فهرست مطالب

پژوهش های قرآنی - سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 69، بهار 1391)

نشریه پژوهش های قرآنی
سال هجدهم شماره 1 (پیاپی 69، بهار 1391)

  • تاریخ انتشار: 1391/02/02
  • تعداد عناوین: 8
|
  • سید عباس صالحی صفحه 4
    نظام های اخلاقی طبقه بندی های گوناگون از مفاهیم اخلاقی دارند. پرسش این جستار آن است که قرآن کریم چه طبقه بندی از مفاهیم اخلاقی را مطرح می کند؟ در این نوشتار دو اصل بنیادین مطرح شده است که دیگر مفاهیم اخلاقی به آن بازگشت داده می شوند. نخست اصل عدالت است که بسامدی بس متکثر و متنوع در قرآن کریم دارد و از آن تفسیرهای گوناگون شده است. اما به نظر می رسد که عدالت در منطق دینی، به معنای آن است که آنچه بر خود نمی پسندی، بر دیگران هم مپسند و با این تفسیر، بسیاری از مفاهیم اخلاقی دیگر را می توان به «عدالت» بازگرداند.
    اصل دوم بنیادین، اصل «احسان» است. این اصل مرجع مفاهیم اخلاقی چون عفو، انفاق، ایثار و... است. در این تفسیر از منطق اخلاقی قرآنی، عدالت و احسان دو مرجع مفاهیم اخلاقی اند. هر چند عدالت کف رفتار اخلاقی را تعریف می کند و احسان، اوج آن را.
    کلیدواژگان: نظام اخلاقی، مفاهیم اخلاقی، عدالت، انصاف، احسان، رحمت
  • سید موسی صدر صفحه 30
    این نوشتار در جست وجوی پاسخ به این پرسش است که آیا در میان ارزش های اخلاقی، یک یا چند ارزش مادر و اصلی داریم که همه ارزش های دیگر از آنها نشات بگیرد و از فروعات آن به شمار آید یا خیر؟ نویسنده نخست به تعریف دو اصطلاح «ارزش» و «بنیادین» پرداخته، سپس از طولی و عرضی بودن ارزش های اخلاقی به صورت کلی سخن گفته است، آن گاه بر اساس دیدگاه طولی بودن ارزش های اخلاقی، به نظریات موجود در زمینه ارزش های بنیادین اشاره کرده است که در این راستا از نظریاتی چون: توحیدنگری، حکمت، راستگویی، عدالت، کرامت نفس، عقل، تقوا، حیا و زهد یاد کرده و با نقل و نقد ادله هر یک، سرانجام نظریه اخیر را برگزیده است.
    کلیدواژگان: ارزش، بنیادین، توحیدنگری، حکمت، کرامت نفس، عقل، تقوا، حیا، زهد
  • محمد عالم زاده نوری صفحه 60
    اگر در میان منابع دینی به دنبال کشف نظام ارزش های اخلاقی بوده و بخواهیم مراتب خوب و بد را به دست آوریم؛ یعنی خوب را از خوب تر و بد را از بدتر تمیز دهیم، لاجرم به سراغ مفاهیمی از قبیل افعل تفضیل خواهیم رفت. در نگاه نخست انتظار داریم که این مفهوم تنها دارای یک مصداق باشد، اما برخلاف انتظار اولیه، در آیات و روایات، مصادیق مختلف و متنوعی برای آن بیان شده است!
    مفسران در تفسیر این آیات و جمع میان ادله چند پیشنهاد ارائه کرده اند: نسخ دلیل متقدم، نفی تکثر بدوی موضوع، اثبات تکثر موضوع بدون ادعای تساوی، اثبات تکثر موضوع و ادعای تساوی آنها، محدود گرفتن دایره تفاضل (نفی تفضیل مطلق و نسبیت تفضیل)، نفی مطلق تفضیل و حمل بر مبالغه.
    در این نوشتار به بررسی این احتمالات پرداخته و با استقرای موارد استعمال این صیغه، به این نتیجه می رسیم که اصاله العموم یا اصاله الاطلاق در صیغه تفضیل جاری نمی شود، بلکه درباره این صیغه، اصاله التقیید حاکم است؛ مگر دلیلی بر نفی آن داشته باشیم.
