فصلنامه مشکوه
پیاپی 112 (پاییز 1390)

«اصحاب الجنه» عنوان داستان صاحبان باغی است که در سوره قلم، از آیه 17 تا 33 به آن پرداخته شده است. بر پایه روایات تفسیری، پیرمردی از اهل کتاب هر ساله هنگام برداشت میوه ها و دیگر محصولات باغش، به مسکینان اجازه می داد وارد باغ شوند و از میوه های آن استفاده کنند. با مرگ پیرمرد، پسران او با این استدلال که ما مالک همه محصولات باغ هستیم، تصمیم گرفتند صبحگاهان قبل از باخبر شدن مسکینان، تمام میوه ها را بچینند و هیچ چیزی را باقی نگذارند، ولی صبح هنگامی که مخفیانه و بی سروصدا به باغ رفتند، ناباورانه آن را سوخته یا مانند ریگزاری دیدند که در آن هیچ درخت و گیاهی باقی نمانده است. اختلاف در چگونگی معنای واژه ها و عبارت های «لایستثنون»، «طائف» و «الصریم» در این سوره، تفسیر عمومی از این داستان را متفاوت ساخته است: برخی از مفسران، علت این عذاب الهی را نگفتن «ان شاء الله » و غفلت از مشیت خداوند از سوی صاحبان باغ می دانند، ولی گویا بر اساس تبیین قرآن، این باغ در آن شب نه سوخت و نه خشک شد و نه به ریگزار تبدیل گردید، بلکه خداوند با حفظ درختان و گیاهان باغ، دقیقا همان تصمیم اصحاب الجنه را پیش از ورود آنان به باغ عملی کرد و آنان درختان را بدون میوه یافتند.

در این نوشتار کوشش شده تا با ارائه یک زمانمندی تاریخی، فرایند تکوین وضع و جعل حدیث مورد بررسی قرار گیرد، تا در پرتو آن چگونگی آلوده شدن ساختار ادبیات روایی به این آفت، با صورتی روشن تر شناخته گردد. هدف این مقاله اثبات این حقیقت است که ورود پدیده وضع در عرصه روایات طرحی از قبل برنامه ریزی شده بوده، تا اهداف فکری خاصی را در معادلات سیاسی جامعه پس از نبی گرامی اسلام تامین کند. در این مقاله روشن خواهد شد که چگونه سیاست های اتخاذ شده از سوی حاکمیت وقت، قواعد بازی را به نفع ورود آفت وضع به ساحت قدسی روایات رقم زده است.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به طور گسترده به نقد و بررسی روایات تفسیری اقدام کرده است. یکی از تفاسیری که علامه بیش از دیگر تفاسیر به نقد و بررسی آن پرداخته است، تفسیر الدرالمنثور اثر جلال الدین سیوطی می باشد. این کتاب یکی از منابع تفسیری علامه طباطبایی در تصنیف المیزان بوده که گاهی از نظریات و روایات مذکور در این تفسیر به عنوان موید نظر خویش استفاده کرده و از طرف دیگر بخش قابل توجهی از تفسیر گران سنگ المیزان به بررسی روایات این کتاب اختصاص یافته است. بر این اساس، علامه از طریق: 1- بررسی روایات به تنهایی (یعنی بدون بهره گیری و نوع استفاده سیوطی از روایات) و 2- بررسی اجتهاد و نوع به کارگیری سیوطی از روایات، به نقد و بررسی اقدام کرده است. بدین سان گاه روایات این کتاب را به دلایلی از قبیل: مطابقت با قرآن، همسویی با نظر تفسیری خویش و هماهنگی با روایت صحیح معصومین تایید کرده و گاه به دلایلی نظیر: مخالفت با قرآن و سنت، جعلی بودن روایت و عدم صلاحیت روایت برای تفسیر آیه نقد و رد کرده است.

کاوش در روایات اهل سنت درباره مصحف امام علی ما را بدین نکته رهنمون می سازد که این میراث گرانبهای شیعه واقعیت خارجی داشته، و نزد امامان شیعه نگهداری می شده و از منابع علم ایشان بوده است، چنان که هم اکنون نیز نزد امام مهدی نگهداری می شود. حاشیه های این قرآن گرانقدر مشتمل بر تفسیر و احکام فراوانی است و بر خلاف تصور نادرست روایات اهل سنت محدود به چند حکم فقهی نیست. بر این اساس، امام علی، اولین گردآورنده قرآن است. علاوه بر آنکه محتویات مصحف و نیز بررسی نپذیرفتن آن از سوی دستگاه حاکم به هنگام عرضه آن، پرده از برخی شبهات اعتقادی برمی دارد و شیعه را از تهمت تحریف قرآن می رهاند.

