فهرست مطالب

سراج منیر - پیاپی 12 (پاییز 1392)

فصلنامه سراج منیر
پیاپی 12 (پاییز 1392)

  • تاریخ انتشار: 1392/08/21
  • تعداد عناوین: 7
|
  • محمدحسین بیات صفحات 7-34
    مساله امامت از دیرباز مطمح نظر متکلمان و مفسران نامدار اسلامی بوده است. فرقه های اسلامی در هیچ یک از مسائل دینی به سان مساله امامت اختلاف نظر نداشته اند. علمای نام آور اسلامی، اولا به دو فرقه بزرگ شیعه و اهل سنت تقسیم شدند که جمیع فرقه های شیعه در تعیین امام، قائل به نص شدند، لیکن همه فرقه های اهل سنت قائل به بیعت و اجماع اهل حل و عقد در این باب گشتند. فرقه های شیعه نیز در امر تعیین امام، از برخی جهات متشتت گشتند. برخی قائل به نص خفی و برخی دیگر به عدم عصمت امام نظر دادند. در این میان، شیعه اثناعشری بر این باور است که وجود امام با قاعده عقلی لطف اثبات می شود، چون امامت از ملحقات نبوت است. به دنبال اثبات امام با این قاعده عقلی، عصمت و منصوص بودن امام از جانب خدا و رسول را نیز با استناد به عقل و نقل اثبات می کنند. نویسنده مقاله در این جستار، برجسته ترین براهین عقلی شیعه دوازده امامی را ذکر نموده، سپس با استناد به آیات و روایات، عصمت و منصوص بودن امام را به اثبات رسانیده است. نکته قابل توجه در باب امامت، آوردن براهین عقلی نو با نگاهی دیگر می باشد و نیز تکیه به کتاب الحجه اصول کافی است، که دیگر نویسندگان به این دو نکته کم توجه بوده اند.
    کلیدواژگان: امامت عامه، امامت خاصه، عصمت، نص، شیعه، اهل سنت، آیات و روایات
  • محسن میری صفحات 35-68
    اصلاح فرهنگ موجود و تلاش برای ایجاد فرهنگ مطلوب لازمه هر گونه برنامه تحول آفرین برای رشد بشر است و یکی از مهم ترین گام ها در این زمینه بکارگیری منابع مناسب برای تاثیر در فرهنگ می باشد. این پژوهش با روش تحلیلی استنباطی جهت استنباط از قرآن کریم و با مطالعه کتابخانه ای جهت بهره گیری از دیدگاه های برخی از صاحب نظران در زمینه فرهنگ و مفسران قرآن کریم به گونه شناسی منابع فرهنگ مطلوب از دیدگاه این کتاب مقدس می پردازد. این پژوهش ضمن آنکه طبیعت، غریزه، قلب، فطرت، دین، عقل، سیره عقلا و تاریخ را به عنوان منابع فرهنگ مطلوب معرفی می کند، گونه های مختلف بهره گیری فرهنگ از آن منابع در ساحت های معرفتی و وجودی را نیز مورد بررسی قرار می دهد و نشان می دهد که این منابع چگونه می توانند به نوبه خود راه دستیابی به فرهنگ مطلوب را هموار سازند.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، فرهنگ مطلوب، منابع، طبیعت، غریزه، قلب، فطرت، دین، سیره عقلا، تاریخ
  • علی سروری مجد صفحات 69-89
    یکی از اهداف بلند قرآن کریم ایجاد زندگی نیکو یا جامعه آرمانی بوده است. البته اصطلاح مدینه فاضله یا جامعه آرمانی در قرآن یا متون روایی وجود ندارد، بلکه ریشه در تعالیم انبیا دارد و مجموعه آیات و روایاتی که درباره اهداف و کیفیت زندگی مطلوب بشری سخن می گوید، ما را به این سمت و سو هدایت می کند. از نظر قرآن کریم و روایات معصومین(ع) نه تنها دست یافتن به جامعه آرمانی امکان پذیر است، بلکه هدف بعثت انبیا همین بوده است. پرسش اصلی ما در این پژوهش این است که از منظر قرآن کریم جامعه آرمانی چه ویژگی هایی دارد؟ قرآن و عترت دو یادگار بی نظیر پیامبر اکرم (ص) است. بدیهی است بدون آموزه های پیامبر اکرم(ع) و عترت پاک آن حضرت امکان تبیین و تفسیر قرآن وجود ندارد. امامان معصوم(ع) وارثان انبیای بزرگ الهی هم در حکمت نظری و هم در حکمت عملی. این آرزوی دیرینه بشر یعنی جامعه مطلوب قرآنی را ترسیم کرده اند. در حد مجال این مقاله، به ویژگی های مستخرج از آموزه های قرآن درباره جامعه آرمانی پرداخته خواهد شد. متفکران اسلامی در کتب اخلاقی به بحث های کلی و تا حدی دسته بندی موضوعات یا بحث هایی پیرامون آزادی، حقوق بشر، منزلت عقل، ارزش علم و... پرداخته اند، اما تمرکز این مقاله بر تحلیل ابعاد یک موضوع خاص و مورد نیاز ضروری بشر معاصر و آینده، یعنی «جامعه آرمانی از منظر قرآن» استوار است. مهم ترین ویژگی های به دست آمده از آموزه های قرآن و عترت در این باره عبارتند از: عقل گرایی، برپایی عدل، حاکمیت امام، احسان، گسترش دانش، شکوفایی اقتصادی.
