نشریه مطالعات اخلاق کاربردی
شماره 18 (زمستان 1388)

اخلاق، بحثی عمیق و مفصل است که از دیر زمان مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. اخلاق مدیریت بحثی جزئی تر و خاص-تر از خود اخلاق است. مدیریت نیاز به لوازمی دارد که مهم تر از همه «اخلاق مدیریتی» است. اخلاق، ستون و ساختمان مدیریت است. ائمه و پیشوایان ما پیشقراولان اخلاق مدیریتی بوده اند که با استناد به سخنان وروایاتشان اهمیت اخلاق در مدیریت آشکار می شود. موضوع این نوشتار، مولفه های اخلاقی مدیریت در نظام اسلامی و هدف آن، بررسی لوازم ونیازمندی های اخلاقی مدیران در این نظام است. اخلاق، مدیریت وشرایط بقا، موجبات، ابزار، و آفات آن و هر آن چه که برای یک مدیر لازم است، اخلاق مدیریت و روابط آن با بعضی از علوم انسانی روانشناسی، انواع مدیریت و اصول اخلاقی آن، صلاحیت اخلاقی مدیران، فلسفه ی هنجاری و اصول اخلاقی آن از جمله عناوین این نوشتار است. رسیدن به نظامی منطقی و فلسفی در اخلاق مدیریت، پژوهشی عمیق می طلبد و فراتر از این نوشتار است.

هگل مدعی است که نظریه ی اخلاقی کانت، انتزاعی و بدون محتواست؛ علاوه براین، اصول اخلاقی کانت، اخلاقی را عرضه می دارند که به واسطه ی تناقضات ذاتی که دارد، محال و غیرممکن است. در عوض، هگل پیشنهاد می کند که «زندگی اخلاقی» راه حل عیوبی است که در نظریه ی اخلاقی کانت مطرح است. هدف این مقاله بررسی و تعیین اعتبار انتقاد هگل است؛ و تا حدی آنچه می توان آن را بسط نظریه ی اخلاقی کانت نامید. برای هگل، اخلاق انتقال ضروری از تجلی آزادی فردی به مفهوم حق است.

تفرقه در لغت، جداگشتن، و فاصله گرفتن معنا می دهد و در فرهنگ قرآن و معارف اهل بیت ، دورشدن قلب ها، عواطف اعتقادات از یکدیگر است. این عمل، پی آمد رذالت ها و صفات ناپسندیده ی انسانی است که ریشه در اعتقادات ناصحیح دارد. هدف اصلی نوشتار حاضر دستیابی به عوامل اخلاقی تفرقه از منظر قرآن و سنت معصومین است. نتیجه و ثمره ی این پژوهش، تبیین علمی، جامع و دقیق عوامل اخلاقی تفرقه، جهت دستیابی به آن در تمام ابعاد زندگی دنیوی و اخروی مسلمانان و امت اسلام است. برای تحقق این خواسته، نگارنده به استقصای تمام آیات قرآن و نیز قسمت اهم روایات ائمه ی معصومین پرداخته است.

معنویت، از جمله واژگان پرکاربردی است که اندیشمندان عصر جدید به توضیح و تبیین آن همت گمارده اند و هریک در تعریف آن، بیانی متمایز از دیگران دارد. از دیگر سو، عده ای از اندیشمندان، درصدد یافتن معنویت، در درون دین های تاریخی و سنتی هستند و گروه دیگر به مقوله ی معنویت، به عنوان مساله ای فرادینی نظر می کنند. آنچنان که در بخش اول مقاله ی «معنویت مسیحی» گذشت، مقاله-ی حاضر قصد آن دارد که به مقوله ی معنویت از منظر درون دینی و به طور خاص از دیدگاه مسیحیت بپردازد. اندیشمندان مسیحی نیز هریک از زاویه ای به مساله پرداخته و در قالب نظام های الاهیاتی متعدد، مساله ی معنویت را مورد دقت و بررسی قرار داده اند. نظام های الاهیاتی چون «الاهیات سیستماتیک»، «الاهیات تاریخی»، «الاهیات دفاعی»، «الاهیات کاربردی» و «الاهیات انجیلی»، نظام های الاهیاتی رایجی هستند که در هریک از آنها، تعریفی متمایز و راهکاری ویژه برای رسیدن به معنویت پیشنهاد شده است. نوشته ی حاضر در صدد است که به معنویت مسیحی از منظر «الاهیات انجیلی» نظر افکنده و با بررسی کتاب مقدس، آن را تبیین و نقد نماید. معنویت مسیحی مبتنی بر کتاب مقدس را از دو منظر کاملا متمایز می توان جستجو کرد. نگاه مقدماتی عمومی و نگاه الاهیاتی. در بخش اول به نگاه مقدماتی عمومی پرداختیم و در این بخش به نگاه الاهیاتی خواهیم پرداخت. مفاهیم اساسی که در این بخش بررسی خواهند شد، عبارتند از: خالق شناسی، مسیح شناسی، روح القدس شناسی، کلیسا شناسی و آخرت شناسی، که هریک از آنها از منظر مسیحیان بررسی شده و نقد آن نیز از منظر اسلام، بیان می گردد.

