فصلنامه مطالعات افکار عمومی
پیاپی 12 (زمستان 1393)

یکی از بزرگ ترین و مهمترین حوادث و رویدادهای قرن بیستم، وقوع انقلاب اسلامی در ایران است. این انقلاب به رهبری امام خمینی(ره)، توانست بسیاری از معادلات جهانی و روابط قدرت های بزرگ را تغییر داده و تحولات گسترده ای در نظام بین الملل ایجاد نماید. اما آن چه به این انقلاب پویایی بخشیده است؛ بازتاب های منطقه ای و جهانی و تاثیرگذاری آن بر محیط پیرامون و به ویژه کشورهای همسایه است. از این نظر کشور عراق به دلیل وجود تشابهات فرهنگی، تاریخی و انسانی با ایران، مستعدترین کشور در زمینه الگوبرداری از انقلاب اسلامی محسوب شده و همین مسئله رهبران عراق را واداشت تا برای جلوگیری از انعکاس و تسری امواج آزادی خواهانه و ظلم ستیزانه ی آن به درون لایه های اجتماعی کشور خویش، به حربه ی جنگ متوسل شوند. در این میان، تعارض نظام بین الملل با انقلاب اسلامی به شکل تحریک، حمایت و پشتیبانی از رژیم عراق در جنگ با ایران نمود یافت.

یکی از مباحث مهم در عصر مدرنیته، رابطه دین و دولت است. این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی دین و دولت از نگاه کانت می پردازد. پرسش مهم و اساسی که این پژوهش در پی پاسخگویی به آن است عبارت است از اینکه دین و دولت در اندیشه کانت چه نوع رابطه ای دارند؟ به بیان دیگر، پرسش این است که آیا دین و دولت می توانند در حوزه همدیگر حق تصمیم گیری داشته باشند؟ از منظر کانت دین و دولت هر کدام در حوزه خاصی حق اظهارنظر و تصمیم گیری دارند، به گونه ای که نمی توانند در حوزه دیگری دخالت داشته باشند.

مشارکت زنان در همه فعالیت های اجتماعی، از جمله سیاست، ضروری است، به نحوی که می توان گفت اقلیت بودن زنان در امور سیاسی موجب ناتمامی دموکراسی در جامعه می شود. این تحقیق به منظور بررسی رابطه عوامل اجتماعی و فرهنگی بر نگرش زنان نسبت به دموکراسی در شهر بوشهر انجام گرفته است.
روش تحقیق: مقاله حاضر با رویکرد کمی تحقیق و با استفاده از روش پیمایش به انجام رسیده است. نمونه تحقیق 609 نفر از زنان ساکن بوشهر را تشکیل می دهند. دادهای ان از طریق پرسشنامه ساختاریافته گردآوری شده و با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. چارچوب نظری این تحقیق برگرفته از نظریه های جامعه شناسی می باشد. در این تحقیق نگرش نسبت به دموکراسی در سه بخش حقوق و آزادی های مدنی، حکومت دموکراتیک و پاسخگو و جامعه دموکراتیک سنحیده شده است.
نتایح تحلیل نشان می دهد که بین متغیرهای، وضعیت تاهل و احساس طبقاتی با نگرش زنان نسبت به دموکراسی رابطه معنی داری وحود دارد. درحالی که بین متغیرهای سن، میزان درآمد، مدت شهرنشینی، با متغیر وابسته رابطه معنی داری وجود ندارد.