    کلیدواژگان: تفضیل، افعل تفضیل، تقیید، تفاضل، قرآن
  • سید حسین هاشمی صفحه 92
    این پژوهش در پی یافتن نظام اخلاقی قرآن است. تبیین های مختلف از اصول اخلاق یونانی و نظام اخلاقی قرآن از منظر برخی قرآن پژوهان مسلمان، بخش های درآمدی این نوشتار را سامان داده است. بخش اصلی این پژوهه، جست وجوی دلیل برای اثبات ادعای نگارنده است مبنی بر اینکه نظام معرفتی قرآن بر توحید، و نظام اخلاقی قرآن بر بنیاد تقوا بنا شده و فراخنای مفهومی تقوا و در نقطه مقابل آن فجور، تمامی فضایل و رذایل اخلاقی را پوشش می دهد.
    کلیدواژگان: قرآن، تقوا، ملکات، فجور، نظام اخلاقی قرآن، اخلاق یونانی
  • سید ابراهیم سجادی صفحه 112
    آنچه در این مقاله به مطالعه گرفته شده است: تقرب به خدا به عنوان معیار ارزش در آثار به جا مانده از فلاسفه و متدینان پیش از میلاد و پس از میلاد قابل ردیابی و مطالعه مقایسه ای است. قرآن به عنوان تکمیل کننده تعالیم ادیان در این رابطه نگاه ویژه دارد. این نوشتار در کنار نگاه نقادانه به تعریف های به عمل آمده از تقرب، ماهیت آن را به مطالعه می گیرد و امتیاز این معیار را بر دیگر معیارها مطرح در حوزه فلسفه اخلاق به نمایش می گذارد.
    کلیدواژگان: تقرب، قرآن، خلافت انسان، اهل نعمت، صفات خدا
  • محمد خامه گر، حسن نقی زاده صفحه 134
    از دیرباز بر سر نخستین سوره نازل شده بر پیامبر اختلاف بوده که آیا هم زمان با نبوت پیامبر، سوره علق بر ایشان نازل شده است و یا این سوره حمد است که افتخار نخستین نزول وحی قرآنی را از آن خود کرده است، یا هیچ یک از این دو سوره نخستین سوره نازل شده نبوده و سوره مدثر نخستین تجربه وحیانی رسول اکرم بوده است؟ این نوشتار در پی رفع چالش نخستین سوره نازل شده، دیدگاه های موجود در این موضوع را مطرح کرده و مدارک و شواهد هر دیدگاه را بحث و بررسی می نماید. سپس توجی هات مطرح شده جهت حل این چالش را بررسی کرده و راه حل نوینی جهت رفع چالش مطرح شده ارائه می نماید.
    کلیدواژگان: نخستین سوره، سوره علق، سوره حمد، سوره مدثر
  • ترجمه: محمدکاظم شاکر، انسیه عسگری صفحه 156
    بیشتر محققان غربی بر این باورند که سوره-های بلند مدنی دربردارنده مطالب پراکنده و از هم گسسته است و مقاله حاضر در صدد نقض اجماع مذکور است. سوره ای که نویسنده برای رسیدن به هدف خود انتخاب نموده، سوره مائده است. نویسنده ابتدا سوره را بخش بندی نموده است و سپس از طریق برقراری ارتباط بین بخش های متوالی، کوشش کرده که پیوستگی آن را به اثبات برساند. هرچند مبانی نویسنده برای بخش بندی با مفسران مسلمان متفاوت است، ولی جنبه جدید بودن کار وی تنها به همین جا ختم نمی شود و او در بخش اصلی کارش، یک مدل کلی و فراگیر برای ارتباط بخش های سوره مائده ارائه می-دهد که انسجام ساختاری این سوره را به نحو شایسته ای به نمایش می گذارد. روشی که نویسنده برای مقصود خود طی کرده، بهره گرفتن از شواهد لفظی و نیز برخی شیوه های نقد ادبی رایج در غرب است.