آیا برای رهبران سیاسی جایز است برای رساندن جوامع خود به منافع بزرگ و دور نگاه داشتن آن ها از فجایع، عمیق ترین اصول اخلاقی را نادیده انگاشته، در راستای خلاف آن ها حرکت نمایند؟ با این پرسش، قصد طرح موضوعی را داریم که در میان فیلسوفان به مساله ی «دست های آلوده» مشهور شده است. دشواری های زیاد و مختلفی در مباحث فلسفی پیرامون این موضوع وجود دارد که انعکاس دهنده ی پیچیدگی نظریه های کلی تر در ارتباط با سیاست و اخلاق است. همه-ی این مباحث به هر حال متوجه این موضوع است که تصمیم گیری و عمل صحیح سیاسی گاهی در معارضه و مخالفت باارزش های مسلم اخلاقی قرار می گیرند. مقاله ی حاضر سعی بر این دارد که این دشواری ها را حل نماید و موضوعات کلیدی و اصلی سیاسی که نظریه ی «دست های آلوده» به آن دعوت می کند را از ابهام خارج کند. در آغاز مقاله متنی را از یکی از رمان های مشهور قرن نوزده میلادی به زبان انگلیسی ذکر می-کنیم و سپس ردپای عنوان دست های آلوده را دنبال کرده، به گذشته بر می گردیم و به نام هایی چون ماکیاولی می رسیم؛ هرچند که شهرت و رواج فعلی این عنوان را باید بیش تر مدیون نوشته ها و کارهای نظریه پرداز معروف آمریکایی درعرصه ی سیاست، یعنی مایکل والزر، بدانیم. نظرات والزر با توجه به کارهای دانشمندان پیش از وی، چون ماکیاولی و ماکس وبر و با توجه به تغییرات مشخص در نگرش فکری وی، به طور مختصر مورد بحث واقع می شود. به دنبال آن، پنج مساله ای که این مقاله برای طرح آن نوشته شده را مطرح خواهیم کرد. نخستین مساله ای که به آن خواهیم پرداخت این است که آیا موضوع دست های آلوده مطلبی سردرگم و قواعد آن متناقض است؟ دوم، آیا عبورکردن و نادیده گرفتن حدود و ضوابط اخلاقی به خاطر مصالح سیاسی، در چارچوب اخلاق و قوانین آن انجام می شود و یا فراتر از آن اتفاق می افتد؟ سوم، آیا فراخوان «دست های آلوده» از هر جهت و یا حداقل در اصول، محدود به سیاست است یا این که می-تواند در سایر جنبه های زندگی نیز کاربرد داشته باشد؟ این مساله ی مهمی است. چهارم، شرایطی که موجب توجیه مساله ی دست های آلوده می شوند چه هستند؟ پنجم، علی رغم این که مساله ی دست های آلوده با موضوع دو راهی های اخلاقی نسبت و شباهت دارد، ولی مساله این است که آیا این شباهت ها می تواند موجب نادیده گرفتن تفاوت های مهم گردد؟ در جریان بحث پیرامون موضوعات فوق، به مسایل مرتبط دیگری نیز خواهیم پرداخت؛ نظیر تفاوت ها وشباهت های موضوع دست های آلوده با «واقع گرایی اخلاقی»، چگونگی تمسک به اصول «اخلاق نقش» برای منطقی نشان دادن قواعد مساله ی دست های آلوده، کشف ارتباط این موضوع با مساله ی «حدود اخلاق وظیفه گرا» و تاکید بر این نکته که بیشترین انگیزه در روی آوردن به مساله ی دست های آلوده از موضع مبهم علم اخلاق در قبال نبایدهای مطلق اخلاقی ناشی می شود؛ زیرا موضع علم اخلاق در این قسمت دارای دو بخش است؛ انکار آن ها، به همراه تعلق خاطر انسان ها در داشتن و انجام دادن برخی از آن ها.