نشریه مسائل اجتماعی ایران
سال ششم شماره 1 (پیاپی 18، بهار و تابستان 1393)

جامعه شناسان سیاسی در دهه اخیر به رابطه نوع نظام های سیاسی و میزان ثبات نظام توجه ویژه ای داشته اند. نظریه های موجود را می توان به سه گروه تقسیم کرد: نظریه ثبات دموکراتیک، که معتقد است حاکمیت دموکراتیک نوعا واجد ثبات بیشتری است و هرچه میزان دموکراسی افزایش یابد میزان ثبات نیز افزایش می یابد. نظریه ثبات غیردموکراتیک یا اقتدارگرا، برخلاف نظریه قبلی، معتقد است هرچه میزان اقتدارگرایی افزایش یابد میزان ثبات سیاسی نیز افزایش می یابد. سرانجام نظریه ثبات تلفیقی معتقد است برای رسیدن به حد بالای ثبات سیاسی ترکیبی از ویژگی های دو نوع رژیم لازم است.
این مقاله براساس نظریه ثبات دموکراتیک به آزمون هریک از سه دیدگاه پیش گفته می پردازد. نویسندگان مقاله معتقدند دموکراسی ها با توجه به ویژگی های خود مستعد ثبات سیاسی بیشتری هستند.
روش تحقیق تحلیل تطبیقی کمی داده های بین کشوری است. فرضیه ها براساس داده هایی که سازمان های بین المللی در سال های 1996 تا 2009 میلادی در بین 182 کشور گزارش کرده اند آزمون شده اند. نمونه برابر جامعه بوده است، بنابراین مشخص کردن حجم و شیوه نمونه برداری لازم نبوده است.
یافته ها به طورکلی دیدگاه ثبات دموکراتیک را تایید می کنند ولی در درون دموکراسی نظام هایی ثبات بیشتری دارند که از نوعی دموکراسی تلفیقی برخوردارند. پس از نظام های تلفیقی، مونارشی ها، نظام های دموکراتیک پارلمانی، اقتدارگرای تک حزبی، ریاستی و نظامی در رتبه های بعدی ثبات سیاسی قرار می گیرند. تاثیر حاکمیت قانون به منزله متغیر مداخله گر در رابطه بین دموکراسی و ثبات سیاسی تایید شد، ولی نقش متغیر مداخله گر کارآمدی اقتصادی دولت به تایید نرسید.

روند زنانه شدن مهاجرت های آموزشی در داخل کشور این پرسش را مطرح می سازد که مهاجران موقت تا چه حد جدایی فرهنگی از محیط اولیه (مبدا) را تجربه می کنند؟ آیا دامنه جدایی فرهنگی به عدم تناسب خواسته های فرد با امکانات و فرصت های محیط اولیه (طرد اجتماعی) و تقلیل بهزیستی فردی می انجامد؟ هدف تحقیق بررسی رابطه بین جدایی فرهنگی و بهزیستی (رضایتمندی و بهزیستی روانی) با وساطت طرد دوران گذار به بزرگسالی (ارزیابی نابرابری منطق های و جنسیتی در فرصت های گذار به بزرگسالی) و طرد از روابط اجتماعی است. روش تحقیق پیمایش و حجم نمونه 231 نفر از دانشجویان دختر ساکن خوابگاه های دانشگاه های الزهراء و تهران است. مبتنی بر نظریه سازمن، تغییر هویت فرهنگی در طی مهاجرت موقت چهار تیپ متفاوت جدایی فرهنگی را شکل می دهد. یافته ها نشان می دهد مبتنی بر تیپ های چهارگانه جدایی فرهنگی، اختلاف معناداری در میزان رضایتمندی، ارزیابی طرد دوران گذار و طرد از روابط وجود دارد. همچنین جدایی فرهنگی از مبدا با طرد و ابعاد آن و نیز رضایتمندی رابطه دارد، اما با بهزیستی روانی مرتبط نیست.

هدف این پژوهش بررسی جایگاه نگارش زنان در مطبوعات مشروطه با تاکید بر روزنامه زبان زنان به سردبیری صدیقه دولت آبادی است که یکی از برجسته ترین مطبوعات زنان در اواخر دوره قاجار (1298 شمسی) به شمار می رود. روزنامه ای که حاوی مطالبی چون برابری جنسیتی و توجه به حقوق اجتماعی زنان، ازجمله تساوی حقوق اجتماعی با مردان و مشارکت سیاسی زنان بود و نقشی اساسی در بیداری و آگاهی زنان ایرانی داشت. این پژوهش به شیوه اسنادی و به روش تحلیل محتوا گردآوری شده است. پرداختن به این دوره به دلیل حضور فعال اجتماعی زنان برای نخستین بار به شکل شبه صنفی اهمیت دارد. دوره ای که زنان به مطرح کردن درخواست های اجتماعی خود می پردازند که در این بین ایجاد مدرسه برای دختران از اصلی ترین درخواست های آنان است. این تحقیق به ثمر رسیدن تلاش اجتماعی و احقاق حقوق اجتماعی زنان را نشان می دهد.

