بررسی ماهیت مسائل اخلاقی پژوهش در فضای مجازی

گسترش استفاده از اینترنت به عنوان یک آزمایشگاه تحقیقاتی جهان گستر و رسانه ای در خدمت فعالیتهای پژوهشی، موجب پیدایش موضوعات و مسائل اخلاقی و حقوقی نوظهور و متعددی گردیده است. این مقاله در نظر دارد به طور خاص ماهیت چنین مشکلات و مسائلی را که بعضا مسائلی گشوده می باشند، تبیین و تصریح نماید که شناخت و بررسی ماهیت آنها را مقدم بر هر راهکار عملی می پندارد.
ابتدا اخلاق پژوهش به عنوان زیرمجموعه ای از اخلاق کاربردی و نیز شاخه ای از اخلاق حرفه ای معرفی می شود، سپس ورود به قلمروی مجازی به منزله ظهور رویکرد نوینی به فعالیتهای پژوهشی مطرح شده و اخلاق پژوهش در پرتو این قلمروی نوین بررسی می گردد. در ادامه به طرح پیامدهای اجتماعی ناشی از فناوری اطلاعات و ارتباطات و تاثیر آنها بر اخلاق پژوهش در فضای مجازی پرداخته می شود. سپس چهار اصل شاخص در هدایت اخلاقی پژوهشها به طور کلی معرفی می شوند؛ خودمختاری، بخشش، انصاف و مالکیت معنوی. در ادامه، با مقایسه میان مسائل اخلاق پژوهش در جهان مادی و جهان مجازی، به طور مشروح به برخی از موضوعات و مسائل اخلاقی در پژوهشهای مجازی پرداخته می شود.
هدایت اخلاقی و به کارگیری اصول حمایت از افراد و موضوعات انسانی در پژوهشهای مجازی پیچیدگی های خاص خود را دارد؛ بر این اساس و در پایان به برخی از این مشکلات اخلاقی مشخص و متمایز، اشاره می شود که عبارتند از: به مخاطره افتادن حریم شخصی و محرمانگی، عدم شناسایی هویتها به سبب استفاده از هویت های مستعار، دریافت رضایت آگاهانه توسط محققان، تعیین رهنمودهای اخلاقی جهان شمول، تاثیر شکاف رقومی، و تاثیر عدم تماس چهره به چهره بر پژوهش مجازی.