نظریات و دیدگاه های گاها منحصر به فرد فوکو می تواند کمک زیادی به شناخت ما نسبت به جایگاه انسان کنونی در جامعه وحکومت بکند. ما در این مقاله با استناد به تاثیرپذیری و تاثیرگذاری فوکو بر سایر اندیشمندان و کتاب های نوشته شده در راستای اندیشه او، راجع به نقد و بررسی مفهوم قدرت در نزد فوکو در مقایسه با سایر اندیشمندان و صاحب نظران این عرصه است پرداخته ایم. و چگونگی نگاه و رویکرد تازه او به قدرت را مورد بررسی و تحقیق قرار داده ایم. فوکو علی رغم اینکه بارها هم در سخنرانی ها و هم در مصاحبه هایش بر تاثیر فلاسفه گذشته اش بر اندیشه خودش سخن رانده است و هایدگر، نیچه، فروید و... را موثرترین متفکران در نظام فکری خودش دانسته است، اما فلسفه اش بسیار متفاوت و شاید سوی دیگری از تمام پروسه معرفت و انسان شناسی باشد که در گذشته مدرن غرب مطرح بوده است. مفاهیم دیرینه شناسی و تبارشناسی تا زمان فوکو اگر چه مطرح بود و ساحتی خاص را به خود اختصاص داده بود (مثلا در اندیشه فریدریش نیچه) اما رویکردی اینگونه آن طور که فوکو پیشه خود ساخت مفهومی بدیع و تازه ای بود. چرا که انسان در آن بیش از هر چیزی دیگری اولویت داشت.

هدف نوشتار حاضر، تبیین مفاهیم حقوق شهروندی، مبانی حقوق شهروندی و انواع حقوق شهروندی در اسلام می باشد. این پژوهش به لحاظ سطح تحلیل برخوردار از ماهیتی توصیفی تحلیلی و از نظر رویکرد و طبقه بندی روش، متکی به روش کتابخانه ای است. در فرآیند تحقیق به این سوال اصلی پاسخ داده می شود: دیدگاه اسلام در زمینه حقوق شهروندی چیست؟ اسلام توجه اساسی به حقوق شهروندان دارد و اصلا دین اسلام برای تحقق حقوق شهروندان آمده است. در اسلام تعیین حقوق شهروندی وظیفه صاحب شریعت است که در قرآن مجید و سنت رسول خدا (ص) به مشروح آمده است. بین تعالیم اسلام و مفهوم حقوق شهروندی، رابطه ی گسست ناپذیر برقرار است. از نگاه اسلام، حقوق شهروندی به مجموعه ای از حقوق و تکالیف در روابط فردی و اجتماعی شهروندان و به صورت متقابل میان شهروندان و حکومت ها در زمینه های مختلف در جامعه اسلامی، اطلاق می شود که در جهت سامان دادن به بهتر زیستن و تعاملات شهروندان مسلمان و غیر مسلمان، بدون هیچ گونه تبعیض بین آنها در یک جامعه ی دینی و در مسیر رسیدن به آسایش، آرامش، وحدت و تکامل دنیوی و اخروی، با در نظر گرفتن شان والای انسانی شهروندان تدوین می شود. از جمله مسائل مهم حقوق شهروندی در اسلام توجه به حق حیات، حق کرامت، حق برابری، حق امنیت، حق آزادی و حقوق اقلیت های دینی می باشد.

