پژوهشنامه خراسان بزرگ
پیاپی 15 (تابستان 1393)

شیعیان و پیروان ائمه اطهار از صدر اسلام در تلاش بودند که نام ائمه را در سکه ها نقر نمایند.گرچه نام حضرت علی (ع) و امام رضا (ع) در سکه های دوره اولیه اسلامی وجود دارد، اما از دوره ایلخانی،به خصوص غازان خان، نام ائمه اطهار به طور رسمی در سکه ها آورده شد. ضرب سکه های طلا ونقره به نام امام رضا(ع) و نوشتن نام آن حضرت بر سکه ها از سال 202 هجری و از دوره مامون عباسی آغاز گردید. اولین سکه به نام ایشان در خراسان در شهرهای مرو و سمرقند و در مرحله بعد در اصفهان ضرب گردید که در آن ها آن حضرت «ولیعهدمسلمین» نامیده شده اند نه ولیعهد مامون. به علت محبوبیت امام رضا (ع) در بین مردم حتی پس از شهادت امام ضرب سکه به نام ایشان رواج داشته است.بسیاری از پادشاهان چون از نفوذ معنوی امام رضا(ع) در بین مردم آگاهی داشتند تلاش نمودند با نشان دادن ارادت خود به آن امام همام بر میزان محبوبیت خود بیفزایند؛بنابراین ضرب سکه به نام آن حضرت در دوران صفویه و پس ازآن رونق بسیاری گرفت.نوشتن نام و القاب و صفات امام رضا (ع) و همچنین نقش گنبد و بارگاه امام بر سکه ها نشان از اهمیت مقام والای آن امام همام دارد. روش بکارگرفته شده در این پژوهش، روش تاریخی با تکیه بر منابع کتابخانه ایاست.مهم ترین یافته تحقیق آن است که نشان می دهدائمه اطهار و به ویژه امام رضا(ع) در بین مردم، عزیز و بسیار محترم بوده اند و صاحبان قدرت مجبور بودند به خاطر نفوذ تشیع از نام آنان استفاده کرده و از آنان به بزرگی یاد کنند و به نام آنان سکه ضرب نمایند.

انسجام فضایی به عنوان موضوعی که یکپارچگی فضای شهری را مدنظر دارد، از گذشته های دور یکی از مهم تریندغدغه هایبرنامه ریزان به شمار می آمده است. در بین حکمای مسلمان، مسئله انسجام، برآیندی از مجموعه ارتباطات، بین موجودات و ارتباط آن با مبدا هستی است که در شکل نظام مند خود در اصل «تجلی وحدت در کثرت» بیان شده است. توجه به این اصل، در انسجام فضایی شهر مبین آن است که شهر و کالبد آن، به عنوان جزئی از عالم ماده و کثرت، دریچه ای به سمت عالم معنا و کمال حقیقی است؛ لذا می بایست در این مسیر تکامل یابد. این مطالعه به شکل ویژه، ضمن توجه به این رویکرد و تعمیم آن در شکل یابی فضای شهر، موضوع انسجام فضایی در شهر مشهد را در قالب تحولات رخ داده در فضای آن طی سال های اخیر موردبحث و تحلیل قرار می دهد. بدین منظور ضمن اتخاذ رویکردی کیفی مبتنی بر مشاهده و مصاحبه و ارزیابی اقدامات انجام شده در محورهای پیرامون حرم مطهر و ارتفاعات جنوبی شهر مشهد، به دنبال پاسخگویی به این سوال است که «آیا شیوه هایشکل یابی فضا در شهر مشهد انطباقی با الگوی اسلامی دارد»؟ نتایج حاکی است که مبنای شکل یابی فضا در وضع موجود مبتنی بر فرایندی است که در آن هر پدیده، به دنبال نمایش و عرضه خود به عنوان موضوع اثرگذار بر فضای پیرامونی است که از آن می توان با نام «شخصی سازی فضا» یاد کرد. چنین سبکی از شکل یابی فضا که مبتنی بر جایگذاری عناصر مادی، در کانون نظام معنایی است، در تقابل با رویکرد انسجام بخشیبر اساس اصل وحدت در کثرت می باشد که ازهم گسیختگی فضای شهری را به دنبال دارد.

