نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 67 (تابستان 1388)

محیط داخلی و خارجی روسیه در سا ل های 2000 تا 2010 متحول بوده است، اما اصول کلان سیاست دفاعی آن کم تر دستخوش دگرگونی شده است. کشور روسیه در این دهه در مقایسه با سال های دهه 1990، از ثبات و سامان مناسب تری برخوردار شده و درآمدهای نفتی روزافزون نیز امکان بهبود وضعیت نظامیان، بازسازی فنی و در نتیجه قدرتمندی دفاعی را داده است. در محیط بین المللی، مسکو دوره هایی از دوستی و دشمنی را با غرب و ناتو تجربه کرده و از همکاری با آمریکا در جنگ با طالبان در سال های نخست، به موج انقلاب های رنگی، گسترش ناتو، برنامه سپر موشکی در چک و لهستان و سرانجام جنگ استیا رسیده است. در دو سال اخیر نیز رقابت جای خود را به دوره ای از همکاری داده است که از آن به عنوان «معامله بزرگ» یاد می شود. اما اصولی مانند «قدرت جهانی» و «همپایگی راهبردی»، همچنان به عنوان اصول کلان حاکم بر سیاست دفاعی پایدار مانده اند. در این مقاله به اوضاع داخلی، محیط بین المللی و منطقه ای و سرانجام اصول کلان سیاست دفاعی روسیه پرداخته شده است.

پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده آمریکا به منظور جایگزین کردن یک نظام جدید قانون محور و جهان شمول با دنیای آشفته و پرتنش پس از جنگ، سردمدار تلاش هایی شد که هدف آن حمایت از حقوق بشر و ترویج تجارت آزاد بود. براستی چرا امروز آمریکا در پی نقض انبوه قوانینی است که روزگاری خود بنیان گذار آن بوده است؟
موضوع مورد بحث این مقاله مورد فوق العاده با اهمیت گوانتانامو و یا همان پایگاه نظامی آمریکا در کوبا و شرایط تاسف بار بازداشت اسرائی است که از افغانستان و نیز سایر مناطق جهان بدانجا انتقال یافته اند و اساسا تلاش بر آن است تا با ارائه مباحث حقوقی کاملا روشنگر ضمن پرده برداری از رفتار نامشروع و غیرمعقول آمریکا در آنجا، نادیده گرفتن قوانین بین الملل از سوی این کشور در طی سال های اخیر بپرداریم. آیا حقیقتا جهان در آستانه نظام نوینی است که در آن دول قدرتمند جهان می توانند حقوق مسلم سایر ملل را نادیده بگیرند؟

واژه هژمونی بیشتر با نام آنتونیو گرامشی مانوس است. فرض مقدماتی مفهوم هژمونی، رضایت اکثریت است که جهت گیری آن را قدرت تعیین می کند. البته این رضایت یا توافق همواره صلح آمیز نیست و شاید زور و اجبار فیزیکی را با انگیزه های فکری، اخلاقی و فرهنگی در هم آمیزد. در وضعیت هژمونی قدرت حاکم نه تنها می بایست دارای قدرت اقتصادی و سیاسی باشد، بلکه از نظر فرهنگی و اخلاقی نیز باید دارای سلطه و سیطره باشد. هژمونی راه میانه دو وضعیت امپراطوری جهانی و آنارشی نسبی است، که در آن فقط یک قدرت وجود دارد و آن قدر قوی است که می تواند قواعد بازی را وضع کند و مراقب اجرای آن ها در اکثر موارد باشد. در طول تاریخ نظام جهانی، سه دولت هلند، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به وضعیت هژمونی دست یافته اند. با فروپاشی شوروی و به دنبال پایان تعارض های ایدئولوژیک در صحنه جهانی، طراحان سیاست خارجی آمریکا با این ایده که این کشور در وضعیت هژمونی قرار گرفته است، ضرورت تعریف دوباره نقش این کشور در قلمرو بین المللی را مطرح کردند.

نظم عدم اشاعه و خلع سلاح هسته ای با این هدف انجام آزمایش های هسته ای را محدود یا ممنوع کرده است که از گسترش افقی و عمودی تسلیحات اتمی جلوگیری کند. جامعه بین المللی در جهت ممنوعیت آزمایشهای هسته ای اقداماتی انجام داده است که با تصویب معاهداتی گاه به صورت نسبی و گاه به صورت مطلق درصدد برجسته نمودن این ممنوعیت است. معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای در این میان از جمله معاهداتی است که هر نوع آزمایش اعم از صلح آمیز و غیرصلح آمیز را ممنوع اعلام کرده است. از بعد خلع سلاح در زمینه ممنوعیت آزمایشهای هسته ای قائل به شکل گیری عرف بین المللی نیستیم چراکه رویه های قضایی موجود و قطعنامه های صادره در مورد آزمایش های هسته ای کره شمالی و هند و پاکستان حکایت از عدم شکل گیری عرف بین المللی در این زمینه دارد. انجام انفجارهای هسته ای با قواعد حقوق بین الملل محیط زیست و قواعد حقوق بشر و بشردوستانه بین المللی مطابقت و سازگاری ندارد.

پاکستان به رغم اینکه زمان کوتاهی از هسته ای شدن را تجربه کرده به اندازه بسیاری از قدرت های با سابقه هسته ای، بحران آفرینی و تهدید زایی اتمی داشته است. پیش رفتن تا آستانه رویارویی اتمی با هند و خطر دستیابی افراط گرایان به زرادخانه اتمی پاکستان، دست کم چالش های بروز یافته از سلاح هسته ای پاکستان است. سوابق بحران ساز پاکستان باعث شده است به محض افزایش حملات و بی ثباتی ناشی از تحرک طالبان و القاعده در مناطقی از این کشور، موضوع خطر ساز بودن سلاح هسته ای پاکستان مطرح شود. چرا؟
پژوهش حاضر در پی پاسخی واقع بینانه به سوال مذکور است. از این رو با واکاوی توان هسته ای پاکستان، سابقه تروریسم هسته ای، توان سنجی تسلیحات اتمی پاکستان، تهدیدات زرادخانه اتمی این کشور، سازوکار های کنترل و نظارت هسته ای و امکان سنجی «جهاد اتمی» طالبان و القاعده، به تشریح ماهیت تهدیدات سلاح اتمی پاکستان بر منطقه و ایران پرداخته می شود. بر این اساس، نوع تهدید اتمی پاکستان بر ایران و منطقه جدی ارزیابی می شود اما بزرگنمایی آمریکا در این زمینه غالبا زمینه ساز کنترل، مهار و نفوذ بیشتر در پاکستان است.