ارتش ایران در دوران زندیه

شرایط جغرافیایی و استراتژی ایران به گونه ای است که علی الدوام در معرض هجوم مهاجمان و اقوام ماجراجو قرار می گرفته، و به همین سبب ضرورت تاسیس نهادهای نظامی و نگهداری ارتش نیرومند را ایجاد کرده است. تمامی حکومتهای که در خلع تاریخ طولانی این مملکت تشکیل شده اند، بی تردید تکیه بر قدرت نظامی خود داشته اند و تا آنگاه که از وجود سپاهیان نیرومند و کارآمد برخوردار بودند توان حفظ و ماندگاری را در برابر شداید روزگار ائم از قوای متجاوز خارجی یا اغتشاشگران و رقیبان داخلی محفوظ مانده اند.
میزان توجه به سپاه در حکومتهای مختلف به مقولاتی همچون شخصیت و خصوصیات فردی شخص حاکم و نیز شرایط خزانه و اوضاع مملکت بستگی داشته است. آنگاه که فردی رزم جوی همچنان داریوش اول یا خسرو انوشیروان و شاه عباس و نادر شاه افشار در راس کار بوده اند قوای ارتش ایران در اوج ترقی و پیشرفت و رفاه بوده است و هر گاه که زمام مملکت در دست موجود آسایش طلب و آرامش جو بوده، عصر بحران، و هرج و مرج و نفاق و تشتت آغاز گشته است.
کریم خان زند در اساس مردی لشکری و ورزیده و جنگجوی بوده و سنوات درازی از عمر پرزحمت خود را در اردوی نادری و معیت آن شهریان کشور گیر گذرانده بود، به همین سبب به مردان سپاهی اعتنایی خاص داشت و تدارکاتی برای تمثیت خاطر و بهبود حال آنان می چید. اما در چهارده سال پایانی عمر وی که صحنه از دشمنان داخلی و نیروهای مزاحم خارجی خالی بود، او نیز برابر این مهم اعتنایی بسیار نمی کرد و جانشینان بی کفایت و ضعیف وی هم از درک مسائل ایران و جهان غافل بودند.
مقاله حاضر کوششی است که من باب ترسیم شعه ای از احوال رزم آوران و فعالان نظامی دوره زندیه به کار رفته است و برخی از عمده مسائل و معضلات این طبقه را در معرض بررسی و تحلیل قرار داده است.