جایگاه استعاره در غزل سبک عراقی

غزل، عصاره و خلاصه اندیشه و احساس شاعر است و استعاره نیز به سبب ایجاز، مناسب ترین ابزار برای بروز و ظهور این اندیشه و احساس به شمار می رود. بررسی استعاره در غزل مشهورترین شاعران غزلسرای سبک عراقی (از سنایی تا حافظ) نشان می دهد که میانگین استعاره در هر غزل، حدود 33/3 است و سنایی با میانگین 2/4 به عنوان آغازگر این راه، شاعری استعاره گراست. پس از او در شعر خاقانی و انوری از این میزان کاسته می شود و دوباره سیر صعودی خود را طی می کند تا این که استعاره در شعر جمال الدین عبدالرزاق، به پای سنایی می رسد و کمال الدین اسماعیل اصفهانی از سنایی نیز پیشی می گیرد اما پس از آن، ناگهان استعاره در شعر مولوی به پایین ترین میزان می رسد (میانگین 4/2 در هر غزل) سپس، افتان و خیزان این راه طی می شود تا این که در شعر خواجو نیز دوباره اوج می گیرد و سرانجام، در غزل حافظ با میانگین 6 استعاره در هر غزل، به نقطه اوج و کمال خود می رسد. نکته مهم این است که حافظ در بهره گیری از استعاره تبعیه نیز در راس و بسی بالاتر از شاعران این سبک قرار دارد. به طور خلاصه، می توان چنین استنباط کرد که استعاره می تواند یکی از مهم ترین جاذبه های سخن باشد و این را می توان یکی از دلایل مهم مقبولیت شعر حافظ تلقی کرد اما غزل سعدی و مولوی نشان می دهد که استعاره را نمی توان تنها عنصر زیبایی غزل به شمار آورد.