نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 71 (تابستان 1389)

هدف اصلی این نوشتار، تحلیل جایگاه تهدیدهای نوین در تدوین راهبرد های دفاعی امنیتی و ارائه مدلی کارا و موثر در همین زمینه است. پارادایم در حال پیدایش و متحول پس از جنگ سرد، و غالب شدن بر پارادایم پیشین مبتنی بر دولت محوری و مطالعات راهبردی صرف، نیاز مطالعات امنیتی به رویکردی جدید را پیش از پیش نیازمند کرده است. امروزه، با ایجاد فضای جدید و سپهر امنیت بین المللی و پدیداری تهدیدهای نوین، پارادیم کنونی بویژه پس از یازدهم سپتامبر، هم دولت محور است و هم فرادولتی. ورود کنشگران غیردولتی به مسائل دفاعی امنیتی، ما شواهد نوعی پارادیم دو وجهی دولتی غیردولتی هستیم. با تهدیدهای نوین، سیاستگذاران ناچارند در تدوین راهبرد های دفاعی امنیتی نو، بر گفتمان همکاری دولتی و غیردولتی تکیه کنند. نوشتار حاضر این نوع تعامل را در برابر تهدیدهای نوین را مشمول «حکمرانی راهبردی» دانسته و آن را پیشنهاد می کند.

برای تدوین راهبرد در سطوح و موضوعات مختلف، مبانی، رویکردها، مکاتب، و روش های متنوعی وجود دارد.که قبل از تدوین راهبرد به ترتیب رویکردها، مکاتب و روش ها مورد توجه قرار می گیرد. در این مقاله رویکردها و روش های تدوین راهبرد در بخش منابع انسانی مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته و رویکردهای مورد توجه مانند تجویزی و توصیفی، عقلایی،[1] فرایندی،[2] ترکیبی،[3] جبرگرایانه[4] و نهادی و نیز مبتنی بر برنامه ریزی عقلایی رویکرد فزاینده،[5]5p[6]، و مبتنی بر نقاط راهبردی[7] نگرش یکپارچه،[8] نگرش الزامی، تعاملی، تقسیم بندی شده و در پایان ضمن بیان الگو و روش های مناسب تدوین راهبرد روشی تلفیقی برای تدوین راهبرد در بخش منابع انسانی پیشنهاد شده است.

در یک تقسیم بندی بسیار کلی می توان، نتایج به دست آمده از مطالعات درباره اثرات هزینه های نظامی بر رشد اقتصادی را به صورت ذیل دسته بندی نمود:الف) مطالعاتی که منافعی مثبت، یافته اند و دیدگاه به اصطلاح کینزین نظامی را تایید کرده اند.
ب) مطالعاتی که به تاثیری منفی دست یافته اند. ج) مطالعاتی که به هر دو تاثیر مثبت و منفی دست یافته اند.
در این مقاله که برگرفته از پژوهشی در این باره می باشد، درصدد بوده ایم که به آزمون این فرضیه ادعا شده بپردازیم که «هزینه های دفاعی، تاثیری منفی بر رشد اقتصادی ایران بر جای می گذارد».
الگوی مورد استفاده پژوهش حاضر مبتنی بر الگوی رشد نئوکلاسیکی و حاصل تغییر در تابع تولید ملی بوده است. ضرایب برآورد شده با استفاده از سری زمانی 84-1338 به قیمت های ثابت 1376 با روش حداقل مربعات معمولی نشان می دهند، افزایش هزینه های دفاعی تاثیری منفی بر رشد اقتصادی کشور برجای نمی گذارد، بلکه یک درصد افزایش این هزینه ها، 05/0 درصد به تولید ناخالص داخلی واقعی می افزاید.

تلاش امریکا برای تسری قواعد داخلی آن کشور به حوزه نظام بین الملل و مخالفت بازیگرانی چون کشورهای اروپایی، چین و روسیه باعث شده که این روند به سایر کشورها نیز منتقل گردیده و سطح جدیدی از تعارض در پیرامون بوجود آید و در شرایط موجود امریکا به تنهایی قادر به اتخاذ تصمیم نهایی در رابطه مسائل و موضوعات پیچیده جامعه بین المللی نباشد. با نگاهی به روند، سطح و میزان هژمونی اقتصادی ایالات متحده در اقتصاد جهانی مشاهده خواهیم کرد که شاخصه های اقتصادی این کشور به تدریج ضعیف تر گردیده است.چالش دیگر برای هژمونی امریکا رقبای سرسخت اقتصادی آسیایی و اروپایی هستند که با امریکا رقابت جدی دارند و با توجه به شرایط موجود و بحران مالی پیش آمده، در صورت بهره برداری درست از این وضعیت می توانند شرایط را به سود خود تغییر دهند. تاریخ ظهور بازیگران هژمون و قدرت های سلطه گر نشان می دهد که هیچ کشوری بدون قابلیت اقتصادی نتوانسته است به قدرت هژمونیک نائل و یا بدون برخورداری و بهره گیری از قدرت اقتصادی قابل ملاحظه جهان را رهبری نموده و یا حتی یک قدرت بزرگ باقی بماند.

