مبانی انسان شناسی حکومت دینی از منظر حکمت متعالیه

ملاصدرا اصل وجود انسان را نفس و بدن را مرکب و ابزاری برای رشد نفس می داند. نفس نیز با پشت سرگذاردن مرحله نباتی و حیوانی، به مرحله انسانی می رسد. در این مرحله نیز از عقل هیولانی به عقل بالملکه و سپس به عقل بالفعل و عقل مستفاد ارتقاء یافته و به کمال شایسته انسانی دست می یابد. از نظر ملاصدرا راه های رسیدن به سعادت سه عامل تفکر، دین و اخلاق است. نقش دین در کمال انسان بی بدیل و یگانه است. انسان مراحل مختلف هستی (غیب و شهود، دنیا و آخرت) را تنها با استفاده از دین، با سعادتمندی پشت سرمی نهد. لذا برای وصول به این سعادت، باید به دنبال اجرائی کردن دین بود. عامل اجرای دین در زندگی انسان سیاست است و ملاصدرا سیاست را خادم شریعت دانسته، سیاست بدون شریعت را به بدن بی سر تشبیه می کند. هدف از سیاست حاکمیت عقل بر غضب و شهوت در زندگی فردی و اجتماعی، و نتیجه آن نیز، حاکمیت عدالت در جامعه بشری است. از نظر وی، حاکمیت نیازمند شرایطی خاص است و هر کسی شایستگی آن را ندارد. فقط اشخاص خاص با ویژگی هایی خاص می توانند عهده دار این مسئولیت باشند. این ویژگی ها تحت عنوان «کمالات اولیه و ثانویه» مورد بحث قرار می گیرد. ملاصدرا «حکومت دینی» را برآیند چنین سیاستی دانسته، مدینه فاضله انسانی را در پرتو آن قابل تحقق می داند.