این روزها نمایشگاهی با عنوان «رد پا - درنگی بر مراوده هنرمند و جهان پیرامون» در موزه هنرهای معاصر تهران برپاست که در آن 29 اثر از هنرمندان خارجی و 54 اثر از هنرمندان ایرانی به نمایش گذاشته شده است. اهمیت نمایشگاه ردپا در این است که همه آثار روی دیوار از گنجینه موزه انتخاب شده و در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته اند. در همه این آثار هنرمندان به شکل های مختلف طبیعت و محیط اطراف خود را مورد توجه قرار داده اند و از نقاشی هایی که مناظر اطراف را ثبت کرده اند تا نقاشی های انتزاعی که یادآور طبیعت هستند و حتی آثاری که به اشیای پیرامون هنرمند پرداخته اند، در این مجموعه دیده می شود.

یکی از نکات قابل توجه این نمایشگاه، امکان تماشای آثار تعدادی از برترین اساتید هنر از نزدیک است. پل گوگن یکی از مهم ترین نام های این نمایشگاه و از هنرمندان تاثیرگذار جهان است. گوگن در سال های ابتدایی فعالیت خود به حلقه هنرمندانی که بعدا به نام پست امپرسیونیست شناخته شدند، پیوست. آنها عقیده داشتند که امپرسیونیسم در اواخر سده نوزدهم به تجزیه شدن نزدیک شده است و خواستار آن بودند که از امپرسیونیسم و با استفاده از ساختار هندسی فضای تصویری، هنری استوار بسازند. گوگن تحت تاثیر این اندیشه قرار گرفت و نخستین بیانیه سمبولیستی خود را در سال 1887 منتشر کرد. سمبولیست ها بر این عقیده بودند که آفرینش هنری، بازآفرینی عینی موضوع مورد نظر در قالب پیکر انسان، طبیعت بی جان یا منظره نیست، بلکه ضروری است تا اندیشه خود هنرمند از طریق انتخاب نمادها برای مخاطب بازگو شود. گوگن شیفته پیکر های دو بعدی نمای مصری، چاپ های دستی رنگین ژاپنی و دورگیری ظریف نگاره های ایرانی بود و تلاش می کرد ویژگی ها و زیبایی های این آثار را با حفظ تشخص فردی در آثارش وارد کند. تلفیق این ویژگی ها با یکدیگر به شیوه ای منجر شد که در تاریخ هنر نام «سنته تیسم» یا هنر ترکیبی به خود گرفت.

تابلوی «طبیعت بی جان با باسمه ژاپنی» محصول 1889 که در موزه هنرهای معاصر تهران به نمایش درآمده نمونه مشخصی از روش مورد توجه گوگن است. در سمت راست تصویر گلدانی قرار دارد که گوگن از چهره خود و با سرامیک ساخته است. این اثر سفالی یادآور دست آفریده های آفریقایی، در قالبی فردی و امروزی است. در پس زمینه یک چاپ دستی ژاپنی از چهره، یک هنرپیشه دیده می شود و در سمت چپ گلدانی قرار گرفته که سطوح تخت رنگین روی آن وجود دارد. در این اثر مانند چاپ های دستی ژاپنی، کنتراست رنگی وجود دارد ولی سایه روشن در آن کمتر به چشم می خورد. فضا تخت و بدون ژرف نمایی است و از عناصری تشکیل شده که مورد توجه هنرمند هستند.

یکی دیگر از هنرمندان مطرح این مجموعه، ادوآر وویار است که آثارش هم به امپرسیونیسم و هم به سنته تیسم گوگن نزدیک است و موضوعاتی آشنا و بی پیرایه در آنها دیده می شود. این روحیه غیر متظاهر در تابلوی «مدخل خانه ییلاقی» مربوط به سال 1903 به روشنی آشکار است. لکه های رنگ که در تمام سطح تابلو پراکنده شده است، چشم بیننده را در اطراف می چرخاند. نوری که به داخل اتاق تابیده است انسان ها و اشیای داخل منزل را روشن می کند. هیچ کدام از عناصر بر دیگری برتری ندارد و تعادل میان همه آنها برقرار است. تمرکز و آرامش مادر و دختری که در حال مطالعه هستند، همراه با سکوتی که بر فضا حاکم است، محیطی خلسه آور و آرامبخش را ایجاد کرده است.

علاوه بر اینها آثار قابل توجه دیگری هم در این نمایشگاه قابل مشاهده است. بهجت صدر در تابلویی که سال 1356 به وجود آمده است علاقه مندی خود به رنگ سیاه را نشان می دهد. رنگ غلیظی که روی بوم ریخته شده است توسط کاردک برداشته می شود تا خطوطی روشن از دل آن بیرون آید. در نهایت سطوحی به چشم می آید که هیچ فرم آشنایی ندارند اما به وضوح تداعی گر منظره ای طبیعی هستند. در آثار صدر طبیعت و درخت حضوری پر رنگ دارند اما نحوه نمایش آنها کاملا منحصر به فرد است و تیرگی چیره شده بر تصویر، نه یک منظره آرامبخش که فضایی اضطراب آور را نشان می دهد.

