نشریه مهندسی ترافیک
پیاپی 51 (زمستان 1391)

سیستم اتوبوسرانی شهری به عنوان یک طریقه حمل و نقل عمومی مهم در شهرهای بزرگ مورد توجه پژوهشگران قرار دارد. مطالعات مختلفی بر روی جنبه های مختلف عملکردی این طریقه حمل و نقلی اعم از طراحی شبکه، زمان بندی و سایر موارد انجام می گیرد. با نگاهی به مطالعات انجام شده در ایران می توان دریافت که اکثر این مطالعات در سطح برنامه ریزی هستند. مطالعاتی نظیر طراحی خطوط و انتخاب طریقه حمل و نقل عمومی در اکثر شهرهای بزرگ کشور انجام گرفته اند که اکثرا به دلیل در نظر گرفتن ملاحظات اجرایی قابلیت اجرا را نداشته اند. یکی از موارد اجرایی مهم که پس از ابلاغ سیاست های اصل 44 قانون اساسی در راستای واگذاری ارائه خدمات به بخش خصوصی مورد توجه قرار گرفت، تحلیل اقتصادی در سیستم اتوبوسرانی شهری است. این مطالعه مهم، زمینه ساز واگذاری ارائه خدمات اتوبوسرانی شهری به بخش خصوصی است که طی آن می توان نرخ کرایه را نیز محاسبه نمود. در این مطالعه تمامی پارامترهای موثر در هزینه و درآمد یک خط اتوبوس استخراج شده و نحوه محاسبه آن ها نیز بیان گردیده است. به منظور سهولت در برآورد هزینه ها و درآمدها برای کاربرد ساده تر لایه اجرایی، نرم افزاری تهیه شده که در آن امکان تغییر تمامی پارامترها و انتخاب روش های مختلف محاسبه هزینه ها و درآمدها وجود دارد. روند تحلیل اقتصادی و خروجی نرم افزار ارائه شده، برای خط 4- 30 در شهر تهران به صورت نمونه انجام شده و سناریوهای مختلف تحلیل اقتصادی این خط مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

یکی از مهم ترین مباحث مربوط به ارتقای سطح ایمنی و امنیت تردد در راه ها ایجاد خدمات رفاهی و امدادرسانی در طول شبکه راه ها می باشد. در اغلب کشورهای موفق در زمینه ی ایمنی حمل و نقل جاده ای ارایه ی فعالیت های امدادرسانی در طول راه ها به سه بخش امداد پزشکی، امداد و نجات جاده ای و امداد فنی خودرو تقسیم بندی می شود. یکی از مشکلاتی که در طول راه های کشور وجود دارد این است که عملیات امداد به صورت منظم و سیستماتیک انجام نمی شود و بسیاری از گروه های درگیر در مدیریت امداد وظایف گروه های دیگر را انجام می دهند. به همین دلیل روند امدادرسانی در طول راه های کشور بسیار کند است. در واقع نقش سازمان ها و ارگان های مختلف و تعاملات آن ها در عملیات امداد نامعلوم است. درصورتی که ارگان ها و سازمان های درگیر در مدیریت امداد مشخص باشد و الگوی مناسبی در خصوص تعاملات و ارتباطات میان ارگانی در امر مدیریت امداد وجود داشته باشد، در نهایت مدیریت حوادث و بحران ها بهبود می یابد. در این پژوهش هدف اصلی ارایه ی نقش هریک از سازمان ها در مدیریت امداد جاده ای، تعریف ارتباطات میان ارگانی و نوع آن ها می باشد.

کنترل رمپ در بزرگراه های شهری یکی از سیاست های کنترل ترافیک کارا است که می تواند وضعیت ازدحام در بزرگراه را با محدود کردن تعداد خودروهای ورودی به بزرگراه بهبود بخشیده و باعث روانی ترافیک شود. یکی از رویکردهای موثر در اجرای این سیاست، استفاده از روش های بهینه سازی در تعدیل جریان ورودی به بزرگراه از رمپ های ورودی است. از جمله داده های لازم برای این مدل ها، ضرایب ماتریس تقاضای سفر است که خود نیازمند مطالعه میدانی و گران قیمت است. در این مقاله یک روش جایگزین و کم هزینه برای تخمین ضرایب ماتریس تقاضای مبدا- مقصد در بزرگراه های شهری به عنوان یکی از ورودی های مدل بهینه سازی پیشنهاد و ارائه می شود که مبتنی بر داده هایی است که به دست آوردن آن ها چندان مشکل نیست. همچنین با استفاده از روابط ساده ریاضی و اهمیت دادن به محل ورود خودروها در تعیین محل خروج آن ها از سیستم، هزینه های اجرای این سیاست کاهش یافته و ورودی های مدل برای اجرا در شرایط روی - خط و زمان - واقعی تامین گردد. برای بررسی چالش ها و ویژگی های روش پیشنهادی، این روش برای یک نمونه موردی در بزرگراه همت پیاده سازی و اجرا می شود. مقایسه ضرایب ماتریس مبدا- مقصد به دست آمده از این روش با ماتریس حاصل از مشاهدات میدانی نشان دهنده دقت 90 درصدی این روش در برآورد الگوی تقاضای سفر در بزرگراه است.