در بیست سال گذشته، تحولات شگرفی در دو حوزه ارزیابی عملکرد و مدیریت عملکرد به وقوع پیوسته است. قهستان ایالتی در شرق ایران بود که تاریخ و جغرافیای آن با خراسان عجین شده است. ایالت قهستان گرچه در ساختار سیاسی و اداری بخشی از خراسان بزرگ بوده است، اما در منابع متعدد جغرافیایی، تاریخی و ادبی از آن تحت نام واحد جغرافیایی مستقل و متمایزی یادشده است. نام این ایالت معرب کهستان و مخفف کوهستان است و شامل شهرهایی چون قاین، گناباد، طبس عناب (مسینان)، طبس گیلکی (گلشن)، ترشیز، خواف، باخرز، خور، خوسف، زام و زاوه بود. درواقع بخش اصلی آن را خراسان جنوبی و شهرهایی از خراسان رضوی، یزد و اصفهان کنونی تشکیل می دادند و قصبه این ایالت قاین بود. بافت طبیعی (دارا بودن کوه، بیابان و...) و ژئوپلیتیکی (نزدیکی به سه ایالت مهم سیستان، خراسان و کرمان) قهستان، شهرها و نواحی این منطقه را از اهمیت ویژه ای برخوردار ساخته و آنجا را به مسیری ترانزیتی و گلوگاهی بی بدیل مبدل کرده بود که پرداختن به آن به منظور روشن ساختن گوشه تاریکی از تاریخ قهستان و شرق ایران ضروری به نظر می رسد. این منطقه از دوران اساطیری موردتوجه حکام و امرا بوده است و در آغاز دوران اسلامی به عنوان دروازه خراسان و گلوگاهی مهم برای کنترل ایالات سه گانه: خراسان، سیستان و کرمان به شمار می رفت و به همین جهت موردتوجه مورخان و جغرافی دانان اسلامی بود؛ بنابراین هدف از این پژوهش بررسی جغرافیای تاریخی ایالت قهستان، به عنوان یکی از تعیین کننده ترین مناطق ایران و جهان اسلام در قرون نخستین اسلامی با رویکردی متفاوت است که می تواند به شفافیت بخش های غبارگرفته تاریخ این سرزمین،کمکی هرچند کوچک نماید. پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای نگاشته شده است و مبنای آن منابع اصیل و دست اول و بنا بر اصل امانتداری است.

در بیست سال گذشته، تحولات شگرفی در دو حوزه ارزیابی عملکرد و مدیریت عملکرد به وقوع پیوسته است. این تحولات، هم در اقدامات مدیریتی در سازمان ها و هم در مطالعات و تحقیقات دانشگاهی مشهود است. دو عبارت «ارزیابی عملکرد» و«مدیریت عملکرد»اغلب به جای یکدیگر به کار می رود، اما می توان چنین دریافت که «ارزیابی عملکرد» عمل سنجش و اندازه گیری عملکرد است؛ درحالی که هدف «مدیریت عملکرد» توجه کردن به نتایج حاصل از ارزیابی به منظور کنترل و مدیریت عملکرد است. مدیریت عملکرد فرآیندی استراتژیک و یکپارچه است که با بهبود عملکرد افرادی که در سازمان می کنند و با توسعه قابلیت های فردی و گروهی، و هماهنگی عملکرد افراد با اهداف سازمانی موجبات موفقیت پایدار سازمان ها را فراهم می کند. این مقاله به بررسی نقش بیانیه رسالت، استراتژی های منابع انسانی و هدف گذاری در مدیریت عملکرد آستان قدس رضوی می پردازد. تحقیق حاضر با ترکیب دو رهیافت کمی و کیفی نقش متغیرهای فوق را در مدیریت عملکرد تحلیل کرده است. تحلیل های آماری و محتوایی انجام شده به محقق کمک نمود تا به بررسی اهمیت هر کدام از اجزای بیانیه رسالت،استراتژی ها و هدفگذاری های عملیاتی در مدیریت عملکرد بپردازد. یافته های این تحقیق نشان داد در اماکن مذهبی بیانیه رسالت، استراتژی های منابع انسانی و هدف گذاری های عملیاتی نقش چشمگیری در تبیین مدیریت عملکرد دارد.

مفهوم پایداری اجتماعی محلات، رویکردی جدید در طراحی و برنامه ریزی محلات شهری است که برنامه ریزی را در راستای آفرینش، ارتقا و پایداری ساختار محلات شهری به کار می گیرد. هدف این مقاله، ارزیابی اصول، معیارها و شاخص های پایداری اجتماعی در نمونه محلات بافت های مختلف شهر مشهد است. روش شناسی انجام این پژوهش ازنظر هدف تحقیق، تحلیلی-توصیفی و از منظر چارچوب پژوهش، کاربردی–توسعه ای است که به شیوه پیمایشی و در سطح محلات دو طرح اردام، سرشور و آبکوه انجام شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات، مشاهدات، مصاحبه و نیز پرسشنامه های محقق ساخته مبتنی بر معیارهای اجتماعی همراه با برخی زیرمعیارها در الگوی محلات پایدار شهری است که به تعداد 78 عدد برای محله اردام، تعداد 83 عدد برای محله سرشور و تعداد 118 عدد برای محله آبکوه به شیوه نمونه گیری منظم از سطح محلات فوق به دست آمد. همچنین در این پژوهش برای تعیین ارزیابی پایداری محلات و وزن دهی شاخص ها از روش آنتروپی شانون و تکنیک SAW3 استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان داد محله دو طرح اردام با بافت جدید و انسان ساخت با کسب رتبه 0.9161 نسبت به محلات تاریخی سرشور با رتبه 0.5989 و فرسوده آبکوه با رتبه 0.3633 از پایداری اجتماعی بیشتری برخوردار است.

