در روزهای گذشته دو خبر درباره سازمان غذا و دارو در رسانه ها برجسته شد. خبر اول روز 17 اردیبهشت قبل از ظهر منتشر شد که طی آن، رئیس سازمان غذا و دارو گفته بود موضوع رعایت هنجارها جزء مواردی است که در مواردی مانند سهمیه داروخانه ها نقش دارد. اگر یک داروخانه نسبت به رعایت هنجارها اقدام نکند، در وهله نخست تذکر داده می شود و اگر تذکر تاثیری نداشته باشد موارد بازدارنده درخصوص داروخانه متخلف اجرا می شود. چند ساعت بعد خبرگزاری رسمی کشور تکذیبیه ای در این مورد منتشر کرد. این تکذیبیه به هیچ وجه اصطلاحا خوب نچرخید و خبر اول همچنان در خط خبرها قرار داشت. روابط عمومی این سازمان گفت که سخنان اخیر رئیس سازمان غذا و دارو ناظر بر پوشش حرفه ای کادر داروخانه بوده و تنظیم کننده خبر از گفتار به متن دچار اشتباه محتوایی شده است. سپس برای اهالی رسانه کلاس درس باز کرده و به آنها آموزش سواد رسانه ای می دهد. ما با ادبیات سخنگویان این سازمان غریبه نیستیم. یکی از سخنگویان قبلی در دوران کرونا، منتقدان واکسن ایرانی را... خطاب کرده بود. واقعیت این است که هرگونه اظهارنظر در این مورد می تواند در موقعیت کنونی مورد سوءتعبیر واقع شود ازاین رو باید این تکذیبیه را پذیرفت. اما با فرض اینکه تهدید این سازمان متوجه «مردم» نبوده و متوجه کارکنان داروخانه هاست، این موضوع را چگونه می توان فهم می کرد؟ کدام نظریه ها در علوم اجتماعی می تواند پشتوانه درک دقیقی از عملکرد این سازمان باشد؟ میشل فوکو در کتاب «مراقبت و تنبیه؛ تولد زندان» نظریه ای در باب قدرت و چگونگی اعمال آن در بین افراد یک جامعه ارائه می کند. این نظریه ملهم از آرای جرمی بنتهام و ایده «سراسربین» اوست. سراسربین نوعی معماری است که یک برج در مرکز ساختمان های حلقوی قرار می گیرد و به همه اتاق های آنها اشراف دارد. افرادی که در این اتاق ها هستند نمی توانند شخصی را که داخل برج است ببینند اما می دانند که او هرلحظه قادر به رصد آنهاست. هر انسانی دارای زندگی روزمره است. بخشی از این روزمرگی در ساحت سلامت و بخشی از آن در ساحت بیماری می گذرد. بیماری ملازم رنج و عذاب و هزینه و آسیب است و ازاین رو بیمار برای کاهش این آلام باید دارو مصرف کند. سازمان غذا و دارو شاید مهم ترین بخش کارکردی از تلازم بیماری و زندگی روزمره است. هر دارویی که در کشور مصرف می شود، از مجرای این سازمان و با واسطه گری داروخانه ها به دست مردم می رسد. بنابراین زندگی مردم در دست این سازمان است. فوکو طرح نظارتی مذکور را از چند زاویه بررسی می کند، از جمله اینکه واجد ویژگی هایی است که سلسله ارزش هایی را ایجاد می کند که به واسطه آن، نظم بخشیدن به مفاهیم و تجویزها و احکام از طریق گفتمان غالب اجتماعی صورت می گیرد و دیگر اینکه ابزارهایی پدید می آورد که شخص را به یک نظارت خودانگیخته داوطلبانه برای حفظ نظم (حسب تعریف قدرت مستقر) وادار می کند. این دو ویژگی با دو سطح از مناسبات اجتماعی تلازم دارد. در سطح اول مربوط به مردم عادی است که به آنها می گوید تجویزها و مفاهیم و احکام (یعنی رعایت حجاب) موجد نظم است و گفتمان غالب در نظر دارد این تجویزها را به مرحله اجرا بگذارد. در سطح دوم مربوط به مسئولان داروخانه هاست. هیچ داروخانه ای خواستار محدودشدن سهمیه داروها نیست، چراکه این وضعیت از یک سو موجب محدودسازی درآمدهای جاری آنها و از سوی دیگر منجر به درگیری و جنگ اعصاب بین آنها و مردم می شود. بنابراین داروخانه ها باید مراقب باشند که کارکنان آنها دچار خطای بی حجابی نشوند. به طور کلی وجود داروخانه در هر منطقه موجب آرامش خیال مردم است؛ ضمن آنکه مجموعه ای از خدمات پزشکی معمولا حول و حوش داروخانه ها شکل می گیرد که منتفع اصلی آن نیز همان مردم منطقه هستند. می توان این گونه هم دید که احتمالا خطاب پیام به مردم است. رعایت نکردن حجاب در داروخانه ها در نهایت به ضرر خودشان خواهد بود. اینجا تفاوتی ندارد که یک مراجعه کنننده بیرونی بی حجاب باشد یا یکی از کارکنان داروخانه. در هر حال عدم رعایت حجاب موجب زحمت و دردسر است با این نگاه هر خانمی می داند که اثرات نظارت حتی با وجود وقفه های احتمالی در عمل (یعنی اینکه ممکن است در هر جایی بتواند بدون حجاب باشد)، بالاخره در یک بزنگاه حیاتی و حساس (که همان دوران بیماری خود یا یکی از عزیزانش است) دامن گیرش خواهد شد. شاید او بی حجاب باشد اما بی حجابی او به خودش مربوط است ولی اگر یکی از کارکنان داروخانه بی حجاب باشد، پای سایرین هم درگیر ماجرا خواهد بود. شخص بیمار یا خانواده او که به داروخانه مراجعه می کنند، احتمالا دغدغه ای بزرگ تر از بهبودی ندارند و نه اینکه با شخص بی حجاب همراهی یا مرافقت کند. اکنون قدرت در نظارت چنان کامل می شود که اعمال آن عملا غیرضروری می شود. هدف سازمان غذا و دارو آن است که به تعبیر فوکو به یک ماشین در راستای ابداع و پشتیبانی از قدرت تبدیل شود. این قدرت می تواند مستقل از حاملان خود (یعنی گفتمان قدرت) عمل کند یا به طور خلاصه اینکه خود این خانم ها پشتوانه و حاملان وضعیتی می شوند که با آنها تقابل دارد. برای کسی که میل به رعایت حجاب ندارد، طبعا رعایت آن نوعی نقش پذیری اجتماعی است (مانند نقش یک شخصیت بر صحنه تئاتر). این «فرایند کنترل پنهان» همان است که نهایتا «هنجار اجتماعی» خوانده می شود و مبتنی بر نظام پاداش و توبیخ (با هدف ملکه سازی و درونی کردن ارزش های موردنظر) است. از این طریق می توان توافق و پذیرش را عادی و طبیعی کرد. «توبیخ» و مجازات نیز همان عاملی است که انسان را از آستانه خطر دور می دارد و چه خطری بزرگ تر از انواع و اقسام بیماری هایی که هرآینه ممکن است افراد را گرفتار خود سازد.