امروزه به دلیل وجود انواع اتومبیل ها، شهرها بسیار شلوغ شده اند و همین مساله معضلات ترافیکی و حمل و نقلی فراوانی را بر شهرها تحمیل کرده است. نوشتار حاضر سعی دارد با بررسی مقایسه ای میان وضعیت تولید و تعداد خودروی موجود در جهان و ایران طی چند دهه گذشته، نگرش حاکم بر صنعت خودرو در ایران را به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار بر وضعیت ترافیک و مدیریت آن در کشور به نقد گذارد. بر اساس نتایج این پژوهش می توان گفت به نظر می رسد مکتب فوردیسم که در نیمه اول قرن بیستم تا دهه های 1960 و 1970 میلادی با شعار تولید توده وار و مصرف توده وار، مکتب غالب بر صنعت خودروسازی جهان بوده هم اکنون در صنعت خودروسازی کشور ما ریشه دوانده و با توجه به این نکته که بخش وسیعی از بازار فروش تولیدات کشور داخلی است، این امر موجب افزایش روز افزون تردد وسایل نقلیه موتوری در داخل کشور شده و بی تردید معضلات ترافیکی، زیست محیطی، اقتصادی، بهداشتی و... را به همراه خواهد داشت.

ترافیک مجموعه ای از روابط و کنش های متقابلی است که میان کنش گران اجتماعی، خارج از محل سکونت شان حادث می-شود. فرهنگ ترافیکی، عموما در چارچوب آیین نامه و قوانین راهنمایی و رانندگی نمایان می شود که خود در برگیرنده ی تصویر و نوشتار است. یکی از این عناصر فیزیکی، تابلو انتظامی «ایستادن ممنوع» است که در این مقاله با تکمیل تعداد 527 برگ پرسشنامه، به بررسی مقدار و عوامل موثر بر میزان توجه نسبت به آن اقدام شده است. تعداد متغیرهای مستقل بررسی شده، 16 متغیر بوده که در نهایت با استفاده از الگوریتم کارت (شامل فرآیند پاک سازی جینی و هرس)، تعداد 3 متغیر به عنوان متغیرهایی با توان بیشتر، انتخاب شده اند. سه متغیر تحصیلات، زمان رانندگی و تعداد ساعت های رانندگی در این تحقیق از اولویت بیشتری نسبت به سایر متغیرها برخوردار هستند.

سفرهای پیاده منفعت های فراوانی هم برای افراد و هم برای جامعه دارد. به همین منظور برنامه ریزان کاربری زمین و طراحی شهری را به عنوان ابزاری برای کاهش استفاده از اتومبیل مورد توجه قرار داده اند. تحقیق حاضر که در زمره تحقیقات همبستگی قرار داشته با چنین دیدگاهی، سعی به بررسی و تحلیل روابط ویژگی های درک شده از محیط و ویژگی های شخصی افراد با دو مولفه رفتاری سفر (فراوانی سفر غیرکاری با اتومبیل و فراوانی سفر پیاده) دارد. بنا براین با رویکردی تطبیقی، 5 محله قدیمی و 5 محله جدید در حوزه شمال اصفهان به عنوان نمونه های مطالعاتی انتخاب شده و با استفاده از روش های آماری وضعیت هر کدام از این محلات از حیث مولفه های رفتاری سفر مقایسه و تحلیل شده است. نتایج مقایسه میانگین ها در محلات حاکی از آن است که هر دو نوع محله، به نوعی وابسته به اتومبیل بوده و فراوانی سفر با اتومبیل در محلات جدید به طور معنی داری بیشتر از محلات قدیمی می باشد. همچنین نتایج تحلیل همبستگی نیز نشان می دهدکه رفتار سفر ساکنان (به ویژه در استفاده از اتومبیل) در محلات جدید بیشتر از محلات قدیم تحت تاثیر متغیرهای اجتماعی- اقتصادی و نگرش افراد به سفر است. با کنترل متغیرهای اجتماعی- اقتصادی و نگرش افراد به سفر نیز نتایج نشان می دهد در محلات قدیمی تعداد متغیرهای مربوط به ویژگی های درک شده که در ارتباط معنی دار با مولفه-های رفتاری سفر بوده بیشتر از محلات جدید است.

مشکل تردد در شهرهای بزرگ کشور مساله ای است که نوع زندگی تمام اقشار جامعه را تحت الشعاع قرار داده است. امروزه، مسائل حمل و نقل و ترافیک این کلان شهرها به صورت کلاف پیچیده و سردرگمی درآمده که ارائه راهکارهایی جهت تقلیل یا رفع معضلات ناشی از آن جز بر پایه مطالعه و تحقیق میسر نخواهد بود. یکی از این مشکلات ترافیکی که بسیاری از شهرهای کشور با آن دست به گریبان هستند، تقاطع های پر ازدحام است. بروز رویکردهای تداخلی متعدد در این تقاطع ها موجب افزایش زمان تاخیر، کاهش ایمنی و همچنین بروز تصادفات گوناگون می شود. در این مقاله سعی بر آن است که استفاده از تقاطع دسته پارچی به عنوان یکی از راهکارهای مناسب جهت کاهش رویکردهای تداخلی در تقاطع ها مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بدین منظور در ابتدا پیشینه موضوع بررسی شده و پس از آن یکی از تقاطع های شهر تهران برای مطالعه موردی انتخاب می گردد. در راستای اثرسنجی حذف گردش های مستقیم با استفاده از تقاطع دسته پارچی، در ابتدا احجام تردد در رویکردهای مختلف تقاطع منتخب برداشت شده و سپس با استفاده از نرم افزارهای SYNCHRO و AIMSUN اقدام به طراحی و تحلیل سناریوهای پیشنهادی خواهد شد. نتایج حاصل از شبیه سازی نشان می دهد که استفاده از تقاطع های دسته پارچی علاوه بر کاهش چگالی و تاخیر موجب افزایش میانگین سرعت و نرخ جریان خواهد شد، در حالی که مسافت طی شده در این نوع تقاطع ها بیشتر از تقاطع های مرسوم چراغ دار خواهد بود. همچنین، استفاده از این نوع تقاطع ها با کاهش تعداد نقاط تداخلی موجب افزایش ایمنی نیز خواهد گردید.