    کلیدواژگان: اسلام، قرآن، عترت، جامعه آرمانی
  • صالح حسن زاده صفحات 91-118
    در منابع اسلامی، کلمه «بغی» را به معنای «ظلم و تعدی بدون حق، یا قیام و شورش» معنا کرده اند و منشاء انتخاب این معنی، آیه شریفه (الحجرات/9) می باشد. این آیه، هرچند اختصاص به قتال و نبرد و جنگ دارد، اما از آنجاییکه جنگ به غیر حق یکی از جرائم سیاسی می باشد، می توان دانست که مراد از «بغی» در این آیه جرم سیاسی است. روایات وارده در منابع دینی موید این مطلب است.اسلام جلوگیری از ظلم و ستم را هر چند به قیمت جنگ با ظالم تمام شود، لازم شمرده است و بهای اجرای عدالت را از خون مسلمانان نیز بالاتر دانسته است و این در صورتی است که مساله از طرق مسالمت آمیز حل نشود. جنگ خارجی مشتمل بر فایده هایی برای امت است، از جمله اراده امت را از آلودگی ها پاک می کند و آن را از مراکز ضعف خود آگاه می سازد و نسبت به مسئولیت آن حساسیت پیدا می کند و ارزش های تمدنی را در آن به وجود می آورد، اما جنگ داخلی به دنبال خود چیزی جز زیان و ویرانی و هلاکت ندارد و گاه باعث رسیدن آن به پایانی هولناک می شود. بر اساس این آیه، نخستین مسئولیت مسلمانان، متوقف ساختن کشتار و بر پا داشتن صلح و سلم است به هر وسیله که ممکن باشد و این مسئولیت همه مردم است، چه آنان نیروی باقی مانده میان دو گروه اند، اما اگر گروه سومی را میان آنان وارد کنیم، باید همچون طرفی در مبارزه شرکت کند.
    کلیدواژگان: قرآن، فقه اسلامی، بغات، برخورد
  • غلامرضا رئیسیان، عبدالعلی پاکزاد صفحات 119-148
    آدمی در مسیر تکاملی خود به سوی خداوند، به جهت دارا بودن طبیعت مادی (شهوانی)، با نفس اماره که امرکننده به زشتی ها و پستی ها می باشد، همیشه در ستیز است. این نوشتار با رویکردی توصیفی تحلیلی در پی ارائه مهارت های قرآنی غلبه بر نفس اماره است که انسان ها در پرتو آن(مهارت ها) می توانند بر نفس اماره فائق آیند و از آن در رشد و تعالی خویش بهره گیرند. مقاله حاضر با تکیه بر آیات کریمه و روش تفسیر موضوعی و معناشناسی و با هدف استخراج و شناسایی مهارت های قرآنی غلبه بر نفس اماره، آنها را مورد بحث قرار داده است. قرآن برای غلبه بر نفس اماره، مجموعه ای از مهارت های شناختی (آگاهی بخشی به وجود سرای واپسین، سرانجام نفس اماره هلاکت و جهنم و توجه دادن بشر به درک حضور خداوند در زندگی) و مهارت های رفتاری (پندپذیری، پیروی هدفمند و کنترل و محدود کردن نگاه) و مهارت های معنوی (ایمان، ارتباط با خدا، تقوا و صبر) را ارائه داده است که به تفضیل در این نوشتار بدانها پرداخته می شود. حاصل نوشتار حاضر این است که آدمی برای غلبه کردن بر نفس اماره و مقابله با خواسته های نفسانی حیوانی، ناگزیر از بهره گیری از مهارت های ارائه شده قرآنی است تا در پرتو آنها بتواند به سعادت که مطلوب فطری اوست، نایل آید وگرنه از مطلوب فطری خویش دور مانده، بلکه به واسطه تبعیت از خواسته های نفسانی امر شده از سوی نفس اماره، از حیوان هم پست تر می شود.
