در این مجموعه داستان شما چند فرم روایت را به کار گرفته اید که یکی تازگی بیشتری دارد؛ روایت داستان «اینباکس». داستانی که تنها بر پایه پیام های رسیده به شخصیت این داستان یعنی «همدم» روایت می شود. بی آنکه ما پاسخ های همدم به این پیام ها را داشته باشیم. پیش از این نیز شما فرم وبلاگ نویسی را برای یکی از رمان های تان یعنی «سوتیکده سعادت، پرشین فامیلز، دات کام» انتخاب کردید. کمی درباره اهمیت فرم روایت از منظر خودتان بگویید و اینکه چطور و با چه معیارهایی فرم روایت داستان های تان را انتخاب می کنید؟

شیوه روایت، پنجره ای است برای دیدن؛ که نویسنده از آن دریچه اطلاعات لازم را به خواننده می دهد. نثر کوتاه طنز «تذکره الاراذل» که بر اساس فرم روایی «تذکره الاولیا»ست و طنز «پاسخگوی مجله فیلم» که در قالب صفحه جواب به نامه های خوانندگان مجله فیلم است؛ یا طنز «باب آب» و طنز «لغتنامه، حرف ز» که هر دو فرم لغتنامه را دارند و داستان «جمع کل» و آنها که احتمالا یادم نیست، همه گواهند که پرداختن به فرم روایت، به عنوان یکی از ارکان داستان، همیشه برایم جذاب بوده و اهمیت ویژه ای داشته.

با انتخاب درست زاویه دید و شیوه روایت، داستان در شکل درست خودش قرار می گیرد. وقتی به موضوع داستان فکر می کنم، قبل از نوشتن، به فرم روایت مناسب هم می رسم. دو بار فقط پیش آمده که ابتدا کار را کامل نوشته ام و وقتی راضی ام نکرده، مجبور شده ام فرم روایت را عوض کنم. یک مورد داستان کوتاه و یک مورد رمان بوده؛ که خودم مجبور شدم کل کار را بازنویسی کنم!

این طور نیست که با آقایان عزیز و گرامی و محترم مشکل داشته باشم. فمینیست هم که اصلا نیستم. اتفاقا بهترین دوستان من، در طول سالیان سال، آقایان بسیار محترم و عزیزی بوده اند که می شود روی مرام و معرفت شان قسم خورد. شاید ایراد از این باشد که سراغ نوشتن از زنانی می روم که از بخت بدشان، شخصیت مردان دور و برشان جای اما و اگر و شاید دارد. به قول شما، گویا مردان و زنان جهان داستانی من این شمایل را دارند.

این داستان را با وسواس بسیار و با دقت فراوان -همیشگی ام- نوشته ام و برای حتی نقطه و ویرگولش هم دلیل دارم. (استیکر میمون مواضع!) اتفاقا هنگام انتشار کتاب «رقص سالسای جاستین تیمبرلیک بر سر مزار صدام کافر»، همین داستان «مستراح خانه دکتر شلنگ ندارد!» بیشترین دیالوگ را میان من و سرویراستار نشر چشمه، جناب آقای هومن عباسپور گرامی و همکاران محترم شان ایجاد کرد. نمی دانم داستان چندبار بین ما رفت و بازگشت و چندبار «اصلاح و ویرایش» و «ری اصلاح و ری ویرایش» شد. جناب آقای عباسپور برای بعضی اصطلاحات و عبارات و جملات اعتراض داشتند و معتقد بودند باید همه یکدست شوند، ولی از نظر من راوی این داستان خانمی کم سواد است که در پی نشست و برخاست میان دکترهای درمانگاه، اینجا و آنجا عبارات جدیدی شنیده و اصرار دارد آنها را در صحبت هایش به کار ببرد و همین باعث شده شلخته صحبت کند و خودش هم نداند که دارد چه می گوید. او حتی نمی داند کدام یک از عبارات صحیح است و کدام غلط. فقط اصرار دارد عبارات جدید را به کار ببرد. برای همین این قدر در و بی در و شلخته حرف می زند. در جایی عبارت درست و یک خط بعد، همان عبارت را غلط بیان می کند. شاید اغراق باشد، ولی من این زن را این گونه دیدم. البته اگر به سلیقه خودم بود، برایش لهجه غلیظی هم می گذاشتم که دیگر ریسک نکردم، چون خطر بروز حساسیت در جامعه گل و بلبل ما را بیشتر می کرد.

شخصیت پردازی از مهم ترین عناصر داستان و رمان است. شاید بشود گفت مثل راه رفتن روی لبه ای تیز است. هم می توان روی آن لبه برنده، آهسته و به سلامت راه رفت، هم ممکن است پای مان بلغزد و خودمان را زخمی کنیم یا سقوط کنیم. شخصیت پردازی آن قدر مهم است که اگر نویسنده از پس خلق آن برنیاید، خواننده را از دست می دهد. خواننده باید با شخصیت همذات پنداری کند و خودش یا یکی از اطرافیانش را با آن یکی کند. شخصیت پردازی مثل این است که از یک حجم سنگی، یک مجسمه زیبا و با شکوه بتراشیم. اگر خوب از پس این کار بربیاییم، اثری زیبا خلق کرده ایم وگر نه، همه چیز را خراب کرده ایم.

