آرشیو یکشنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳، شماره ۵۷۶۰
هنر و ادبیات
۴
هنرهای تجسمی در آینه فرهنگ مکتوب

مروری بر روایت «چشم گربه»ی مارگارت اتوود

خودشناسی نویسنده یا نقاش ؟

نسیم خلیلی

روایت «چشم گربه»ی مارگارت اتوود، روایتی حجیم اما خوش خوان است با جزییاتی روشن از سیر زندگی یک زن نقاش از کودکی تا میانسالی اش درحالی که نویسنده تلاش می کند آشکار و پنهان نشان بدهد که کودکی، تجربه های زیسته، شخصیت و تربیت و خانواده چگونه معرفت شناسی و سبک یک هنرمند را چونان مجسمه ای از دل سنگ تراش می دهند، می سازند؛ از این رهگذر به نظر می رسد نویسنده در این روایت خود نقاشی ا ست در پی خودشناسی، حتی برخی منتقدان نوشته اند که اتوود در نوشتن این رمان از حوادث زندگی خود و دخترش الهام گرفته و به دنبال هویت خویش بوده است؛ ایلین ریزلی، نقاش روایت، به بهانه نمایشگاه مروری بر آثارش، به کودکی اش سفر می کند و با ترسیم تجربه های زیسته اش و جهان بینی اش - و به ویژه دوستانش- از تابلوهای هنری اش رمزگشایی می کند؛ تابلوهایی که او را زنی جسور و متفاوت نشان می دهند، زنی که کودکی اش را از یک سو در انزوایی کمال طلبانه و از دیگر سو در همزیستی پرچالش و فرساینده ای با دختران همکلاسی اش گذرانده است و اکنون تبدیل به نقاش پیشرویی شده است که در نقاشی هایش با نگاهی منتقدانه و ظریف، از هویت انسان ها و سایه ناگزیر حیات اجتماعی و سیاسی بر آن سخن می گوید و از همین منظر وجه اجتماعی این نقاشی ها پررنگ است. از تابلوی «زنان در حال سقوط» تا تابلوی «یک بال»؛ اولی شاید واکنش هنرمند است به مساله تبعیض جنسیتی زنان در ساحت هنر: «به تابلویی که سال ها پیش کشیدم فکر می کنم. اسمش زنان در حال سقوط بود. در این نقاشی هیچ مردی نبود، اما کار در مورد مردها بود، از آن دست مردها که موجب سقوط زن ها می شوند... زن های سقوط کرده، زن هایی بودند که افتاده بودند و صدمه دیده بودند. نوعی القای حرکت رو به پایین در کار محسوس بود، سقوطی برخلاف اراده خویش.» و نقاشی دوم که همکاران ایلین در گالری های هنری آن را بیانیه ای علیه مردها و ماهیت بچگانه جنگ تاویل می کردند: «این تابلو سه لته ای است، پهلو به پهلو. در یکی از آنها جنگ جهانی و دو هواپیما نقاشی شده، به سبک بسته سیگار؛ بعدی هم یک شب پره است به رنگ سبز ملایم. در پانل بزرگ تر وسطی، مردی در حال سقوط از آسمان است. از وضعیتش مشخص است که در حال سقوط است، نه پرواز، کله معلق است، یکور نسبت به ابرها؛ با این حال خونسرد است. یونیفورم مخصوص نیروی هوایی جنگ جهانی دوم را پوشیده و چتر نجات ندارد. در دستش هم یک شمشیر چوبی بچگانه دارد.» شاید این نقاشی و توصیف جزییاتش بهترین چشم انداز بصری از همه رمان باشد. زندگی اندوهگین و گاه شادمانه زنی با چشمان ژرفانگر که افزون بر روزمرگی های خود در تعامل با برادرش، پدر حشره شناسش، دوستانش، خانواده و مدرسه و تحصیل و مکاتب هنری، راوی حوادث جنگ جهانی دوم است و عناصر فرهنگی دوره های هنری متاثر از این بسترهای سیاسی و تاریخی. ایلین از پس این کوشش هنری چندین ساله و فرساینده اما در مواجهه با نقاشی هایش گویی به نوعی خوداضمحلالی می رسد: «یک کبریت و کمی نفت کار اینجا را تمام می کند. چرا چنین فکری به ذهنم راه پیدا می کند، آن هم نه به عنوان فکری وحشتناک و منبع هراس، بلکه به مثابه یک وسوسه؟ چون دیگر نمی توانم این نقاشی ها را کنترل کنم، یا به شان امر کنم که چه مفهومی داشته باشند. آنها هر انرژی ای که دارند، از وجود من برآمده و حالا من پس مانده آن انرژی هستم.»