بررسی نسخه خطی سفرنامه میرزا محمود شیرازی به بمبئی از دیدگاه مردم شناسی تاریخی

میرزا محمود شیرازی از تاجران شیراز، در سال 1309 ه. ق برابر با سال 1270 شمسی به قصد تجارت و سیاحت به بمبیی مسافرت می کند. وی ابتدا از راه زمینی از شیراز به سمت بوشهر حرکت می کند و در مسیر خود از راه قدیم شیراز – کازرون یعنی از راه صعب و بسیار دشوار کتل های پیرزن و دختر عبور می کند. مسیر کازرون به بوشهر از راه های شناخته شده آن زمان است که به لحاظ نفوذ دولت بریتانیا در جنوب ایران و اهمیت این ناحیه برای بریتانیا حفظ و امنیت آن اهمیت حیاتی دارد. میرزا محمود پس از اقامت کوتاهی در بوشهر از طریق دریا با کشتی به سمت بمبیی حرکت می کند که از مسیرهای بندر لنگه، بندر عباس، جاسک گذشته، سپس وارد کراچی می شود و از آنجا به بمبیی می رسد. میرزا محمود به مدت دو ماه در بمبیی می ماند و در این مدت از مکان های دیدنی بمبیی که برایش جالب بوده است دیدن می کند. از مناظر طبیعی مانند پارک گرفته تا مکان های فرهنگی و تاریخی چون تیاتر، سیرک، موزه، نمایشگاه نقاشی و مسجد و کلیسا. میرزا محمود در تمام این دیدارها، مشاهدات خود را به سادگی و شیوایی خاصی به رشته تحریر در می آورد. غیر از این مکان ها دیگر مشاهدات میرزا محمود از جمله مراسم هندوها و یا نزاع بین پیروان ادیان نیز جالب است. سفرنامه میرزا محمود از دید مردم شناسی تاریخی بسیار مفید است. وی بدون قضاوت در مورد مشاهداتش تنها آنها را به توصیف می کشد و همین بی طرفی و بی غرضی وی نیز اثر او را از دید مردم شناسی مهمتر کرده است. هدف از انجام این مقاله بررسی و تجزیه و تحلیل سفرنامه میرزا محمود شیرازی از دید مردم شناسی تاریخی و فرهنگی است.
تنها نسخه منحصر به فرد سفرنامه میرزا محمود در آرشیو نسخ خطی کتابخانه مجلس نگهداری می شود.