    کلیدواژگان: قرآن، غلبه، نفس اماره، مهارت ها
  • سید صدرالدین طاهری صفحات 149-164
    تفسیر المیزان تالیف استاد علامه سید محمدحسین طباطبائی، دارای سه ویژگی عمده است که آن را در بین تفاسیر شیعه و اهل سنت ممتاز ساخته است: خلوص، جامعیت و ابتکار. ویژگی «خلوص» پیشتر توسط نگارنده تشریح شده است و بیان ابتکارات علامه در تفسیر قرآن موضوع چندین مقاله دیگر تواند بود. اما «جامعیت» بر حسب نگاه این مقاله دو جنبه دارد: جامعیت محتوا و جامعیت منابع که هریک جداگانه همراه با شواهد کافی توضیح داده شده است و نظریات بدیع و کم سابقه ای در این تفسیر پیرامون موضوعات مهم تفسیری و مسائل خاص قرآنی ابتکاری که توسط مولف آن ارائه شده است. نمونه های این ویژگی به لحاظ تنوع مسائل و موضوعات فراوانند که برخی از آنها در وسع این مقاله آورده شده است.
    کلیدواژگان: قرآن، تفسیر المیزان، جامعیت منابع، جامعیت محتوا، خلوص، ابتکار
  • محسن نورایی، حدیثه سلیمانی صفحات 165-179
    شناخت انسان و بررسی ابعاد و شئون مختلف او مورد اهتمام ادیان، مکاتب و شماری از رشته های علوم بشری است. «کرامت ذاتی انسان» به معنای شرافت، بزرگی و والایی او، نقطه تلاقی بسیاری از انگاره های انسان شناسانه است. نوشتار پیش رو، پژوهشی کتابخانه ای و اسنادی است که به روش توصیفی تحلیلی سامان یافته است و می کوشد تا با تمرکز بر سیره هشتمین پیشوای شیعیان، امام علی بن موسی الرضا (ع) برخی از ابعاد کرامت انسان را در کلام گهربار و رفتار تابناک آن حضرت به بحث بگذارد. یافته های پژوهش حاکی از جایگاه ویژه کرامت انسان در سیره امام رضا (ع)است.همچنان که این یافته ها بیانگر تمایز این دیدگاه با دیدگاه های رقیب و غیر وحیانی است. مهم ترین ویژگی های نظریه کرامت انسان در سیره امام عبارتند از؛ برخورداری از صبغه توحیدی، سازگاری با دیگر آموزه های اخلاقی، اعتدال و میانه روی، برخورداری از ضمانت اجرایی درونی و جامع نگری.
    کلیدواژگان: سیره اهل بیت(ع)، امام رضا(ع)، انسان شناسی، کرامت انسان
|
  • Pages 7-34
    Denominations of Islam are in complete disagreement with each other when it comes to Imamate; a subject that has been studied by the prominent Islamic interpreters throughout the history. Shia and Sunni are the largest denominations of Islam and in choosing Imam, the former considers the text of the Holy Qur’an as the source of reference and the later believes in Bay’ah (oath of allegiance) and consensus. Moreover, different branches of Shia Islam have contradictory views on the subject of Imamate. Some has an indirect reference to the subject of Imamate; i.e. no specific person is selected as Imam and only the characteristics of such a person are clarified, while others have asserted that Imams are not impeccable. However, Twelver Shia believes that Imamate is proven by the principle of Lutf (grace). In addition, they verify the impeccability of Imam by reasoning and interpretations of Imams sayings. The researcher has studied the most significant arguments of Twelver Shia and then has proved the impeccability of Imam by Quranic verses and narrations (Imams’ sayings). The current paper has tried to study the concept from a new perspective and it was based on the book, Al-Hujjat Usūl al-Kāfī that has been neglected in the former studies.
    Keywords: General Imamate, Specific Imamate, Infallibility, Quranic verses, Shia, Sunni, Verses, Narrations
  • Pages 35-68
    Denominations of Islam are in complete disagreement with each other when it comes to Imamate; a subject that has been studied by the prominent Islamic interpreters throughout the history. Shia and Sunni are the largest denominations of Islam and in choosing Imam, the former considers the text of the Holy Qur’an as the source of reference and the later believes in Bay’ah (oath of allegiance) and consensus. Moreover, different branches of Shia Islam have contradictory views on the subject of Imamate. Some has an indirect reference to the subject of Imamate; i.e. no specific person is selected as Imam and only the characteristics of such a person are clarified, while others have asserted that Imams are not impeccable. However, Twelver Shia believes that Imamate is proven by the principle of Lutf (grace). In addition, they verify the impeccability of Imam by reasoning and interpretations of Imams sayings. The researcher has studied the most significant arguments of Twelver Shia and then has proved the impeccability of Imam by Quranic verses and narrations (Imams’ sayings). The current paper has tried to study the concept from a new perspective and it was based on the book, Al-Hujjat Usūl al-Kāfī that has been neglected in the former studies.
