کم شدن رشد نرخ زاد و ولد و حتی در برخی از مناطق رشد منفی جمعیت تبدیل به یکی از مشکلات برخی از کشورهای توسعه یافته جهان، به ویژه در شرق آسیا، شده است، مسئله ای که در طول زمان نتایج ناگواری را به دنبال خواهد داشت. در واقع این «سقوط» جمعیت این امکان را دارد که تبدیل به یک «بحران» در این کشورها شود. باری، در یادداشت پیش رو تنها پرتوی به این مسئله افکنده شده است. اداره ملی آمار چین جمعیت این کشور را در سال 2023 یک میلیارد و 409 میلیون نفر اعلام کرده بود که نسبت به سال قبل از آن دو میلیون و 750 هزار نفر کاهش یافته است. سال 2022 نخستین کاهش جمعیت چین از سال 1961 در دوران قحطی بزرگ دوران «مائوتسه تونگ» رخ داد. با کاهش نرخ زاد و ولد و موج مرگ و میر ناشی از کرونا پس از پایان قرنطینه شدید جمعیت این کشور برای دومین سال متوالی در سال 2023 کاهش یافت که انتظار می رود اثرات طولانی مدت عمیقی بر پتانسیل رشد اقتصاد چین داشته باشد. در نتیجه سیاست تک فرزندی که از سال 1980 تا 2015 اجرا شد و شهرنشینی سریع آن دوره، نرخ زاد و ولد این کشور ده ها سال است که در حال کاهش بوده است. همچنین به سبب رونق اقتصادی ، جمعیت زیادی از جوامع روستایی چین به شهرها نقل مکان کردند؛ جایی که بچه دار شدن گران تر است. با کاهش بیشتر اشتیاق برای بچه دار شدن در سال 2023، بیکاری جوانان به بالاترین حد خود رسید، دستمزد بسیاری از کارگران به اصطلاح یقه سفید کاهش یافت و بحران در بخش املاک- جایی که بیش از دو سوم ثروت خانوارهای چینی ذخیره می شود- تشدید شد. داده های جدید به نگرانی ها اضافه می کند؛ جایی که چشم انداز رشد اقتصاد شماره 2 جهان به دلیل وجود کارگران و مصرف کنندگان کمتر در حال کاهش است؛ در حالی که افزایش هزینه های مراقبت از سالمندان و مزایای بازنشستگی فشار بیشتری بر دولت های محلی بدهکار وارد می کند. انتظار می رود جمعیت سن بازنشستگی چین، 60 ساله و بالاتر، تا سال 2035 از حدود 280 میلیون نفر در حال حاضر به بیش از 400 میلیون نفر افزایش یابد- بیش از کل جمعیت آمریکا.

اما مورد ژاپن؛ این کشور در حال حاضر یکی از پیرترین کشورهای جهان است. میانگین سنی این کشور نزدیک به 49 سال است در حالی که سال هاست دولت ژاپن تلاش می کند، تا با ارائه مشوق های نقدی و در نظر گرفتن یک سال مرخصی برای والدین، مردم را به داشتن فرزند بیشتر تشویق کند. اما این تلاش ها تاکنون راه به جایی نبرده و نتوانسته است نمودار کاهش جمعیتی این کشور را معکوس کند. اسفند سال گذشته داده های دولت ژاپن حاکی از این بود که نرخ تولد این کشور در سال 2023 به پایین ترین سطح خود رسیده و نرخ مرگ و میر بیش از 2 برابر تولد بوده است. نرخ ازدواج نیز به پایین ترین سطح خود از سال 1933 رسیده است. جمعیت ژاپن پس از آنکه در دهه 2000 میلادی رشد صفر درصدی را تجربه کرد، از سال 2010 رو به کاهش گذاشت و در سال های اخیر این کاهش با شتاب بیشتری روبه رو شده است. پیش بینی شده است جمعیت ژاپن تا اواسط این قرن با کاهش چشمگیری روبه رو شود و در سال 2065 به 88 میلیون نفر تنزل یابد. این مسئله به این معناست که جمعیت ژاپن در مدت زمان 45 سال گذشته با کاهش 30 درصدی روبه رو شده است. براساس این گزارش مهم ترین دلیل کاهش جمعیت در ژاپن، عدم تمایل زنان به فرزندآوری است. نرخ باروری در ژاپن از دهه 1970 میلادی به بعد با کاهش روبه رو شده است. نرخ باروری در دهه 2000 میلادی به رقم 1.3 درصد در ازای هر زن رسید. این رقم در 2005 میلادی به 1.26 درصد رسید. در دهه 2010 میلادی به بعد نرخ باروری در ژاپن با افزایش اندکی روبه رو شد و به رقم 1.4 درصد رسید. در ژاپن به صورت سنتی بارداری خارج از پیوند ازدواج بسیار اندک است. زایمان های خارج از ازدواج نیز در دهه 1950 حدود 2 درصد از کل تولدها را در ژاپن به خود اختصاص داده است. بنابراین مهم ترین دلیل کاهش جمعیت در ژاپن عدم تمایل جوانان برای ازدواج اعلام شده است.

به دنبال تداوم روند کاهش جمعیت در کره جنوبی، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این روند می تواند مسئله دفاع ملی این کشور را آن هم در زمانی که تنش ها در منطقه غرب اقیانوس آرام رو به افزایش گذاشته است، با مشکل روبه رو سازد. هشت تا نه سال متوالی است که آمار تولد نوزادان در کره جنوبی، نمودار رشد جمعیت این کشور ثروتمند آسیایی را روی منحنی نزولی قرار داده است. به استناد آمارها، کره جنوبی با کاهش نوزاد روبه رو شده است. زیرا بسیاری از جوانان در مواجهه با رکود اقتصادی و قیمت های بالای خانه، بچه دار شدن را به تعویق می اندازند یا از بچه دار شدن منصرف می شوند. کره جنوبی اولین کاهش طبیعی جمعیت خود را در سال 2020 گزارش کرد و از آن زمان روند کاهش جمعیت ادامه دارد. به گزارش سازمان آمار کره جنوبی، این کشور در ماه مه (اردیبهشت/خرداد) سال جاری با کاهش شدید زاد و ولد مواجه بوده و بار دیگر زنگ خطر جدی برای کاهش جمعیت و افزایش جمعیت کهنسالان این کشور به صدا درآمده است. گزارش ها حاکی است، کره جنوبی در سال 2023 نرخ پایین زاد و ولد را ثبت کرد که بر اساس اعلام سازمان همکاری اقتصادی و توسعه این مسئله بسیار بی سابقه است. اگر این روند ادامه یابد، جمعیت کنونی کره جنوبی که تقریبا 52 میلیون نفر است تا سال 2070 به 38 میلیون نفر کاهش می یابد و میانگین سنی افراد در این کشور به بیش از 65 خواهد رسید. چنین وضعیتی در دهه های 1960 و 1970 نیز در این کشور تکرار شده بود. کار به جایی رسیده است که «یون سوک یئول»، رئیس جمهور کره جنوبی، که نگران این مسئله است گفته است: «برای غلبه بر نرخ پایین تولد که می تواند (وضعیت) اضطراری ملی در نظر گرفته شود، همه قابلیت های کشور را به طور کامل بسیج خواهیم کرد»؛ او همچنین افزوده است که دولت او وزارتخانه جدیدی برای رسیدگی به نرخ پایین تولد در این کشور ایجاد خواهد کرد.

* منابع در دفتر روزنامه موجود است.