تابلوی «در جنگل» اثر ژان دافی هم یکی از آثار نمایشگاه است که طبیعت را به شکلی نسبتا واقع گرایانه به تصویر کشیده است. با این حال در این نقاشی آبرنگ نیز با بازنمایی دقیق طبیعت مواجه نیستیم. حرکت آزاد قلم مو به سادگی درختان و شاخه ها را ترسیم کرده است و هیچ نشانی از جزئیات و ساخت و ساز در این اثر نیست. حتی در استفاده از رنگ نیز نقاش خود را محدود نکرده و رنگ آبی را به گونه ای برای ترسیم درخت به کار برده است که کاملا طبیعی به نظر می رسد.

احمد نادعلیان، هنرمندی است که آثارش پیوندی عمیق با طبیعت دارد. او نه تنها از مواد طبیعی در ساخت آثار استفاده می کند که بستر ارائه اثرش نیز معمولا طبیعت است و بسیاری از ساخته های او در دل طبیعت ر ها شده اند. اثر او از مجموعه «تجاوز به محیط زیست» با شن و غلتک سنگی شکل گرفته و تعاملی مستقیم با مخاطب دارد. روی غلتک سنگی نقشی از ماهی حک شده است که مخاطب با گرداندن آن روی شن، نقش ماهی را به این سطح منتقل می کند. اما این ماهیان بر خاک افتاده با رد پای مخاطبان از بین می روند تا بار دیگر مخاطبی دیگر آنها را روی شن حک کند.

جیمز آ. مک نیل ویستلر تابلوی «بارانداز شیر سیاه» را سال 1859 با تکنیک اچینگ و درای پوینت به وجود آورده است. در این تصویر سیاه و سفید آنچه جلب توجه می کند قدرت خط است. ساختمان های دور دست، رودخانه ای آرام، قایق های شناور روی آب و قایقران های در حال پارو زدن، گاه با خطوطی محکم و استوار و گاه با خط هایی آزاد و ر ها به تصویر کشیده شده اند. در پیش زمینه تابلو مردی را می بینیم که خسته از کار روزانه، چند لحظه ای به استراحت پرداخته و به دوردست خیره شده است. در پرداخت این فیگور جزئیات و دقت بیشتری وجود دارد و چرخش بدن و حالت چهره او بخوبی می تواند احوالش را به بیننده منتقل کند.

در بخشی از بیانیه این نمایشگاه می خوانیم: «نمایش این مجموعه آثار دعوت به درنگی است بر مراوده پویای انسان و جهان پیرامونش بر بازشناسی نقش انسان در شکل دادن به طبیعت آنچنان که امروز می شناسیمش، بر یافتن این ردپای آفریننده در اثر و دنبال کردن آن در جهان پیرامون بر تفاوت زنده بودن و زندگی کردن و خط فارقی که بین اثر و اثر هنری و انسان و انسان هنرمند رسم می کند و بر این سوال مهم که آیا چنین خط فارقی وجود دارد؟ اگر هست نسبت آفرینندگان و مخاطب با آن چیست؟» کامی پیسارو، کلود مونه، ادوارد وویار، پل گوگن، اتوپینه، دیوید هاکنی، پابلو پیکاسو، مایکل بکلر، مک نیل ویستلر، جان گروور، ژان دافی، اد راشا، موریسیو سائنز و گرفان الک هنرمندان خارجی هستند که آثار آنان در این مجموعه به نمایش درآمده است.

همچنین کامبیز درم بخش، سیراک ملکونیان، میرعبدالرضا دریابیگی، سهراب سپهری، بهجت صدر، پرویز کلانتری، غلامحسین نامی، مارکو گرگوریان، علی گلستانه، جلال شباهنگی، عباسعلی سارنج، هوشنگ پزشک نیا، مرتضی ممیز، پروانه اعتمادی، بهمن محصص، جلیل ضیاپور، طلیعه کامران، علی آذرگین، لیلی متین دفتری، علی اکبر صادقی، قاسم حاجی زاده، مجتبی سیادتی، منوچهر معتبر، مهدی صدر، بیژن بصیری، رافائل مهدوی، سجاد دادپور، احمد نادعلیان، داوود امدادیان، مسعود انصاری، واحد خاکدان و مهدی سحابی هنرمندان ایرانی نمایشگاه «رد پا - درنگی بر مراوده هنرمند و جهان پیرامون» هستند.