وجود برخی اختلافات و ناهنجاری ها در عرصه های فرهنگی و مجموعه مسائلی که منجر به عدم شرکت یا حضور نامناسب برخی هنرمندان و یا برخی نویسندگان و ناشران در جشنواره ها و نمایشگاه ها می شود و یا به خلق آثار نامتناسب با فرهنگ ملی و دینی کشور می انجامد همگی حاکی از آن است که مدیران فرهنگی توانایی نفوذ لازم برای جهت دهی به میدان های فرهنگی هنری و حل و فصل مصلحت اندیشانه و خردورزانه اختلافات را دارا نبوده و نیاز است تا با انجام پژوهش های تجربی به آسیب شناسی این مساله پرداخته شود و موانع پیش روی هماهنگی ارزشی بین مدیران فرهنگی هنری و اهالی فرهنگ و هنر مرتفع گردد؛ از این منظر بدیهی است در صورت فقدان توان ایجاد قدرت نرم و نفوذ سازمانی از سوی مدیران فرهنگی کشور نتیجه ای جز دوگانگی ارزشی- فرهنگی جامعه و فاصله گرفتن بیشتر شمار قابل توجهی از اهالی فرهنگ و هنر از ارزش های حاکم محقق نخواهد داشت و این رویداد با عنایت به نقش مهم فعالان فرهنگی و هنری در تبیین ارزشهای انقلاب اسلامی مانع از تحقق بخش قابل ملاحظه ای از اهداف نظام جمهوری اسلامی خواهد شد. این نوشتار با استفاده از روش تحقیق پیمایشی و تحلیل پاسخ تعداد 220 نفر از مدیرانی که با اهالی فرهنگ و هنر در ارتباط هستند و به طور خوداجرا به پرسش نامه پاسخ داده اند، کوشیده است تا راهبردهای لازم برای نفوذ سازمانی و ایجاد قدرت نرم در مدیران فرهنگی را شناسایی کند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که از میان ابعاد توانمندی ها و اختیارات مدیریتی، تنها عامل میزان برخورداری از اطلاعات مدیران از عرصه های فرهنگی-هنری با ابعاد سه گانه قدرت نفوذ در اهالی فرهنگ و هنر رابطه معنادار داشته است. یافته ها آشکار کرد که ابعاد سه گانه قدرت سازمانی با ابعاد قدرت نفوذ در اهالی فرهنگ و هنر رابطه مستقیم و معنادار دارد؛ بدین معنی که هرچه مدیران از قدرت سازمانی بیشتری برخوردار باشند، بیشتر قادرند در میدان های فرهنگی هنری نفوذ کنند. همچنین میزان پاسخگویی مدیران به اهالی فرهنگ و هنر نیز با قدرت نفوذ مدیران در بین آن ها رابطه مستقیم و معنادار دارد. یافته های تحقیق بیان گر آن است که متغیرهای مستقلی که در معادله رگرسیونی باقی مانده اند سرجمع به میزان 304/ 0 با قدرت نفوذ در اهالی فرهنگ و هنر رابطه داشته و این متغیرها به طور همزمان 5 /32 درصد از واریانس قدرت نفوذ در اهالی فرهنگ و هنر را تبیین می کنند.

واژه تروریسم از جمله کلماتی است که طی چند دهه گذشته به یکی از واژگان مصطلح در علم سیاست بدل شده است. با این وجود به نظر می رسد کاربرد این واژه از سوی افکار عمومی برای تبیین اقدامات خشونت آمیز مخالفان موجب اعوجاج معنایی واژه تروریسم شده و مفهوم آن را ابهام آمیز و غامض ساخته است. از این منظر مصادیق تروریسم تا آن حد مبهم است که افکار عمومی جهان نمی توانند به سادگی بین اقدامات گروه های مسلح به عنوان مبارزه برای آزادی و یا خشونت های کور به منظور آسیب زدن به افراد برای تحقق اهداف سیاسی اختلاف بنیادین قائل شوند. در همین حال تاکید بر مفهوم جنگ های نامتقارن در چند سال اخیر به عنوان یک دانش واژه سیاسی - نظامی که برای توصیف نوعی از جنگ استفاده می شود که طرف های درگیر در آن از حیث فناوری و توانایی های نظامی در جنگ در یک سطح قرار ندارند و روش های مورد استفاده آنان در جنگ علیه یکدیگر، متفاوت می شود نیز به نوعی تداعی کننده تعاریفی است که پیش از این از تروریسم ارائه می شد. به بیان بهتر از آنجایی که اقدامات تروریستی به طور معمول در شرایطی صورت می پذیرد که یک مجموعه نسبت به توانایی برای از میان بردن دشمنان خود ابراز تردید کند در نتیجه می توان در بسیاری از موارد تروریسم و اقدامات تروریستی را به مثابه جنگ نامتقارن دانست. این مقاله با بهره گیری از نقش هویت در آموزه های نظریه سازه انگاری به عنوان چارچوب نظری و بررسی دو مفهوم تروریسم و جنگ نامتقارن و همچنین مروری بر برخی از مصادیق می کوشد تا تفاوت ها و شباهت های این دو را نسبت سنجی کند و به تلاش برای یافتن پاسخی برای این پرسش بپردازد که چگونه می توان مرز میان اقدامات تروریستی به مثابه اقدامی ضد بشر و جنگ های نامتقارن را به عنوان دفاع از حق حاکمیت و تعیین سرنوشت در افکار عمومی شناسایی کرد.

