آرشیو یکشنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳، شماره ۵۷۶۰
هنر و ادبیات
۴
نگاه

نگاهی به بازار هنر در خاورمیانه معاصر

وقتی «هنر» بی تقصیر است

دکتر حجت امانی (نقاش و دانش آموخته دکتری تاریخ هنر)

از آنجایی که بیشتر شاخص ها در بازار های پررونق و شکوفا به وجود می آیند، آنها گزارش می دهند که خیلی چیز ها رو به رشدند و تعداد کمی با افت مواجهند و به همین خاطر است که شخصی که قبلا هیچ علاقه ای به بازار هنر نداشته در ابتدا به شاخص ها نگاه می کند و از گزارش رشد هیجان زده می شود. هر چند که نهایتا، اگر بخواهید بدانید که هوا آفتابی یا بارانی بهتر است که از پنجره بیرون را نگاه کنید تا به اخبار هواشناسی گوش کنید.تحولات سیاسی و اجتماعی در خاورمیانه که قابل پیش بینی نبوده بازار های هنری این منطقه را با افت و خیز هایی همراه می سازد در حالی که با این باور پیش بینی درباره آینده بازار هنری در این منطقه یا یک اثر هنری توسط هنرمند خاص یا مکاتب هنری کاری خطرناک، گمراه کننده و غیرممکن به نظر می رسد هر چند که دلالان آثار هنری از این حرف ناخشنود خواهند شد، اما باید این واقعیت را پذیرفت. بعد از سال 1945 بازار جهانی هنر وارد یکسری دوره ها شد. قیمت ها به تدریج برای پنج یا شش سال افزایش یافتند، به سرعت به اوج می رسند برای دو یا سه سال بعد از آن، سپس به طور ناگهانی نسبتا افت می کنند تا دوباره این چرخه شروع شود. آخرین دوره شبیه این مورد در اوایل دهه 1980 شروع شد. در سال 1990 به اوج خود رسید و در سال 1991 خیلی سریع افت کرد. بهبود این شرایط در سال 1995 شروع شد که در طول سال 2002 ثابت بود و در 2008 به دلیل بحران مالی جهانی به رکود رسید. با این وجود می توان مولفه هایی را در تغییرات بازار هنر در خاورمیانه فرض کرد که در شاخص های قیمت آثار هنری می تواند موثر باشند:- تغییرات اجتماعی همواره یکی از شاخص های اساسی تغییر ذائقه بازار های هنری در خاورمیانه و تغییر در نظام اجتماعی و تقابل گفتمان های موجود در زمان خود بوده. سرایت سلیقه، مد و انتخاب زیباشناسانه آثار هنری در غرب که در فضا ها و رسانه ها به سرعت قابل انتقالند بر سلیقه جوامع این منطقه انکارناپذیراست. وجود طبقاتی از جامعه که تحت عناوینی چون ثروتمند، ستاره، قهرمان و امثال آن نفوذ رسانه ای و شبکه های اجتماعی موثری در طبقات مختلف جامعه دارند که حضور و تعامل با جامعه هنری خاص شانس تقاضا برای اثر یا ژانر خاصی را افزایش می دهد.- تغییرات سیاسی؛ جنگ ها، اختلافات و قرائت های سیاسی در خاورمیانه نه تنها بر زندگی و معیشت آنها نقش اساسی داشته، بلکه به دلایل منابع نفتی، معادن و ذخایر و نظیر آن بازار های جهانی را تحت تاثیر قرار می دهد. شواهد نشان داده است مناطقی که از ثبات سیاسی برخوردار بوده اند، درآمد بالاتر و در نهایت بازار های هنری پررونق تری داشته اند. سوگیری های سیاسی بیگانگان نیز در این مناطق بر ذائقه هنری در خرید و فروش آثار هنری نقش بسزایی داشته است. به گونه ای که هر از چندگاهی سلیقه ای خاص را بر بازار های هنری تحمیل می کنند که برخی هنرمندان را اغوا کرده و از مسیر هنری خود خارج و به سمت بازار هنر می کشانند.- خانه های حراج: اگر چه تحلیل آمار های حراج به دلیل واضح نبودن و مخفی بودن برخی آمار و ارقام قابل اطمینان نیست. اما رقم های شگفت انگیزی بر یک اثر یا سبک هنری که خانه های حراج بنا به دلایلی که اتاق های فکر و شورای سیاستگذار حراج خانه ها دنبال می کنند، برای مدتی توجه خریداران را به خود جلب می کند.با توجه به آنچه بیان شد عواملی در افزایش یا کاهش بازار های هنری موثرند که هنرمند نقش کمتری در آنها دارد به بیان دیگر عوامل دیگری بیش از ارزش های تجسمی و هنری بر رکود و رونق بازار های مالی خاورمیانه حاکم است. اکنون در خاورمیانه معاصر با وجود تغییرات در نظام سنتی و گفتمانی برخی کشور ها و نیز جنگ بازار های مالی هنرمندان این منطقه را با افت و خیز هایی همراه ساخته است. فقدان جریان های هنری نو در منطقه از دیگر عوامل مهمی است که بازار هنری خاورمیانه معاصر را تهدید می کند. این عامل موجب از دست رفتن بازار های جهانی و در نهایت رکود بازار های داخلی است به گونه ای که امروزه شاهد خالی شدن بازار ها و حراج های جهانی از هنرمندان این منطقه است. امروزه هنرمندان چینی مشغول تولید آثار جدی و نوآورانه هستند.جای تعجب نیست که این اتفاق در سرزمین های دیگری چون هند و روسیه که درگیر تحولات عمیقی هستند نیز در حال رخ دادن است. مجموعه داران امریکایی و اروپایی که پیشتر به آثار هنری معاصر خاورمیانه علاقه مند بودند حال هنر معاصر شرق آسیا را جمع آوری می کنند و گالری های نیویورک و لندن به هنرمندان نوظهور چینی، کره ای و روسی اختصاص پیدا کرده اند.