پنجاه گفتار از دینکرد ششم، دایرهالمعارف اخلاق ایرانی

پیش از آن که به بحث درباره «دینکرد ششم» بپردازیم، جا دارد که به مجموعه هفت جلدی دینکرد نظری، هر چند اجمالی، بیفکنیم- مجموعه ای که به ترجمه کامل یا تجزیه و تحلیل موشکافانه آن توجه کافی نشده است. این اثر دایره المعارف کاملی است حاوی مطالبی در رشته های علمی و معارف رایج در عهد ساسانی. همچنین شرح زندگی و تولد اسطوره ای زردشت و فهرستی از فرگردهای از دست رفته اوستایی در دوره های کهن. باید گفت که این مجموعه از دشوارهای زبانی خالی نیست، از جمله عبارات طویل و گه گاه بدون فعل که دشواری ترجمه و تفسیر پاره هایی از آن را دو چندان می سازد (تفضلی 1377، ص128-138). اما، مشکلات زبانی «دینکرد ششم» نسبت به بخش های دیگر این مجموعه کمتر است ضمن آن که گفتارهای آن شیرینی خاص دارد و مشتمل بر پند و اندرزهایی است که چه بسا انگیزه رغبت به مطالعه آن باشد.
در نظری کلی، این اثر، مانند بندهشن، مطالبی بس قدیم تر از دیگر متون پارسی میانه در بر دارد. تالیف آن را به دو موبد بزرگ زردشتی، آذرفرنبغ فرخزادان و آذرباد امیدان، نسبت می دهند. فرخزادان موبد پارس بود. وی در عهد مامون (خلافت: 198-218 ق)، خلیفه عباسی می زیسته است. گفته می شود که بخش های اولیه دینکرد اثر این موبد است. اما تاریخ حیات آذرباد امیدان چندان مشخص نیست. وی احتمالا باید همان موبد امیدان باشد که پسرش، اسفندیار (موبد بزرگ)، در سال 936 میلادی در گذشته است. از این موبد در بندهشن نام برده شده و از معاصران موبد زاد اسپرم است. آذرباد امیدان کار فرخزادان را تکمیل کرد و بخش های بعدی را به دینکرد افزود. مندرجات بخش یا دفتر سوم بیشتر در دفاع از دین مزدیسنا است. اعظم مطالب دفتر چهارم در شرح عقاید زردشتی است. هر دو دفتر گزارش بهدین مزدیسنان است. در دفتر پنجم پرسش هایی مطرح می شود که آذرفرنبغ، موبد بزرگ، به آنها پاسخ می گوید. طراحان این پرسش ها پیروان دین زردشتی اند. در جنب این پرسش و پاسخ ها، یک سلسله مسائل اخلاقی نیز مطرح می شود. طرح کننده پرسش هایی که آذرفرنبغ به آنها پاسخ می گوید ظاهرا در متن به نام های یعقوب و بوخت ماره اند. در دفتر ششم، موضوع این مقاله، نیز مسائل اخلاقی طرح شده است که به شرح آنها خواهیم پرداخت. دفتر هفتم، اشارات فراوان به اوستا دارد، و مروری است بر تاریخ جهان از انسان اولیه، کیومرث، تا روز قیام و معاد. در دفتر هشتم، به طور کامل، از 19 نسک اوستایی سخن گفته می شود. سرانجام، در دفتر نهم، به شرح سه بخش از نسک های گاهان پرداخته می شود...