بررسی مقایسه ای جایگاه علوم انسانی در برنامه درسی اگزیستنسیالیستی و اسلامی

علوم انسانی عهده دار پژوهش و کاوش در احوال درونی، حیات معنوی، اجتماعی و رفتاری انسان به عنوان فاعل شناسایی است. هدف این علوم فهم، ادراک و تفاهم و روش آن تفسیر است. علوم انسانی بر مبنای نوع نگاه به حقیقت انسان و موقعیت وی در هستی تبیین می شود. بدین سبب می توان آن را علومی راهبردی و تمدن ساز نامید. به دلیل نقش این علوم، بررسی جایگاه آن در برنامه درسی به عنوان محور فعالیت های تربیتی، سازنده و راهگشا خواهد بود.
هدف این مقاله، بررسی برنامه درسی و جایگاه علوم انسانی در آن، با روش تحلیل محتوا در نظام تعلیم و تربیت اسلامی و اگزیستنسیالیستی، با رویکردی تطبیقی بوده است. ضمن پژوهش به بحث درباره مبانی هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی هر دودیدگاه پرداخته شد. به لحاظ انسجام در امر پژوهش، بعد از مطالعه مبانی فلسفی هردو نظام، از رویکرد اسلامی، استاد مرتضی مطهری (13581298) و از رویکرد اگزیستنسیالیسم، کارل یاسپرس (1883-1969) به عنوان نمایندگان این دو نحله برگزیده شدند و آرای این دو فیلسوف مورد بررسی قرار گرفت. سپس اهداف، فرایندها و رویکردهای یاددهی_ یادگیری، از نظر فعالیت های معلم و شاگرد بررسی گردید.
براساس یافته های پژوهش، هردو رویکرد با دیدگاه های متفاوت با تاکید بر جایگاه انسان، او را موجودی آزاد، آگاه و مسئول دانسته اند که به صورت بالقوه در دنیا و در ارتباط با طبیعت و دیگران قرار دارد و در یک فرایند زمانی خود را می سازد. اگزیستنسیالیسم با تقدم وجود بر ماهیت و تاکید بر خودشکوفایی انسان، او را موجودی به خود وانهاده معرفی می نماید، که مسئول تشخص فردی و تعالی وجودی خویش است. از سوی دیگر، در تربیت اسلامی با تاکید بر تثبیت توحید حضوری، انسان را «حی متاله»، با فطرتی کمال جو معرفی می نماید که گنجایش ظهور اسما و صفات خداوندی را دارد. لذا پژوهش پس از بررسی هردو مکتب، دلالت های متناسب با دیدگاه اسلامی در جهت تبیین برنامه درسی اسلامی را به دور از درآمیختگی با رویکرد اگزیستنسیالیستی استخراج نموده است.