    Keywords: General Imamate, Specific Imamate, Infallibility, Quranic verses, Shia, Sunni, Verses, Narrations
  • Pages 69-89
    One of the long-term aims of the Holy Qur’an is to establish a utopian society. Although the term “utopia” is not stated in the Qur’an, it could be traced in the prophets’ instructions as well as in the Quranic verses and narrations (Imams’ sayings) on the quality of life. According to the Holy Qur’an, reaching utopia is not only possible but also the very aim of the prophets’ appointments. The current study has asked about the characteristics of a utopian society. The Qur’an and Itrat (Immediate Family of Prophet Muhammad (S.A.W.)) are mementoes of Prophet Muhammad, without which we will not be able to interpret Quranic verses. Moreover, impeccable Imams, the true inherits of the Prophet, have mentioned Quranic Utopian Society in discussions of both theoretical and practical wisdom. The researcher has tried to identify the characteristics of a utopian society in the Qur’an. The focus of the current paper was different, since previous studies have been based on the discussions about freedom, human rights and the importance of science, but here the focus was on one particular subject, namely the Quranic perspective of utopian society. Upon analysis, it became apparent that rationalism, justice establishment, sovereignty of Imam, philanthropy, knowledge expansion and economic growth are the most significant characteristics of a utopian society, based on instructions of the Qur’an and Itrat.
    Keywords: Islam, The Quran, Itrat, Utopian society
  • Pages 91-118
    “Baghī” has been defined as “fighting or transgression”; based on the Verse 9 of Surah al-Hujurāt. Although this verse is considered with fighting and war, it could be said that “Bogā” refers to political crime, since unrightful war is regarded as a political crime. Narrations (Imams’ sayings) has also confirmed this definition. Islam emphasizes on peace, even if Muslims have to initiate a war against oppressors, since justice is the most valuable of all. When the issue is not settled peacefully, war for justice is indispensable. War with other nations might have some benefits for the nation, like strengthening the national will, Gaining awareness of weak points and highlighting national responsibility in the society. However, civil war would only lead to destruction and fatality. According to this Noble verse, bringing on peace and ending the war is the greatest responsibility of all the Muslims and it is a national duty to not sit back and to engage fully.
    Keywords: The Holy Quran, Fiqh (Islamic jurisprudence), Bughāt, Encounter
  • Pages 119-148
    Human beings, as they are moving toward Allah, are in a constant fight with the Inciting Nafs, which incites to evil. The current study was designed in a descriptive-analytic manner and it was aimed to identify Quranic Instructions on how to fight the Inciting Nafs, which has been done by studying Holy verses and employing semiology. According to Holy Qur’an, there exist three sets of skills to fight the Inciting Nafs, namely cognitive skills (raising awareness towards Akhirah (the Hereafter) and the outcomes of following the Inciting Nafs and also realizing the presence of Allah in every second of our lives), behavioral skills (being responsive to instructions, demonstrating purposeful obedience and delimiting what we see) and spiritual skills (faith, connectedness, piety and forbearance). It was concluded that to fight the Inciting Nafs, human beings have to follow Quranic Instructions and in this way, they will reach the ultimate happiness, desired in their fitrah. Otherwise, they will be as vile as the animals, since they have followed the evils of the Inciting Nafs.
    Keywords: The Quran, Fight, the Inciting Nafs, Skills
  • Pages 149-164
    Tafsir al-Mizan, written by Allamah Sayyed Muhammad Hussein Tabataba’i, has three significant properties, distinguishing it from other Shia and Sunni tafsirs (Quranic Interpretations), being its absoluteness, comprehensiveness and innovativeness. The current study has studied the comprehensiveness of Tafsir al-Mizan from two perspectives: its content and its resources. The researcher has approached the subject from a new perspective and has tried to study the Quranic Innovativeness of the book. Therefore, the paper has focused on the different instances of these properties in detail.
    Keywords: Tafsir al-Mizan, The comprehensiveness of resources, The comprehensiveness of content, Absoluteness, Innovativeness
  • Pages 165-179
    Understanding the human nature has been the focus of different religions and schools of thought. The inhered “dignity” of human beings, is defined as highness and honor. The current paper was designed in a descriptive-analytic manner and it has tried to identify the properties of dignity in the sayings and conducts of Imam Ali ibn Musa al-Reza*** (A.S., Peace Be Upon Him) by studying his sirah (lifestyle). The study has found the importance of dignity in his lifestyle. Moreover, the study is indicative of the difference between oracular and non-oracular perspective on the concept of dignity. It was concluded that the most significant properties of dignity in Imam Reza’s (A.S.) sirah include, its origin in monotheistic ideas, its congruence with other moral instructions and its moderation and inclusiveness.
    Keywords: Ahl al-Bayts Sirah (The Lifestyle of Prophet Muhammad's (S.A.W.) Family), Imam Reza (A.S.), The Study of Man, Human dignity