فرش مهم ترین هنر ایرانیان از روزگار کهن تا حال حاضر بوده است. استفاده روزمره و کاربردی بودن آن باعث شده تا این آثار به مرور زمان از بین رفته و مدارک کمی از آن به یادگار بماند. در این میان محققین فرش سعی داشته اند با نگاهی به یافته های باستانی، آثار نگارگران و تالیفات سفرنامه نویسان، شعرا و مورخین اسلامی، خلا تاریخی بافت فرش در شهرهای مهم ایران را پر کنند. ناحیه خراسان بااینکه ثبات خاصی نداشته، اما به واسطه هنرمندان و دانشمندان بزرگی که پرورش داده، همواره در ساختار فرهنگی و هنری ایران تاثیرگذار بوده است. فرش از مهم ترین صنایعی است که مردمان ساکن در خراسان از روزگار کهن تا دوران معاصر اقدام به تولید آن کرده اند. بااینکه مدارک مستندی متعلق به قبل از روزگار صفویان، به خصوص سده های 1 تا 5 ق/ 7 تا 11 م. در دسترس نیست، اما در اغلب کتاب های مورخین و جغرافیدانان، اشاراتی هرچند کوچک به این محصول گرانبها شده است. هدف از انجام این پژوهش، علاوه بر آشنایی با قسمتی از تاریخ فرش ایران، شناخت مناطقی از خراسان بزرگ است که در سده های 1 تا 5 ق/ 7 تا 11 م. انواع فرش و زیرانداز را تولید می کردند. مهم ترین سوال تحقیق این است که آیا خراسان نیز همچون دیگر نواحی ایران صاحب پیشینه تاریخی در هنر فرش بافی بوده است؟ دومین سوال این که در این دوران چه نوع زیراندازهایی در شهرها و نواحی خراسان بزرگ بافته می شده است؟ این مقاله از نوع تاریخی و روش تحقیق به صورت توصیفی- تاریخی از گونه «زمینه یاب» است. شیوه گردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای و اسنادی انجام شده است. در پایان مشخص گردید، در سده های 1 تا 5 ق/ 7 تا 11 م. هنرمندان فرش در هفده ناحیه از خراسان بزرگ فرش هایی همچون قالی، بوریا، جاجیم، زیلو، فرش، نمد، گلیم، پلاس و مصلی نماز تولید کرده اند.

توجه به اهداف عمده طراحی اقلیمی در هر منطقه آب و هوایی و پیش بینی مواردی در جهت تحقق بخشیدن به این اهداف موجب سازگاری و هماهنگی ساختمان ها با شرایط اقلیمی و موجب صرفه جویی در مصرف انرژی و هویت یافتن معماری در هر اقلیم خواهد شد. هدف این پژوهش، ارائه شاخص های معماری همساز با اقلیم در شهر مشهد با توجه به شاخص های آسایش دمایی است. برای انجام این تحقیق از داده های اقلیمی ایستگاه سینوپتیک شهر مشهد در یک دوره 10 ساله استفاده شده است. روش انجام این تحقیق توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش با استفاده از شاخص های ماهانی، گیونی، نمودار هم دما به بررسی وضعیت آسایش اقلیمی و معماری همساز با اقلیم پرداخته شده است و سپس چگونگی آسایش انسان با توجه به این شاخص ها، پیشنهادها و راهکارهای لازم ارائه شده است. طراحی معماری همساز با اقلیم در شهر مشهد باید با توجه به زمستان ها و تابستان های خارج از محدوده آسایش شهر مشهد صورت گیرد. در این تحقیق مشخص شد که شهر مشهد از اوایل آبان ماه تا اواخر اسفندماه خارج از محدوده آسایش بوده و سرما حاکم است و علاوه بر تابش آفتاب استفاده از تجهیزات گرمایشی کمکی نیز ضرورت دارد. در ماه های شهریور، مهر، فرودین و اردیبهشت بنا تقریبا در محدوده آسایش قرار دارد. در سه ماه خرداد، تیر و مرداد دمای هوا بالای حد آسایش است؛ به طوری که با استفاده از سامانه های ایستا و جرم حرارتی سنگین بنا و همچنین استفاده مناسب از سایبان ها، می توان شرایط درون بنا را به محدوده آسایش نزدیک کرد.