به رغم اینکه تشکیل شورای مرکز تقویم دانشگاه تهران در موسسه ژئوفیزیک پیشرفتی قابل توجه برای تقویم نگاری کشور به ارمغان آورده است، اما هنوز تقویم کشور به ویژه در مورد روز دقیق شروع ماه مبارک رمضان و روز عید فطر همچنان در معرض تغییر قرار دارد. تجربه ده ساله شورای مرکز تقویم نشان داده است که این عدم ثبات، بیش از آنکه به ضعف محاسبات نجومی و کمبود رصدهای حدی بازگردد، به تفاوت ها و هم تغییرات فتواهای فقهی مرتبط است. البته تمام این تغییرات تقویم به خاطر پاسداری از اصل «دقت» در استخراج تقویم بوده است، ولی این انتظار نیز بجاست که تقویم رسمی کشور باید «ثبات» داشته باشد و نه تنها تعطیلات رسمی و مراسم ملی و مذهبی مربوط به سال جاری، بلکه تا چند سال آینده نیز قابل پیش بینی باشد. در کنار دو اصل بالا باید اصل سومی را نیز اضافه کرد که عبارت است از اصل لزوم «هماهنگی» در میان اعضای جامعه. متاسفانه روز عید فطر در سال های گذشته منبع ناهمدلی و اختلاف در جامعه بوده است. این مقاله در صدد است که نشان دهد غفلت از دو اصل ثبات و هماهنگی در تقویم رسمی کشور، هزینه های اجتماعی - اقتصادی فراوانی برای کشور دربر داشته است. در پایان با تاکید بر اینکه تقویم، علاوه بر بعد مذهبی، از منظر اجتماعی نیز اهمیت بسیار دارد، راه حل بهتری برای استخراج و تصویب تقویم رسمی کشور پیشنهاد می شود که به نسبت تعادل بهتری را میان سه اصل دقت، ثبات و هماهنگی تضمین می کند.

این نوشتار سعی دارد نقش خواجه نصیر در سقوط بغداد و بعضی اتهام های یادشده در مورد وی را بررسی کند. اینکه خواجه نصیر در سقوط بغداد نقشی نداشته مفروض گرفته شده و در یک بررسی آماری، از منابع تاریخی موجود (30 منبع)، این موضوع روشن و مشخص گردیده است. سپس به اتهام هایی که ابن تیمیه به وی نسبت داده پرداخته شده و در این زمینه به دو مسئله پاسخ داده شده است؛ یکی اینکه آیا خواجه نصیر از مهم ترین شخصیت های اسماعیلیان و از مشاوران و وزیران آنان بود؟ و دوم اینکه آیا او فرمان قتل خلیفه عباسی را صادر کرد؟

آداب غذایی و مهمانی یکی از مهم ترین بخش های فرهنگ یک ملت محسوب می شود. ایرانیان چه در دوران باستان و چه در دوران اسلامی اهمیت فراوانی به آن داده و سنت هایی را رعایت می کردند. آیین زردشتی و دین اسلام، مولفه های مهم و موثر در شکل آداب غذایی ایرانیان بودند. در این مقاله تلاش خواهد شد این مسئله با شیوه ای تاریخی و تطبیقی مورد بررسی قرارگیرد.

این تحقیق با عنوان سنجش میزان رضایت زائران از مجاوران خدمت رسان در شهر مشهد و عوامل موثر بر آن در تابستان 1387 انجام شده است. چارچوب نظری تحقیق را نظریات مراتب نیازهای مازلو، نظریه آلدرفر، نظریه برابری، نظریه فرهنگ کیفیت، نظریه تسری، نظریه مبادله، نظریه آلن تورن، نظریه میدان کورت لوین، دیدگاه آگاهی و نظریه کامبل تشکیل می دهد.
بر این اساس، فرضیات تحقیق ارائه و مدل سازی شد. تحقیق پیمایشی و ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه با 78 سوال بود. جامعه آماری، زائران شهر مشهد با حدود 3 میلیون نفر با حجم نمونه 390 نفر به صورت تصادفی از طریق فرمول کوکران با 5/0 = p و 5/0 = q محاسبه و پرسش نامه ها تکمیل گردید. فرضیات با متغیرهای مستقل تبعیض، هزینه زندگی، رضایت از سفرهای قبلی به مشهد (موفقیت)، رضایت اقوام از سفر به مشهد (تسری)، احساس امنیت و رضایت از محیط شهر مشهد تایید شد و فرضیات رابطه پایگاه اقتصادی - اجتماعی و مدت اقامت در مشهد با رضایت زائران تایید نشد.