد مورد مطالعه نسبت به رحم جایگزین و از آن جا که آگاهی از باورها و تمایلات خانواده ها برای قانونمندکردن رحم جایگزین و حفظ حقوق آنان اهمیت بسیاری دارد، لذا، پژوهش های جامع تری در این زمینه و هم چنین در بین گروه های مختلف جامعه توصیه می شود.