ارتش قزلباش از اوان سلطنت شاه طهماسب تا زمان اصلاح ساختار سیاسی- نظامی کشور توسط شاه عباس اول (931-1007ه‍.ق) در دفع و رفع تهدیدات نظامی –امنیتی از موجودیت حکومت و کشور به عنوان وظایف اصلی اش، قوی و کار آمد ظاهر نشد. در جستجوی عوامل این نقصان تاثیر عوامل ساختاری- سیاسی بر این ناکارآمدی نمایان گردید و پس از تحقیق، نتیجه این شد که مهمترین عامل این ضعف از ساختار ناهمگون ارتش و اشتغالات سیاسی نظامیان، ناشی می شد که به صورت تضادها و تقابلات سیاسی و نظامی طوایف تشکیل دهنده سپاه قزلباش و دخالت های غیرموجه و خارج از چارچوبهای مقبول آنها در امور سیاسی بروز می کرد و هم چنین، نقش آفرینی نظامیان در عرصه های سیاسی و سرکوبی جنبش های سیاسی و اجتماعی تجلی داشت. این شرایط موجب گردید در مقطع زمانی مورد بحث بارها نظام سیاسی با چالش های جدی مواجه گردید و به سختی از ورطه سقوط، رهایی یافت. روند این قضایا یعنی ابعاد و جوانب ناکارآمدی ارتش و عوامل ساختاری- سیاسی موثر در آن و نتایج پیامدهای این تاثیر در کانون توجه این پژوهش قرار دارند.

انتخاب صحنه های عملیات در تمام جنگ ها یکی از مباحث مهم و اساسی برای همه فرماندهان نظامی و اعضای ستاد آنها در سطوح مختلف به ویژه سطح میانی جنگ می باشد. زمانی می توان از انتخاب صحیح صحنه های عملیات اطمینان کسب کرد که انتخاب آنها بر مبنای شاخص های دقیق و عوامل موثر صورت گرفته اند. این امر، مستلزم آن است که عوامل یادشده به درستی شناسایی و مورد بررسی قرار گیرند. جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تهدیدات احتمالی آینده متناسب با شرایط و توانمندی های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نظامی و محیط جغرافیایی و همچنین با استفاده از عوامل و شاخص ها باید صحنه های عملیاتی خود را تبیین نماید. هدف از این تحقیق بازشناسی عوامل موثر در انتخاب صحنه های عملیات در جنگ آینده بوده است. برای این منظور محقق صحنه های عملیات در هشت سال دفاع مقدس، شناخت ویژگی ها و مشخصات جنگ های آینده و عوامل موثری که در هریک از این جنگ ها وجود داشته است را شناسایی و تدوین نموده است، سپس برای توسعه و تکمیل اطلاعات با استفاده از روش کتابخانه ای، اسناد، مدارک را مورد توجه قرار داده و به روش مصاحبه عمیق و پرسشنامه، نیز اطلاعات لازم را گرد آوری وتکمیل نموده است. نوع تحقیق، کاربردی، توسعه ای و روش تحقیق، تاریخی و پیمایشی بوده است. جامعه آماری این تحقیق نزدیک به 1000 نفر از فرماندهان ارشد، کارشناسان و اعضای هیات علمی ارتش و سپاه بوده که همه از خبرگان نظامی می باشند. روش تحقیق یادشده ازطریق روش خوشه ایچندمرحله ای انجام گرفته، و حجم نمونه با استفاده از فرمول آماری فریدمن، 233 نفرتعیین شده است. نتایج تحقیق یادشده نشانگر این است که عوامل اصلی و زیرشاخص های آنها در جنگ آینده به ترتیب اولویت شامل عوامل اجتماعی و فرهنگی،اقتصادی، نظامی، سیاسی و جغرافیای نظامی می باشد.

در این مقاله، تلاش شده است تا با بررسی، تجزیه و تحلیل و نسل بندی تهدیدات و جنگ ها، مطالعه تاریخی و علمی، ومقایسه جنگ های جدید و جاری و همچنین بررسی مدل پدافند غیرعامل در هر دوره از نسل بندی جنگ ها، چارچوب و اصول و ملاحظات عمده در پدافند غیرعامل استخراج و متناسب با نسل بندی تهدیدات و جنگ ها، پدافند غیرعامل نیز نسل بندی و تعریف شود. در این گذر به سیر تاریخی و تحول مفاهیم پدافند غیرعامل، نیز اشاره شده است. در این تحقیق از روش تحقیق تاریخی و تحلیلی، استفاده شده و در پایان، ویژگی های الگوی پدافند غیرعامل در عصر حاضر، متناسب با تهدیدات و تغییر در آنها، بررسی و بیان می گردد.