کتاب «زنان زرخرید (بررسی وضعیت کنیزان در ایران از طاهریان تا مغول)» به تازگی به قلم فریبا کاظم نیا و به همت انتشارات تیسا منتشر شده است. این کتاب مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه، چهار فصل، حاصل سخن، تصاویر و کتابنامه است و وضعیت کنیزان را در دوره طاهریان تا مغول در سه وجه اقتصادی، اجتماعی و فردی بررسی کرده است. دوره تاریخی این تحقیق از ابتدای قرن سوم، به قدرت رسیدن طاهریان در خراسان، تا ربع اول قرن هفتم، برافتادن خوارزمشاهیان، را شامل می شود. ازاین رو، برخلاف آنچه در سرشناسه اثر آمده است، در این کتاب به وضعیت کنیزان در دوره مغول/ ایلخانان اشاره ای نشده است. مولف در این اثر با وجود تاکید بر سرشت تاریخی پژوهش، خود را محدود به داده های مستخرج از منابع معتبر تاریخی نکرده و از منابع داستانی و حکایت و حتی «هزارویک شب» نیز بهره برده است. از این منظر می توان این پژوهش را گامی موثر در خوانش تاریخی منابع داستانی دانست؛ چنانکه بنا به ادعای مولف منابع تاریخی عمدتا مذکرسالار، نخبه گرا و منحصر به وقایع سترگ تاریخی است و در این منابع از زندگی روزمره مردم عادی، فرودستان، پیشه وران، زنان و کودکان کمتر نشانی می توان یافت. داده های مستخرج از منابع تاریخی درباره زندگی روزمره چندان قلیل و انگشت شمار است که پایه و اساس پژوهشی تاریخی نمی تواند بود. اثر با تعریف مفاهیم آغاز شده است. شاید در ابتدا به نظر برسد که مفهوم برده و کنیز به تعریف مجدد نیازی ندارد و در اذهان مخاطبان فقط یک برداشت از این واژه ها می شود، اما نگاهی به منابع تاریخی، جغرافیای تاریخی، ادبی، اخلاقی و حتی داستانی از تعدد نام هایی حکایت دارد که برای نامیدن این گروه اجتماعی به کار می رفته است. ازاین رو، مولف در مقدمه کوشیده است به این پرسش پاسخ دهد: «انسان هایی را که به انحاء مختلف به بازارهای برده فروشان راه می یافتند، چه باید نامید، برده یا بنده». مولف با اتکا به منابع، فراوانی هر دو واژه برده و بنده را در منابع متعدد بررسی کرده و در آخر ادله خود را برای برگزیدن واژه «برده» بر «بنده» بیان کرده است. نیز واژه های مترادف «کنیز» را در فارسی، عربی و ترکی بررسی کرده و نهایتا برای زنانی که خریدوفروش می شدند، واژه «کنیز» را برگزیده است. کتاب با پیشینه تاریخی موضوع، یعنی وضعیت کنیزان پیش از دوره مورد بحث، ادامه یافته است. به زعم مولف شرایط فرهنگی-اجتماعی ایران در قرون نخست اسلامی تلفیقی از فرهنگ برجای مانده از ایران باستان با فرهنگ مهاجران و مهاجمان به این منطقه جغرافیایی است. ازاین رو مولف افزون بر بررسی وضعیت کنیزان در ایران دوره باستان، وضعیت این گروه اجتماعی را نیز در میان اعراب دوره جاهلی و ترکان نیز بررسی کرده است.

راه های تحصیل کنیزان، مبادی ورود آنان به سرزمین ایران، قیمت، مالیات بر فروش و بازارهای فروش کنیزان ذیل فصلی با عنوان «کنیزان به مثابه کالا» بررسی شده است. مولف در این فصل از نظریه «اقتصاد نهادی» برای تببین خرید و فروش، مالیات و نظام عرضه و تقاضا برای فروش کنیزان بهره برده و برای به دست دادن الگوی خرید و فروش و بهره گیری از خدمات کنیزان سه نهاد قدرت، سرمایه و خانواده را بررسی کرده و از خلال آن الگوی بهره کشی از کنیزان را به دست داده است. شاید بتوان مهم ترین بخش اثر حاضر را فصل سوم کتاب با عنوان «کنیزان و گروه های اجتماعی» دانست که به بررسی وضعیت کنیزان پس از فروش و استقرار در خانه مالک پرداخته است. در این فصل آموزش کنیزان، پیشه های آنان و نحوه بهره گیری از خدمات کنیزان در گروه های اجتماعی شهری و روستایی بررسی شده است. همچنین در این فصل رفتار مالکان با کنیزان، مشتمل بر تغییر نام کنیزان، شیوه های تربیت و تنبیه آنان و بهره کشی جنسی از آنان در قالب به فحشا واداشتن کنیزان، بررسی شده است. مولف در این فصل به تغییر نام کنیزان بیش از سایر مولفه ها پرداخته و به صورت مبسوط ارتباط نام کنیزان با پیشه ها و موقعیت آنان را بررسی کرده است. نیز در این فصل به جایگاه کنیزان در خانواده و بهره کشی جنسی از زنان به مثابه کالایی جنسی پرداخته شده است. «کنیزان: نگاهی از درون» عنوان فصل آخر از این اثر است که در خلال آن مولف کوشیده است فارغ از موقعیت اجتماعی مالکان کنیزان، به شخصیت حقوقی، حقیقی و اجتماعی کنیزان بپردازد و اثرات بردگی را در زندگی آنان بررسی کند. در این فصل مولف با استناد به داده های اندک مستخرج از منابع تاریخی یا داستانی سیر تغییر رفتار و موقعیت زنان از اسارت تا بردگی و پذیرش موقعیت فرودست به عنوان زنی برده را پی گرفته و عوامل موثر در تثبیت رفتار برده وار را در این زنان بررسی کرده است. اثر با حاصل سخن، کتابنامه و تصاویر پایان یافته است. تصاویر کتاب تلاشی برای بازنمایاندن وضعیت ظاهری کنیزان از خلال آنهاست و جنبه تزیینی ندارد و در بخش هایی از اثر برای بازنمایاندن نحوه پوشش و آرایش کنیزان بدانها استناد شده است.