تحلیل نقش و قاب حاشیه در فرش های عشایر افشار در تلفیق نگرش جورج زیمل و رویکرد بازتاب

تاکنون هنر فرش بافی ایران -خصوصا فرش بافی عشایری و روستایی- از وجوه گوناگونی چون زیبایی شناسی، رمزگرایی، طبیعت گرایی و... بررسی شده است. اما با نگرش متفاوت جامعه شناس آلمانی «جورج زیمل» به «جامعه و اثر هنری»، می توان وجهی فرامتنی و بین رشته ای از این هنر، در ارتباط با جامعه مطرح کرد. وی معتقد است که سرمنشا همه اصول زیبایی شناختی در اصل «تقارن» نهفته است و این گرایش به تقارن با نوع اداره جامعه رابطه دارد. این تحقیق بنیادین برای پاسخ گویی به این سوال بوده که آیا ارتباطی بین معیارهای زیبایی شناسی با اوضاع جامعه وجود دارد یا خیر. برای یافتن پاسخ، با استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی و ابزار اسنادی و کتابخانه ای، گردآوری مطالب و تبیین مبانی بخش نظری انجام شد. جامعه و نقوش قالیچه های عشایر افشاری کرمان به عنوان نمونه در نظر گرفته شده است تا در تطبیق با آراء زیمل و به ویژه با اتکا به نظریه بازتاب، بررسی شود. لذا مقاله حاضر در عین پرداختن به نقش و حاشیه فرش، انعکاس جامعه و نوع اداره آن را بر موزون و متقارن بودن هنر فرش بافی جوامع عشایری جست وجو می کند. در مجموع، رویکردهای زیبایی شناسی جامعه شناختی زیمل در ارتباط جامعه و این هنر سنتی کشورمان مصداق می یابد. هنوز در نمونه هایی از جوامع روستایی و عشایری هماهنگ از نظر سیاسی و اجتماعی، ساختار فرش عشایری همچنان بر نظم و تقارن است؛ در حالی که جامعه کاملا فردگرایانه مدرن، هنر را به سوی عدم تقارن سوق داده است که نمونه عینی آن در فرش های مدرن مشاهده می شود. هم چنین برخورداری از نگاهی تلفیقی بین زیبایی شناسی و جامعه شناسی نسبت به حضور «قاب یک اثر هنری و به عبارتی حاشیه فرش» و تلقی رکن اساسی بودن آن، باعث می شود جامعه به مثابه اثری هنری، دارای کلیتی انسجام یافته شود.