    کلیدواژگان: سوره مائده، متناظر، صنعت قلب، ساختار، انسجام ساختاری
  • صفحه 190
|
  • Sayyid Abbas Salehi Page 4
    Ethical systems have various classifications of ethical concepts. The question raised in this research is “what classification of ethical concept does the Holy Qur’ān bring up?” In this writing, two fundamental principles have been set forth; to which other ethical concepts are referred. The first is the principle of justice, which is very frequently and variously raised in the Holy Qur’ān and various interpretations made of it. However, it seems that justice in religious logic means not to like for others what you do not like for yourself. With this interpretation, many other ethical concepts can be referred to “justice”.The second fundamental principle is the principle of “benevolence”. This principle is the reference for such ethical concepts as forgiveness, expenditure for charity (infāq), altruism, etc. In this interpretation of the ethical logic of the Qur’ān, two references for ethical concepts are justice and benevolence. Nonetheless, justice defines the base of ethical behavior and benevolence its peak.
  • Sayyid Musa Sadr Page 30
    This research seeks to find an answer to the question as to whether among the ethical values we have one or more major values from which all other values originate and are regarded as its branches. First, the writer defines the two terms “value” and “fundamental”, then goes on to talk generally about the ethical values as being longitudinal and latitudinal; then, on the basis of the longitudinal perspective of ethical values, he mentions the views existing on the fundamental values and in this respect points out such views as Unitarianism, wisdom, truthfulness, justice, nobility of the soul (nafs), intellect, piety, prudence, and asceticism. Finally, and upon quoting and criticizing the evidences of each one of them, he selects the latter view.
  • Muhammad Alimzada Nuri Page 60
    If we intend to discover the ethical values system from among the religious sources and wish to achieve the degrees of good and evil, i.e., to distinguish good from better and bad from worse; therefore, we would turn to such concepts as comparative and superlative adjective. At first glance, we expect this concept to have only one instance, but contrary to the initial expectation, different and various instances have been stated for it in the verses and traditions!The exegetes have proposed several suggestions in interpretation of these verses and the reconciliation between the proofs: abrogation of the prior proof, negation of the initial diversity of subject, affirmation of the diversity of subject without claiming equality, affirmation of the diversity of subject and claiming their equality, restricting the circle of preference (tafḍil) (negation of absolute preference and relativity of preference), absolute negation of preference, and predication on exaggeration.In this writing, we examined these probabilities and by induction of the applications of this mode we made the conclusion that the principle of generality and absolutism are not executed in the comparative mode; rather, concerning this mode, the principality of delimitation applies, unless there is proof for its negation.
  • Sayyid Husayn Hashimi Page 92
    This research seeks to find out the ethical system of the Qur’an. Different explanations of the principles of Greek ethics and the ethical system of the Qur’an from the perspective of some of the Muslim Qur’an researchers include the introductory parts of this writing. The main part of this research is searching for reason to prove the writer’s claim that the epistemic system of the Qur’an is based on Oneness and the ethical system of the Qur’an is based on piety and the conceptual expanse of piety, versus iniquity, covers all the ethical virtues and vices.
  • Sayyid Ibrahim Sajjadi Page 112
    What is studied in this article is: proximity to God as the value criterion, which can be traced back and comparatively studied in the works of the philosophers and religious devotees of the eras BC and AD. The Qur’an, as the complementary to the religions’ teachings has a specific perspective in this respect. This writing, along with a critical review of the definitions given of proximity, studies its nature and displays the advantage of this criterion over other criteria propounded in philosophy of ethics.
  • Muhammad Khamagar Page 134
    Since long ago, there has been disagreement over the first sura revealed to the Prophet as to whether Surat al-‘Alaq had been revealed to the Prophet simultaneous to his Prophetic Mission, or is it Surat al-Fatiha that has been honored to be the first Qur’anic Revelation; or whether none of these were the first sura and, rather, Surat al-Muddaththir had been the Holy Prophet’s first revelatory experience. Upon resolving the challenge to the first Revealed sura, this writing brings up the viewpoints existing on this issue and examines the evidences of each viewpoint. Then, it goes through the explanations provided for solving this challenge and presents a new solution for resolving the propounded challenge.