جنگ مستعد آن است که معنای سنتی خود را در آینده به چالش طلبد. اگر پایان جنگ های گذشته به پیروزی فیزیکی یکی از طرفین ختم می شد که این پیروزی از طریق خشونت، استفاده از سخت افزار و تخریب ابزارهای طرف مقابل حاصل می گردید: ممکن است پیروزی در پایان نبردهای آینده مترادف با نباختن از طریق نجنگیدن با حریف باشد و این به معنای رقابت مسالمت آمیزی است که در عرصه نرم افزاری صورت پذیرفته و ادراک طرف مقابل و سایر بازیگران را تحت تاثیر قرار می دهد. ما بایستی جنگ را با دوباره تعریف کردن ماهیت آن دوباره اختراع کنیم. با عنایت به اینکه در بیشتر کشورها درگیری مسلحانه اکنون جزوی از ظرفیت بالقوه آنهاست و چون پیروزی نظامی دیگر بیش از این به معنای پیروزی در نبرد نیست ما می کوشیم تا با درک ویژگی و مولفه های نوین جنگ ها فضای مناسب تری را نسبت به آنها ترسیم کنیم.

شبکه های ماهواره ای که تعداد آن ها از هزاران شبکه فراتر رفته است، در عصر حاضر به یکی از مهم ترین ابزارهای انتقال پیام ها در زمینه های گوناگون به مخاطب بدل شده اند. انتقال ذهنیت ها و ایدیولوژی های گوناگون از سنین پایین و از مقطعی شروع می شود که کودک در حال فراگیری روابط اش با محیط اطراف است. شبکه های گوناگون و متنوع ماهواره ای زمینه هایی را فراهم آورده که در نوع خود به جریان سازی خاصی در این عرصه انجامیده است. در این مقاله با بررسی علمی زمینه های تاثیرگذاری این شبکه ها علل کلی این اثرگذاری را مورد مطالعه قرار می دهیم. ایجاد جذابیت و روش هایی در الگوسازی برای مخاطب کودک و نوجوان از زمینه های اصلی است که در این شبکه ها مورد استفاده قرار می گیرند. کودک و نوجوان در سنین خاص به دنبال الگو گرفتن برای شخصیت در حال شکل گیری خود است. به عبارت بهتر او به دنبال هویت می گردد. این ویژگی سبب می شود که با شناخت نیازهای اولیه ی این گروه از مخاطبان، الگوهای خاص هویتی را برای آنان پدید آورده و از این رهگذر ذهنیات، تمایلات، و جهت یابی ایدیولوژیک آنان را شکل داده و به سمتی که سازندگان برنامه های تلویزیونی مایلند هدایت نمود.جذابیت بصری و استفاده از جلوه های تصویری زیبا و چشم نواز اصلی ترین روش برای ایجاد این تاثیرگذاری است.

فقه اسلامی و شیعی از نظر ماهیت فقهی سیاسی است. بخش بزرگی از موضوعات فقهی اصالتا می بایست جز حکومت متولی دیگری نداشته باشد و بخش دیگری از موضوعات نیز در صورت نبود حکومت در مرحله اجرا به نقصان می گرایند. این مقاله درصدد است با استفاده از روش مطالعه ی کتابخانه ای و تحلیلی، به تبیین فقه و حکومت از دیدگاه امام خمینی (ره) و نیز بیان مبانی فقهی دخالت عنصر زمان و مکان در اجتهاد و ضرورت رعایت فهم مصلحت جمعی در تمامی اقدامات حکومت دینی بپردازد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که جایگاه فقه حکومتی در اندیشه سیاسی اسلام و شیعه از منظر امام خمینی (ره) چه می باشد؟ فرضیه مقاله این است که در زمان های مختلف، اجرای احکام و قوانین اسلام، می تواند به تناسب شرایط زمان و مکان و مصلحت جامعه، رویکردهای مختلف به خود گیرد. به عبارتی در برداشت روزآمد و اجتهادی فقه، این روند تکاملی وجود دارد که فقه حکومتی می تواند خود را با نیازهای گوناگون زمانی و مکانی و مصالح عمومی هماهنگ کند و اصالت خود را نیز حفظ نماید.