شخصیت پردازی داستان طنز با داستان غیرطنز فرقی ندارد. شخصیت در هر دوی اینها، یا تغییر ایجاد می کند یا وقایع داستان بر آن اثر می گذارند. شخصیت داستانی ممکن است ظاهری عادی یا غیرعادی داشته باشد. ممکن است مثل همه انسان ها کارهای معمولی روزانه، یا کارهایی غیرمعمول انجام بدهد. ممکن است آرزو یا هدف و علاقه خاصی داشته باشد، ممکن است واکنش متفاوتی نسبت به دیگران یا اتفاقات داشته باشد و ممکن است نقاط ضعف و قوت متفاوتی نشان بدهد. همه این تفاوت ها و ویژگی هاست که شخصیت را خاص و مخاطب را به خواندن اثر ترغیب می کند.

خیلی جایگاه خاصی برای داستان طنز نمی بینم. این گونه ، در داوری آثار ادبی هم جایگاه خاصی ندارد، اما خوشبختانه در خالقان آثار طنز، تغییرات قابل توجهی دیده ام و با طنزنویسان تازه نفس و نوقلم زیادی برخورد داشته ام و داستان ها و رمان های طنز بسیار خوبی خوانده ام، با موضوعاتی نو، نگاه هایی ویژه و نثر و قلم هایی تازه در حد تیم ملی و المپیک.

در جهان واقعی و در مورد خودم می توانم به جرات بگویم در بیشتر موارد، اموراتم با طنز نویسی گذشته. کاری اداری را که همه می گفتند محال است به سرانجام برسانی، با یک نامه طنز به مقصد نهایی رسانده ام و بهترین نتیجه را گرفته ام. اما در جهان داستان، به گمانم هنوز آن طور که باید و شاید، داستان طنز را جدی نمی گیرند! عجب جمله سنگینی. پیشنهاد نیم ساعت تنفس در هوای باز در بالکن!

در مورد قیچی سانسور، متاسفانه نمی توان متر و معیار مشخصی تعیین کرد. همه ما در این سال ها کتاب هایی خوانده ایم که حیران مانده ایم چطور مجوز ارشاد گرفته اند و در مقابل خودم به عنوان خالق اثر با تذکراتی روبه رو شده ام که فقط باعث خنده ام شده. برای چاپ «سوتیکده سعادت، پرشین فامیلز دات کام» مجبور شدم یک سری فحش و فضیحت را که فرزانه شخصیت اصلی رمان از حرص نثار برادرش شازده فرخ کرده، ملایم تر کنم که به نظرم خیلی مسخره بود. راوی من از فضای مردسالاری حاکم بر خانه شان شاکی بود. طبیعی بود که به برادرش فرخ که عزیزدردانه خانواده است، بد و بیراه بگوید.

در جاهایی لبه تیز قیچی سانسور، بدجوری یقه اثر طنز را می گیرد و خوشبختانه در جاهایی طنز موفق می شود سانسور را دور بزند. به امید کند شدن روز افزون قیچی سانسور محل نصب و درج استیکر کروکودیل امیدوار!

در هر اثر روال کار یکسان نیست؛ به حال و هوای آدم هم بستگی دارد. برای داستان «قله» یا «جمع کل» از ایجاد ایده اولیه تا نگارش داستان و حتی دو، سه بار بازنویسی، شاید یک هفته زمان برده. داستان «قله» حتی بازنویسی هم نداشت. شاید فقط در نسخه دوم، جای چند ویرگول جابه جا شد و یکی، دو جمله حذف یا اضافه شد. در مقابل داستان نیمه کاره ای هم دارم که سه سال است هنوز نتوانسته ام به سرانجام برسانمش؛ گویی طرح به پختگی لازم نرسیده و همان طور که شما فرمودید، داستان «شب های چهارشنبه» را 19بار بازنویسی کردم و حتی در بازنویسی سوم، زاویه دید را عوض کردم و داستان را کوبیدم و از نو نوشتم! [این داستان بیشترین بازخورد را برایم داشته با بیشترین جایزه و دست و جیغ و هورا. دو کلاسور نامه و ده ها ایمیل دارم که افراد مشهور و خوانندگان عادی پس از خواندن این داستان حس و حال شان را برایم نوشته اند. در دهه 80، وبلاگ ادبی ای نبود که قسمت هایی از این داستان را همراه با کامنت های خوانندگان نگذاشته باشد.] در مورد عادات نوشتن، از سال های 1368 تا 1380 بسیار دلی می نوشتم. یعنی اگر حرفی برای گفتن داشتم، دست به قلم می شدم، اما از سال 1380 به بعد، خودم را موظف کردم که هر روز بنویسم. قبلا هم گفته ام، از نوشتن روزی یکی، دو خط شروع کردم و در سال 1384 به روزی 6 تا 8 ساعت رسید و در سال 1388 هنگام نگارش سریال شمس العماره به روزی 12 ساعت نوشتن رسید. رسما خواب و خوراک نداشتم. چهار ساعت می نوشتم، دو ساعت می خوابیدم، دوباره چهار ساعت می نوشتم، دو ساعت می خوابیدم. عادت خواب کم و نامنظم امروزم را از آن روزها به یادگار دارم و مانند زرافه ها، در شبانه روز، فقط چهار ساعت می خوابم.

در درجه اول، حرفی که می خواهم بزنم برایم اهمیت دارد که قطعا بزنگاه خاصی هم دارد. در قدم بعدی، شخصیت و زاویه دید و زبان مهم تر است.