هدف این مطالعه بررسی پیامدهای ورود تکنولوژی و صنعت به مناطق کردنشین جنوب آذربایجان غربی براساس مدل ترکیبی است. اطلاعات این مطالعه براساس 7 گروه محوری، 60 مصاحبه عمیق و 401 پرسش نامه محقق ساخته و ترکیبی از نمونه گیری نظری، هدفمند و احتمالی به دست آمده است. یافته های بخش کمی مبین آن است که در زمینه نگرش به سازه هایی ازقبیل عقلانیت، رقابت و نگرش به زمان تفاوت معنی داری حداقل بین یکی از نمونه های خارج از نظام کارخانه ای و کارکنان مشغول به کار در کارخانه ها وجود داشت. با وجود این، تفاوت معنی داری بین دو متغیر مکان و انگیزه خوشبختی و مکان و نگرش به حقوق زنان وجود نداشت. نتایج تحلیل طبقات چندگانه مبین آن است که اگرچه متغیر مکان عامل مهمی برای ایجاد تغییرات ارزشی هنجاری در جامعه تحت مطالعه است، با کنترل ویژگی های اجتماعی جمعیتی پاسخگویان، واکنش آنها دربرابر تغییرات ارزشی هنجاری در نظام کارخانه ای و غیرکارخانه ای مشابه می شود. یافته های بخش کیفی مبین آن است که ورود تکنولوژی های جدید صنعتی به مناطق کردنشین باعث رواج ارزش های مدرن، ارزش های توسعه گرایانه، ارزش های اخلاقی و عقلانی شده است و هم زمان تضعیف ارزش های سنتی همچون سنت محوری، خدامحوری و قناعت پیشگی را به بار نیاورده است. ازسوی دیگر، آلودگی های زیست محیطی پیامد اجتناب ناپذیر کارخانه ها بوده است. براین اساس در مدل نهایی مفهوم توسعه نامتوازن را پیشنهاد کرده ایم.

این مقاله با هدف بررسی مطالعات و پژوهش های صورت گرفته در حوزه رفتارهای پرخطر مربوط به سوء مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر با روش مرور نظام مند انجام گرفته است. در این مقاله پس از بررسی بیش از 3000 مطالعه پیشین 21 مورد از آنها که با معیارهای تحقیق سازگاری داشتند انتخاب شدند و تحت بررسی دقیق قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که می توان عواملی همچون سن، جنسیت، وضعیت تحصیلی، حضور افراد مصرف کننده در خانواده و نیز درمیان دوستان و همسالان، وضعیت درآمد و پایگاه اجتماعی اقتصادی خانواده، و درنهایت دسترسی آسان به مواد مخدر، سیگار و الکل را مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر سوءمصرف مواد درمیان نوجوانان دانست. ایجاد سازوکارهای مناسب جهت به کارگیری نظریه های متناسب با وضعیت ایران، ارائه نتایج تحقیقات در حوزه عمومی و درنتیجه انباشت نتایج تحقیقات و انجام پژوهش در حوزه های مغفول از پیشنهادهای اصلی این مقاله است.

این پژوهش با هدف سنخ شناسی انواع طلاق و زمینه های آن انجام شده است. براین اساس با اتخاذ رویکرد کیفی و تکنیک مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته به بررسی درک و تصور سوژه های مطلقه از زمینه های طلاق خود و نحوه تفسیر آنان از این واقعه پرداختیم.

نتایج مصاحبه های کیفی با 36 مرد و زن مطلقه تهرانی درمجموع شش تیپ گوناگون طلاق را شناسایی کرد که هریک زمینه ها و ویژگی های خاص خود را دارد. براین مبنا تیپ های طلاق عقلانی فاعلانه، عقلانی توافقی، عقلانی منفعلانه، عقلانی جاه طلبانه، طلاق اجباری و طلاق شتاب زده به دست آمد. این سنخ شناسی از گونه های مختلف طلاق براساس میزان «عاملیت» افراد در عملی شدن کنش طلاق دسته بندی شده اند که این عاملیت خود از دو عامل میزان «عقلانیت» و میزان «تمایلات عاطفی» افراد درمقابل رخداد طلاق متاثر است. علاوه براین، تفاسیر افراد از «علل طلاق» و نیز برخی متغیرهای زمینه ای خرد و کلان نقش مهمی در شکل گیری سنخ های گوناگون طلاق دارند. یافته ها همچنین حاکی از آن است که نحوه مواجهه کنشگران با طلاق و زندگی پس از آن و نیز کیفیت کنونی زندگی آنان تحت تاثیر تیپ های گوناگون طلاق است. ازاین رو، پژوهش حاضر لزوم پیشگیری از طلاق های شتاب زده و جاه طلبانه و لزوم توانمندسازی سوژه های درگیر با طلاق اجباری را در برنامه های مداخلاتی یادآور می شود.

در این مقاله به بررسی نگرانی خرد (نگرانی درباب خود یا نزدیکان) و نگرانی‏ های کلان (نگرانی درباب جامعه یا دنیا) براساس ساختار قلمرو نگرانی از کارلوس بونکه خواهیم پرداخت. در این مقاله به توصیف نگرانی‏ های خرد و کلان افراد 20-70 سال ساکن منطقه 9 شهرداری مشهد با حجم نمونه 240 نفر و با روش پیمایش پرداخته‏ ایم. شیوه نمونه‏گیری این پژوهش خوشه ایو طبقه‏ ای است. از یافته های جالب توجه زیادبودن نگرانی در گروه‏ های مختلف شهروندان در جامعه آماری نسبت به حد متوسط بود، به نحوی که در قلمروهای اقتصاد، فرهنگ، موفقیت و محیط زیست در هر دو سطح خرد و کلان بیش از حد متوسط نگرانی وجود داشته است. همچنین نگرانی شهروندان درباره امور جامعه بیش از امور زندگی شخصی خودشان بوده است. دیگر آنکه، درمیان گروه ‏های تحت مطالعه، نگرانی زنان در قلمروهای سلامت و مذهب بیش از مردان بوده و نگرانی مجردها، جوانان و افراد با تحصیلات دانشگاهی در قلمروهای معنای زندگی و موفقیت بیش از متاهلان و سالخوردگان و افراد با تحصیلات پایین‏ تر است.

کتاب توسعه، فقر فرهنگ، و سیاست اجتماعی به قلم بریج موهان (استاد گروه مددکاری اجتماعی دانشگاه لوئیزیانا) نوشته شده و نخستین بار در سال 2011 ازسوی انتشارات پالگریو در 218 صفحه به بازار نشر عرضه شده است. دو مضمون اساسی کتاب عبارت اند از: 1. فقر به منزله مفهومی سیاسی (نه پدیده ای صرفا اقتصادی) و 2. نقد مفهوم مشهور اسکار لوئیس یعنی فرهنگ فقر؛ مفهومی که علت و معلول را به شکل مبهم و مغشوش مطرح کرده است.

در دیدگاه موهان، گروه های فرودست، در جوامعی که با توسل به فرآیندهای قهرآمیز سیاسی و ایدئولوژیک به فقر مشروعیت می بخشند، به ایجاد ضدفرهنگ های مقاومت و بقا گرایش دارند تا بتوانند تحت استثمار و محرومیت دوام آورند. بحث او از قدرت و مقاومت دربرابر آن در زمینه ای جهانی مطرح شده و رنگ وبوی فوکویی دارد. شیوه زندگی ای که لوئیس بدان فرهنگ فقر می گوید، درواقع، ضدفرهنگ های بقا در وضعیت هایی به لحاظ اجتماعی ناعادلانه هستند. بنابراین، برداشت لوئیس از شیوه های زندگی گروه های فرودست باید معلولی درنظرگرفته شود که علتش فرهنگ های فقر جامعه ایهستند؛ فرهنگ هایی که بی عدالتی را دوام می بخشند و آن را مشروع جلوه می دهند. پرسش اساسی این کتاب را می توان این گونه مطرح کرد: آیا انسان ها می توانند از این بی عدالتی های به طور اجتماعی ساختمند از سطح محلی تا جهانی فراگذرند و فقر دامنه داری را زیر سوال ببرند که فرهنگ های رایج فقر به آن دوام بخشیده اند؟ موهان می گوید آری، اما به شکل مشروط.

کاستن از بی عدالتی و فقر، مستلزم وانهادن آگاهی طایفه ای و قبیله ای و عقلانیت ذهنی کنونی است. ما نیازمند آگاهی و فرهنگ جهان شمول و عقلانیت عینی هستیم و نیز گسترش نهادهای همیار اجتماعی و جهانی. به باور نویسنده کتاب، اگرچه مدرنیزاسیون باید با کاربست علم، تکنولوژی و خرد در امور روزمره همراه باشد، این فرآیند توسعه انسانی و اجتماعی، به منبع اضطراب و ازخودبیگانگی بدل شده است.

می توان حدس زد کتابی علمی و روشمند که دارای نمودارها و جدول ها و توضیحات کاملا تخصصی است خوانندگان محدودی پیدا می کند. با این پیش زمینه، وقتی کتاب جامعه شناسی سلامت، ثروت و عدالت به قلم ریچارد ویلکنسون و کیت پیکت با همین ویژگی ها به تیراژ 150000 نسخه می رسد و به بیست وسه زبان ترجمه می شود و نه تنها سیاستمداران چپ گرا، که نخست وزیر محافظه کار انگلیس نیز از آن تقدیر می کنند، می توان گفت این کتاب یک اثر قابل اعتنا است.